Makroiqtisodiy tahlil

7.2.1-rasm.Ishsizlikning sabab va oqibatlari. 
Respublikamizda ishsizlikning paydo bo„lish sabablariga ko„ra quyidagi 
asosiy turlari ko„proq uchraydi: 
 - yashirin
, bu asosan qishloq xo„jaligi ishlab chiqarish tarmoqlari uchun 
xarakterlidir va bu haqiqiy ish kuchini kamroq miqdorda talab qiladi. Amalda 
ishsizlikning yashirin shakli faqat iqtisodiy emas, shu bilan birga siyosiy 
xususiyatga ham egadir. YAshirin ishsizlik ishlab chiqarishning chuqur tanazzuli 
sharoitida korxonalarda ortiqcha bandlikning saqlanib qolganligidan dalolat beradi; 
 - mavsumiy, 
ma‟lum bir mavsumda ish bilan bandlikni ta‟minlovchi, 
qishloq xo„jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va ularni qayta ishlash va 
tayyorlash muddati bilan asoslangan. Uni normal ishsizlik jumlasiga kiritish 

---

92 
mumkin. Mavsumiy ishsizlikning hajmi ishchi kuchiga bo„lgan talab va taklif 
mavsumiy omillarining baravar ta‟sir qilishi sifatida namoyon bo„ladi; 
- texnologik o‘zgaruvchan, 
bu shakli masalan, fan - texnika yutuqlari
natijasida qo„l mehnati o„rnini mashina egallashi natijasida yuzaga keladi; 
- tarkibiy, 
iqtisodiyotning yangi tarmoqlari paydo bo„lishi yoki eskisiga 
barham berilishi va mulkchilik shakllarining o„zgarishi bilan yuzaga keladi.
Ishsizlikning ijtimoiy - iqtisodiy mazmuni, sabablari va turlari nazariy 
asoslanishi ishsizlik holatining mezonlari va ko„rsakichlari ochib berilishini taqozo 
qiladi. CHunki ishsizlikning asosiy mezonlari va ko„rsatkichlari mehnatga 
layoqatli aholi oqilona bandligini shakllantirishni tartibga solishda muhim 
ahamiyatga egadir. 
Ishsizlik holatining demografik, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa jihatlari 
quyidagi 
mezonlarda 
o„z aksini topadi: ishchi kuchiga talab va taklif o„rtasida 
bozor muvozanatiga erishish; ishchi kuchi taklifini kamaytirish; ish joylarini 
ko„paytirish; iqtisodiy faol aholining mehnatda ishtirokini oshirish; kadrlar 
malakasi, safarbarligi va raqobatbardoshligini oshirish; aholining mehnat 
daromadlarini ko„paytirish va boshqalar. 
Mazkur mezonlar quyidagi ishsizlik