Maktabgacha yoshdagi bolalarning idrokini rivojlantirish texnologiyalari

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING IDROKINI RIVOJLANTIRISH TEXNOLOGIYALARI
Turg‘unova Mohinaxon Akmaljon qizi
Namangan davlat universiteti magistranti
Annotatsiya
Ushbu maqolada Maktabgacha yoshdagi bolalarning idrokini rivojlantirish texnologiyalari haqida so’z yuritiladi.
Kalit so’zlar: idrok, aql, aqliy rivojlanish, intellekt, ijtimoiy fikr, qobiliyat, bilim, ko`nikma
Annotation
This article discusses technologies for developing the cognition of preschool children.
Keywords: cognition, intellect, mental development, intellect, social thought, ability, knowledge, skill
Аннотации
В данной статье рассматриваются технологии развития познания детей дошкольного возраста.
Ключевые слова: познание, интеллект, психическое развитие, интеллект, общественное мышление, способность, знание, умение.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning idrokini rivojlantirish tizimli o'quv jarayoni bo'lib, u individual xarakterning yondashuvidir.
Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, bolalarning bilim olish yo'llari bilishning rivojlanish qoidalariga ko'ra bir-biridan farq qiladi. Ularni quyidagicha tasniflash mumkin.
 Matematik intellektga ega bo'lgan bola - sabab-ta'sir munosabatlarini qurish;
 Virtual intellekt rivojlangan bola – rasm va videofilmlar bilan;
 Jismoniy aqli bor bola – teginish, harakat qilish orqali;
 Til intellektiga ega bola – o‘qish orqali;
 Ijtimoiy intellektga ega bo‘lgan bola – gapirish, muloqot qilish orqali;
 Ichki intellektga ega bola - ular yolg'iz ishlash orqali o'rganishga qodir.
Tizimlilik, izchillik, bog'liqlik, hayot sharoitlariga muvofiqlik maktabgacha yoshdagi bolaning kognitiv faoliyatida interaktiv shaklda amalga oshirilishining muhim sharti sifatida baholanadi. Maktabgacha yoshdagi bola idrokni rivojlantirish holatlarida oddiy nutq va izchil nutqni egallaydi;
boshqalar bilan muloqotda bo'ladi, o'sha mashg'ulot vaqtida o'z fikrlarini bildirishni o'rgandi. Bolalar o'rganishning xilma-xilligi (qurilish sababi va ta'siri bilan; rasm va video filmlar; teginish, harakat qilish; o'qish; gapirish, muloqot qilish) ularning faoliyatining individual xususiyatlariga bog'liq. Maktabgacha yoshdagi bolalarning idrok rivojlanishiga olib keladigan harakat elementlari quyidagicha baholanadi:
 o‘rganishga ishtiyoq va qiziqishni shakllantirish;
 tegishli sodda nutq tili va izchil nutq;
 boshqalar bilan muloqot qilish;
 o'z g'oyalari bilan tanishtirish;
 ob'ektlarning nomlarini, belgilarini, harakatlarini to'g'ri ifodalash,;
 mantiqiy fikrlash;
 aniq, oddiy umumlashmalarni bajarish;
 intellektual xulosaga kelish qobiliyatini namoyon etish
Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, bog'cha tarbiyachilari tushunchalarning ma'nosini chuqur tushunmasalar, bolalarning bilish faoliyatini tashkil etishda xatolarga yo'l qo'yadilar [2, 69-b.]. Shu munosabat bilan men o'quv jarayonining uslubiy asosini aks ettiruvchi kognitiv nazariya haqidagi tushunchalarga aniqlik kiritishni maqsadga muvofiq deb bilaman.
 Kognitiv - bu dunyoni odamlar ongida aks ettirish jarayoni;
 Bilish jarayoni 3 bosqichdan iborat: sezgi kognitiv, mantiqiy kognitiv, amaliy;
 Olamni anglash kognitiv tuyg‘udan boshlanadi: sezgi a’zolari yordamida atrof-muhitga oid hissiyotlar, insonda idrok va tushunchalar paydo bo‘ladi;
 Kognitiv sezgi bilan olingan real materiallar (idrok va tushunchalar) tahlil qilinadi va
mavhum mentalitet bo'yicha mantiqiy kognitivda umumlashtirilgan;
 Mantiqiy kognitivda olib boriladigan umumlashtirish natijalari fanda aks ettirilgan holda shakllanadi
tushunchalar va qonunlarda;
 Kognitiv tuyg'u dunyoning majoziy ko'rinishini yaratadi;
 hodisa va jarayonlarning mohiyatini tushunish, atrof-muhitning qonuniyatlarini anglash uchun mantiqiy kognitiv kafolatlar;
 Abstrakt mentalitetdan olingan natijalar amaliyotda tekshiriladi;
 Amaliyot bilimlar haqqoniyligining asosiy mezoni hisoblanadi.
O'quv jarayoni ham kognitivning bir turi bo'lib, bu davrda ilmiy bilishning 3 bosqichi (kognitiv, mantiqiy kognitiv va amaliy) hal qilinmoqda. Kuzatishlar qarama-qarshiliklarni ko'rsatadi
Bolalarning kognitiv faolligi quyidagi omillar bilan belgilanadi:
 Bog‘cha tarbiyachisini faol mashg‘ulot talablari bilan texnologik tayyorlash;
 Bolalarning mashg'ulotlarga tayyorgarligi ularning kognitiv rivojlanishidan orqada;
 bolalarning kognitiv faolligini ta'minlovchi o'quv-uslubiy baza va o'quv materiallarining etishmasligi;
 O‘quv mashg‘ulotlarida faol o‘qitish mexanizmlarini qo‘llamaslik.
Didaktik o'yinlar uchun zarur vositalar yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda soddaligi va murakkabligi bilan ajralib turishi kerak. Bolalar bog'chasi o'qituvchisi kognitiv rivojlanish bo'yicha zarur bilimlarga ega bo'lishi kerak.
Kognitiv rivojlanish ko'rsatilgan bola analitik, xotira, qaror qabul qilish va matematik qobiliyatlarga ega bo'lishi kerak.
Bolalarning bilim qobiliyatini erta egallashi uchun o'quv mashg'ulotlarida didaktik maqsad sifatida foydalanish muhimdir.
Masalan: narsalarni bir-biriga qo'yish, ularni bir joyga to'plash, "bir" yoki "ikki" narsa haqida gapirganda, ularni tushunish va ularga oddiy matematik tushunchalar sifatida munosabatda bo'lish, shuningdek, narsalarni mos kelishi uchun ishlatish kerak. bolalarning dastlabki kognitiv rivojlanishini baholadi.
Tajriba shuni ko'rsatadiki, 3 yoshli bolalar oddiy mozaikalarni to'plashdan tashqari, ranglar va shakllarga mos keladi, shuningdek, ular "past" yoki "juda" tushunchalarni tushunadilar va to'g'ri javob beradilar. O'rtacha yoshdagi bolalar asosiy darajaga ega: oddiy sonlarni bilish, qo‘shish va ayirish, harflarni taniydi va o‘qiy oladi.
Qo`shni davlatlarning maktabgacha ta`limiga ham nazar solib ko`radigan bo`lsak, Ozarbayjon Respublikasining maktabgacha ta'lim dasturi (o'quv rejasi) 3-6 yoshli bolalarni 4 ta lavozimga rivojlantirishni nazarda tutadi:
 Jismoniy rivojlanish, salomatlik va xavfsizlik;
 Kognitiv rivojlanish;
 estetik va ijodiy rivojlanish;
 Ijtimoiy-emotsional rivojlanish.
Xulosa qilib aytganda, O'rta guruh uchun mo'ljallangan asosiy standartlar o'zgarmaydi. Ular katta va maktabgacha yoshdagi guruhlarda bir xil darajada muhimdir. O'zgarishlar faqat quyi standartlarga kiritilgan. Fikrimizni isbotlash uchun e'tibor bering –
"2.2. oddiy matematik fikrlash operatsiyalarini bajarish" asosiy standartning turli yosh guruhlari uchun kichik standartlari.
 O‘rta guruh: 2.2.1. Uchta saylov oi ichida hisoblash operatsiyalarini bajarish, hisoblash operatsiyalari.
 Katta guruh: 2.2.1. Beshta saylov okrugi ichida hisoblash, hisoblash va o'lchash operatsiyalarini bajaring.
 Maktabgacha tarbiya guruhi: 2.2.1. O'nta ichida hisoblash, hisoblash va o'lchash operatsiyalarini bajaring.
Oddiy tahlildan ko'rinib turibdiki, bolalarning yosh guruhlariga qarab oddiy matematik fikrlash operatsiyalarini amalga oshirishda standartga muvofiq dinamika qanday o'zgaradi.
Mavzu bo'yicha quyidagi xulosalarni aytishimiz mumkin.
• Maktabgacha yoshdagi bolalarning idrok rivojlanishi murakkab ta'lim jarayonidir.
• Bolalarning idrok rivojlanishi boshqa rivojlanish sohalari bilan idrok integratsiyasini amalga oshirish bilan samarali bo'ladi
• Bolalarning yosh darajalari bo'yicha idrokini rivojlantirish maktabgacha ta'lim dasturida belgilangan standartlar asosida amalga oshirilishi kerak.
• Bolalarning idrok rivojlanishi algoritmik yechim hissi va kognitiv va amaliy faoliyat (amaliyot)ning mantiqiy ketma-ketligiga asoslanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati:
1. “Bolangiz maktabga tayyormi?” O‘z. Res. Xalq ta’limi vazirligi Respublika ta’lim markazi, Ma’rifat-Madadkor nashriyoti.
2. O‘.Otavaliyeva. Bola tarbiyasida bog‘cha va oila hamkorligi. T.:1994-y.
3. Z.G’ofurov, S.Toshev. Ma’naviyat saboqlari. Qarshi. 1999-y.
4. MTTda qisqa muddatli guruhlar faoliyatini tashkil etishda tarbiyachilarni tayyorlash bo‘yicha trening moduli. T.: 2017-y.