Mantiqiy savollar

---

KAZUSLAR: 
1. Fyodor Dostoyevskiy “Jinoyat va jazo” romanida har bir qahramonning 
so‘zi, harakatlari, amalga oshirgan ishlaridan uning ichki dunyosini, odamiy 
qiyofasini ochib beradi. Romandagi tasvirlar va fikrlar tahlili asosida Petr 
Petrovich Lujinga baho bering. Lujin obrazida qanday xususiyatlar mujassam? 
MANTIQIY SAVOLLAR: 
1. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 195-moddasi. Atrof 
tabiiy muhitning ifloslanishi oqibatlarini bartaraf qilish choralarini ko‘rmaslik
Mansabdor shaxsning ekologiyasi ifloslangan joylarni dezaktivatsiya qilish yoki 
boshqacha tarzda tiklash choralarini ko‘rishdan bo‘yin tovlashi yoki bunday 
ishlarni yetarli darajada bajarmasligi odamlarning ommaviy ravishda 
kasallanishi, hayvonlar, parrandalar yoki baliqlarning qirilib ketishi yoki 
boshqacha og‘ir oqibatlarga sabab bo‘lsa, — bazaviy hisoblash miqdorining yuz 
baravaridan ikki yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki besh yilgacha 
muayyan huquqdan mahrum qilish yoxud uch yuz oltmish soatgacha majburiy 
jamoat ishlari yoxud uch yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi. Mazkur 
moddaga akademik yozuv talablari asosida izoh yozing, moddadagi 
tushunchalarga ta’rif bering, normaning ijtimoiy hayotdagi ahamiyatini 
ko‘rsating. 
2. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 194-moddasi. Atrof 
tabiiy muhitning ifloslanganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qasddan yashirish 
yoki buzib ko‘rsatish Maxsus vakolatga ega mansabdor shaxslar tomonidan 
zararli ekologik oqibatlarni keltirib chiqargan halokatlar yoki atrof tabiiy 
muhitning radiatsiyaviy, kimyoviy, bakteriyaviy ifloslanganligi yoxud odam 
hayoti yoki sog‘lig‘i, tirik tabiat uchun xavfli bo‘lgan boshqacha tarzda 
ifloslanganligi haqidagi yoxud aholi salomatligining holatiga doir ma’lumotlarni 
qasddan yashirilishi yoki buzib taqdim etilishi aholining ommaviy kasallanishi, 
hayvonlar, parrandalar yoki baliqlarning qirilib ketishi yoki boshqacha og‘ir 
oqibatlarga sabab bo‘lsa, — bazaviy hisoblash miqdorining yuz baravaridan ikki 
yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki besh yilgacha muayyan huquqdan 
mahrum qilish yoxud uch yuz oltmish soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud 
uch yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi. Mazkur moddaga akademik 
yozuv talablari asosida izoh yozing, moddadagi tushunchalarga ta’rif bering, 
normaning ijtimoiy hayotdagi ahamiyatini ko‘rsating. 

---

Javoblar 
1.Jinoyat va jazo asarida har bir qahramonning so‘zlari, amalga oshirgan 
ishlari, harakatlari ularning odamiy qiyofasini ichki dunyosini ochib beradi. 
Asar qahramonlaridan biri bo‘lgan Petr Petrovich Lujin zamon bilan hamnafas 
bo‘lishni xohlaydigan kishilardan bo‘ladi. U jamiyatdagi yoshlar olib 
borayotgan tanqidiy fikrlar va amaldorlar haqidagi fikrlarini o‘rganishni 
xohlaydi. Shu sababli ham bir zamonlar shogirdi bo‘lgan Lebezyatnikovnikiga 
kelib joylashadi Petrburgda. Uning asosiy maqsadi tanqidchi yoshlarning 
g‘oyalari va qarashlaridan xabardor bo‘lish edi. Lujin har doim o‘zini 
qadrlarydigan,o‘zini yuksak saviyali shaxs deb hisoblaydigan shaxs. Bunga 
yorqin misol Dunya bilan bo‘lgan munosabatidagi harakatlaridir. Lujin Dunya 
bilan unashtirilishidan va u haqidagi ma‘lumotlarni bilishidan oldin shunday 
qizni uchratishni juda ham xohlagan edi. U itoatkor, odmi va sodda bo‘lgan bir 
qizni uchratishni va o‘sha qiz bilan baxtli hayot kechirishni ko‘p xayol qilar edi. 
Dunya aynan uning orzu va o‘y-xayollaridagi qiz edi. Unga qanday umr 
yo‘ldosh kerakligi va aslida Lujinning qanday inson ekanligi uning Dunyaning 
onasiga aytgan gaplaridan bilib olish mumkin. Uning aytishicha,xotin kishi 
eridan pastroq tabaqada bo‘lishi va erining so‘zlarini amr sifatida qabul qilishi 
va unga so‘zsiz itoat etishini xohlashini aytib o‘tadi. Fikrimcha uning qanday 
inson ekanligi aynan Dunya bilan munosabatlari tugayotgan vaqti aytgan gaplari 
va harakatlarida namoyon bo‘ladi. U Dunyaning aslida Svidrigaylov bilan 
bo‘lgan masalada mutlaqo aybsiz ekanligiga ishonch hosil qilgani uchun ham 
uylanmoqchi bo‘lgan edi. Barchasidan xabardor bo‘lsada Dunyani yomon 
so‘zlar bilan haqorat qiladi ayni shu damda u o‘zining qanday inson ekanligini 
birinchi marta aniq ko‘rsatgan edi. Lujin obrazida faqat o‘zini o‘ylaydigan, har 
qanday sharoitda ham o‘zining manfaatini ustun qo‘yuvchi, o‘z aybini ko‘ra 
bilmaydigan faqat o‘zgalr aybini ko‘ruvchi shaxs tasvirlangan deb o‘ylayman. 
Lujin o‘z manfaatlari yo‘lida begunoh bir qizni ham ayblashdan tap 
tortmaydigan qabih kimsalar qatoriga kiradi. Pulxeriya Roskolnikovning 
bo'lajak kuyovi bo`lgan Petr Petrovich Lujin idora xizmatchisi, maslahatchisi 
edi. 
U sipo va salobatli inson , shunimgdek o'ziga yarasha dimog'dor ham edi. 
Pulxeriya Roskolnikov uning mag'rur ekanligini uni birinchi marta 
ko'rganida anglagandi. Uning mag'rurligini shundan bilish ham mumkin ediki, u 
ning gapiga quloq solib o'tirganlarni yaxshi ko'rardi. Lujen ishning ko'zini 
biladigan, tejamkor insonligi asardan orqali bilib olishimiz mumkin. 
Roskolnikov Uning qanday inson ekanligini onasi yozgan xat orqali bilib olgan 
edi. Onasiga unchalik yoqmagani bu xatta korinib turgan edi. Lujen 

---

Roskolnikovning onasiga chartakiroq ko'rindi, aslida ham shunday edi. 
Lujenning qanchalik tejamkor, o'zini o'ylaydigan, o'z manfattini ustun qoyuvchi 
inson ekanligini Roskolnikovning " Petr Petrovich bunaqa, u ishbilorman odam, 
shunday ishbilormanki, to'g'ri kelgan yerda, izvoshdami, sal bo'lmasa temir 
yo'ldami nikoh o'qitib ketaveradigan ishbilorman " - degan so'zlari orqali ham 
bilib olishimiz mumkin. 
2. Atrof tabiiy muhitning ifloslanishi oqibatlarini bartaraf qilish 
choralarini ko‘rmaslik Mansabdor shaxsning ekologiyasi ifloslangan joylarni 
dezaktivatsiya qilish yoki boshqacha tarzda tiklash choralarini ko‘rishdan bo‘yin 
tovlashi yoki bunday ishlarni yetarli darajada bajarmasligi odamlarning 
ommaviy ravishda kasallanishi, hayvonlar, parrandalar yoki baliqlarning qirilib 
ketishi yoki boshqacha og‘ir oqibatlarga sabab bo‘lsa, — bazaviy hisoblash 
miqdorining yuz baravaridan ikki yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki besh 
yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish yoxud uch yuz oltmish soatgacha 
majburiy jamoat ishlari yoxud uch yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan 
jazolanadi. 
1.Ifloslangan joylarni dezaktivatsiya qilish deganda nimani tushunasiz? 
Dezaktivatsiya qilish bu - radioaktiv zarralar bilan zaharlangan obyektlar 
(suv, oziq-ovqat, kiyim-bosh, tuproq, bino va inshootlar, texnika, qurol-
yarogʻlar)ni radioaktiv iflosliklardan tozalash, ommaviy shikastlash 
vositalaridan himoya qilishning bir usuli. Suv maxsus filtrlash (suzish) 
qurilmalari bilan, texnika maxsus mashinalar va asboblar yordamida yuvuvchi 
kimyoviy moddalar bilan tozalanadi. Dezaktivatsiya samarasi radiometr bilan 
tekshirib turiladi. Atom elektr styalarida, yadro reaktorlarida falokat yuz 
berganda, dushman yadro quroli ishlatganda va favqulodda holatlarda ishlatiladi. 
2. Boʻyin tovlash deganda nimani tushunasiz? Fuqarolarning mamlakat 
konstitutsiyasida nazarda tutilgan oʻz fuqarolik burchini bajarishdan bosh 
tortishi. Bu, avvalo, chaqiriluvchining uzrli sabablarsiz chaqiriq komissiyasiga 
yetib kelmaganligida ifodalanadi. Rasmiy hujjatlar bilan tasdiqlangan turli 
holatlar chaqiriq joyiga kelmaslikning uzrli sabablari boʻlishi mumkin. 
3. Aholining ommaviy ravishda kasallanishi nima? 
Aholining ommaviy kasallanishi nima? Ikki yoki undan ortiq shaxsda 
organizmning biologik xususiyatlarida patalogik oʻzgarishlar roʻy berishi, 
sogʻliqning jismoniy, ruhiy yoki boshqacha buzilishi tushuniladi. Tabiatni 
muhofaza qilish — tabiat va uning boyliklaridan oqilona foydalanishga, tabiatni 
inson manfaatlarini koʻzlab ongli ravishda oʻzgartirishga, tabiat boyliklari va 
umuman tabiatni, uning goʻzalligi, musaffoligini saqlab qolishga va yanada 

---

boyitishga qaratilgan barcha tadbirlar majmuasi. Tabiatni muhofaza qilish 
tadbirlari majmuasiga davlatlar, xalqaro tashkilotlar, jamoat, ilmiy-texnik, ishlab 
chiqarish, iqtisodiy va maʼmuriy tashkilotlar, har bir odam tomonidan amalga 
oshiriladigan tadbirlar kiradi. Insonning tabiat bilan oʻzaro taʼsiri jamiyat 
taraqqiyoti, ishlab chiqarish usullari mukammallasha borgan sari jadallashadi, 
tabiatdan, uning boyliklarini, qurilish va ishlab chiqarish teknikasi, aloqa 
vositalari yirik shaharlarni oʻzgartirib, yirik vohalar, madaniy landshaftlar 
yaratishga, hosildor ekin hamda mevalar, mahsuldor chorva mollari 
yetishtirishga imkon beradi. Lekin baʼzan chuqur oʻrganmasdan inson qudratiga 
ortiqcha baho berib, tabiatga taʼsir koʻrsatish tabiatni foydalanib boʻlmaydigan 
holatga, uning buzilishi va ifloslanishiga olib kelishi mumkin. Bunday manzara 
insoniyatning butun tarixi mobaynida kuzatildi. Inson faoliyati ifloslanishning 
asosiy sabablaridan biridir.Texnologik rivojlanish hayot sifatini yaxshilashda 
muhim yutuqlarni qo'lga kiritdi, ammo atrof-muhitga ham salbiy ta'sir ko'rsatdi. 
Har xil ifloslanish turlari mavjud, ular orasida havo, suv va tuproq hayot uchun 
muhim: 
Havoning ifloslanishi: gazlar chiqindilari va yoqilg'ining yoqilishi tirik 
mavjudotlar nafas olayotgan havoga ta'sir qiladigan ushbu turdagi 
ifloslanishning asosiy generatorlari hisoblanadi. 
Suvning ifloslanishi: dengizlar, daryolar va ko'llarga ta'sir qiladi, chunki 
suv tarkibida ko'p miqdordagi elementlar yoki toksik moddalar mavjud bo'lib, 
ular uni zararli qiladi va uni iste'mol qilishga yoki foydalanishga yo'l qo'ymaydi. 
Tuproqning ifloslanishi: Bu sanoat chiqindilari, shahar axlatlari, 
zararkunandalarga qarshi vositalardan foydalanish, tog'-kon ishlari va boshqalar. 
Afsuski, bu holatlar hali oramizda tabiat boyliklariga to‘g‘ri munosabatda 
bo‘lmayotganlar borligini ko‘rsatayotir. Bu vohada keng jamoatchilikni 
birlashtirib, ona tabiatni avaylab-asrashni, atrof-muhit muhofazasiga e’tiborni 
yanada kuchaytirishni taqozo etmoqda. 
3.Atrof tabiiy muhitning ifloslanganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni 
qasddan yashirish yoki buzib ko‘rsatish Maxsus vakolatga ega mansabdor 
shaxslar tomonidan zararli ekologik oqibatlarni keltirib chiqargan halokatlar 
yoki atrof tabiiy muhitning radiatsiyaviy, kimyoviy, bakteriyaviy ifloslanganligi 
yoxud odam hayoti yoki sog‘lig‘i, tirik tabiat uchun xavfli bo‘lgan boshqacha 
tarzda ifloslanganligi haqidagi yoxud aholi salomatligining holatiga doir 
ma’lumotlarni qasddan yashirilishi yoki buzib taqdim etilishi aholining 
ommaviy kasallanishi, hayvonlar, parrandalar yoki baliqlarning qirilib ketishi 
yoki boshqacha og‘ir oqibatlarga sabab bo‘lsa, — bazaviy hisoblash 
miqdorining yuz baravaridan ikki yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki besh 

---

yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish yoxud uch yuz oltmish soatgacha 
majburiy jamoat ishlari yoxud uch yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan 
jazolanadi. 
1. Qasddan maʼlumotlarni yashirish deganda nimani tushunasiz? Qasddan 
maʼlumotlarni yashirish deganda, tegishli maʼlumotlarni, ularni qabul qilishga 
huquqi bor yoki ularni qabul qilishga muhtoj boʻlgan tegishli shaxslarga 
yetkazmaslik tushuniladi. Shuningdek odamlar hayoti va sogʻligʻiga yoki atrof 
tabiiy muhit uchun xavf tugʻdiradigan holatlarga aytiladi. 
2. Atrof tabiiy muhitning ifloslanishi deganda nimani tushunasiz? Atrof 
tabiiy muhitning ifloslanishi deganda, xo'jalik va boshqa faoliyat, tabiiy 
kuchining halokatli taʼsiri, falokat yoki ofat oqibatida inson sogʻligʻiga, tabiiy 
ekologik tizimga, oʻsimlik va hayvonlarning genetik fondlari xolatga tahdid 
soluvchi atrof tabiiy muhitning doimiy salbiy oʻzgarishi sodir boʻladigan 
hududni, shuningdek, suv va havo boʻshliqlarining radiatsiyaviy, kimyoviy, 
bakteriologik yoki boshqacha ifloslanishga aytiladi. 
3. Atrof tabiiy muhitning radiatsiyaviy ifloslanishi deganda nimani 
tushunasiz? Atrof tabiiy muhitning radiatsiyaviy ifloslanishi deganda, tuproqda, 
suvda, atmosfera havosida, oʻsimliklarda radionukleidlarning tabiiy miqdoriga 
nisbatan yomonlashuvida, ionlashtiruvchi nurlarning kuchida ifodalanuvchi 
radiatsiyaviy fonning oʻzgarishi tushuniladi. 
4. Atrof tabiiy muhitning kimyoviy ifloslanishi deganda nimani 
tushunasiz? Atrof tabiiy muhitning inson sogʻligʻiga, tabiiy ekologik tizimga, 
oʻsimlik va hayvonlarning genetik fondlari holatiga tahdid soluvchi kimyoviy 
moddalar, chiqindilar va boshqa turdagi kimyoviy ifloslanish chiqarib tashlash 
oqibatida kelib chiqqan doimiy salbiy oʻzgarishdir. 
5. Maxsus vakolatga ega mansabdor shaxs deganda nimani tushunasiz? 
Maxsus vakolatga ega boʻlgan mansabdor shaxs - bu faoliyati atrof tabiiy 
muhitni holati yomonlashishiga olib kelgan yoki olib kelishi mumkin boʻlgan 
davlat organlarining hamda korxona muassasa, tashkilotlarning mansabdor 
shaxslari. 
6. Axloq tuzatish ishlari deganda nimani tushunasiz? Axloq tuzatish 
ishlari – Oʻzbekiston Respublikasida jinoiy jazo turi. Mahkumni axloqan 
tuzatish – unda qonunga itoatkor xulq-atvorni, inson, jamiyat va mehnatga, 
jamiyat turmushi qoidalari hamda an’analariga hurmatni shakllantirishdan 
iborat. 
7. Muayyan huquqdan mahrum qilish nima? Shaxsni muayyan huquqdan 
mahrum qilish sud tayinlagan muddat davomida aybdorning korxonalar, 

---

muassasalar yoki tashkilotlarda u yoki bu mansabni egallashini yoxud u yoki bu 
faoliyat bilan shug‘ullanishini taqiqlashdan iboratdir. Ana shunday mansab yoki 
faoliyatning turi sud tomonidan ayblov hukmida ko‘rsatiladi. 
Atrof-muhitning ifloslanish darajasini baholash mexanizmlarini 
takomillashtirish, atrof tabiiy muhitni kuzatish, uning ifloslanish darajasini 
bashorat qilish, davlat ekologik nazoratini doimiy axborot bilan ta’minlash, 
ifloslantiruvchi manbalarning holati va atrof-muhitga ta’siri monitoringini 
amalga oshirishdan iborat. Atrof ifloslanishi butun dunyoning muammosi 
hisoblanadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti bu muammoga ancha vaqtlardan 
beri jiddiy eʼtibor berib kelmoqda. Oʻzbekiston Respublikasida bu katta 
muammolardan biridir. Shu munosabat bilan O'zbekiston Respublikasi 
Prezidenti tomonidan 2021 yilning 30 dekabr kuni “Respublikada 
ko'kalamzorlashtirish ishlarini jadallashtirish, daraxtlar muhofazasini yanada 
samarali tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida”gi farmoni, shuningdek, “Atrof-
muhitni muhofaza qilish hamda ekologik nazorat sohasidagi davlat organlari 
faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida” qanun qabul qilindi. Ona 
yerimizni himoya qilish har birimizning asosiy burchimizdir. Tabiatning o‘zi 
zargarga o‘xshaydi. Uning bag‘ridan unib chiqqan har bir giyoh, har bir daraxt, 
o‘rmonlar, hayvonot olami o‘ziga xos bir olamdir. Bu tabiiy boylikka daxl 
qilinishining oldini olish, muhofaza qilish faqat shu soha xodimlarining ishi 
emas, balki barchaning burchidir. Chunki, biz yashayotgan hudud musaffoligi, 
ekologik muvozanat barchamizga birday daxldordir. Muxtasar qilib aytganda, 
ona tabiatga mehr-muhabbatli bo‘laylik. Oilalarda, mahalla va qishloqlarda 
ekologik tarbiyani kuchaytiraylik. Orastalikka rioya qilishimiz, gulu giyohlar 
maskani va daraxtzorlarni avaylab parvarishlashimiz zarur. Agar biz tabiiy 
go‘zalliklarga ziyon yetkazmaslikni odat qilsak, avlodlar kelajagi va xayotning 
davomiyligi uchun shunchalik ko‘p qayg‘urgan bo‘lamiz.