Marjinalizm ta’limoti va neoklassik iqtisodiy mansablar

Marjinalizm ta’limoti va neoklassik iqtisodiy mansablar.

Topshiruvchi: Saliyev Azamat

Marjinalizm ta’limoti Haqida tushincha

• Marjinalizm-bu (frans. marginal -chegaraviy, eng soʻnggi) — iqtisodiy qonunlar va kategoriyalarni tadqiq qilish uchun chegaraviy kattaliklar tahlilidan foydalanishga asoslangan metodologik tamoyillardan biri. Dastlab 19-asrning oʻrtalarida A. Kurno (Fransiya), N. Tyunen va G. Gossen (Germaniya) birinchi boʻlib, marjinal tahlilni iqtisodiy nazariyaga kiritishga harakat qildilar. 19-asrning oxirgi choragida ingliz U. Jevans, avstriyalik K. Menger, shveysariyalikL. Valras M.ning nazariy asoslarini yaratdilar. 19-asr ning 90-yillaridan M. subʼyektiv-psixologik yoʻnalishdan iqtisodiy hayotning doimiy borishini mavjud shart-sharoitlar asosida tushuntirib berishga oʻtdi. Natijada yangicha iqtisodiy gʻoyalar namoyandalari klassik iqtisodiy maktabning davomchilari sifatida baholanib, ularga neoklassiklar deb nom berildi.

XIX asrning 70-yillariga kelib klassik siyosiy iqtisod o`rniga iqtisodiy fanda yangi subyektiv yo`nalish vujudga keldi va iqtisodiy fan taraqqiyotida katta o`zgarish yuz berdi. O`sha davrda iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilishga yangicha subyektiv yondashuvga asos solgan (bir-biridan mustaqil holda) uch iqtisodchining asarlari birdaniga vujudga keldi. Ular ingliz iqtisodchisi Stenli Jevons (1835–1882), avstriyalik Karl Menger (1840–1921), Shveytsariyada yashagan fransuz Leon Valras (1834–1910)lar edi. Ularning tahlili asosida ne‘matlarni ishlab chiqarish jarayoni (taklif) emas, balki talabning shakllanishi, tovar va xizmatlarning foydaliligi tadqiqoti yotadi. 

Katon ishlab chiqarishni tashkil etishni ayirboshlashni yaxshilashga bog'lab, iqtisodiy ta'limotlar tarixida birinchilardan bo'lib ishlab chiqarish samaradorligi muammosini ilgari suradi;Katonning fikricha, xojalikni samarali yuritish uchun barcha ishlab chiqarish omillaridan unumli foydalanish kerak, biinday omillarga u mehnat, yer va uni ishlash vositalarini kiritadi. Ortiqcha qishloq xo'jaligi mahsulotini sotishni tashkil etish to'g'risida fikr yuritadi;Qishloq xo'jaligida ishlab chiqarish mumkin bo'lmagan mahsulotlarni sotib olish zarur, deb hisoblaydi;Zaytun yog'ini eng foydali mahsulot, deb qaraydi.

• Katon ishlab chiqarishni tashkil etishni ayirboshlashni yaxshilashga bog'lab, iqtisodiy ta'limotlar tarixida birinchilardan bo'lib ishlab chiqarish samaradorligi muammosini ilgari suradi;Katonning fikricha, xojalikni samarali yuritish uchun barcha ishlab chiqarish omillaridan unumli foydalanish kerak, biinday omillarga u mehnat, yer va uni ishlash vositalarini kiritadi. Ortiqcha qishloq xo'jaligi mahsulotini sotishni tashkil etish to'g'risida fikr yuritadi;Qishloq xo'jaligida ishlab chiqarish mumkin bo'lmagan mahsulotlarni sotib olish zarur, deb hisoblaydi;Zaytun yog'ini eng foydali mahsulot, deb qaraydi.

Mark Portsiy Katon
Asosiy Asari
Dehqonchilik
Undagi asosiy g'oyalar
Neoklassik iktisodiy nazariya — iqtisodiy nazariyada marjinalizm gʻoyalari anʼanalarini davom ettirgan yetakchi yoʻnalish. Bu nazariyaning eng mashqur vakillari A. Marshall (Buyuk Britaniya), L. Valras (Shveysariya), J. Klark (AKD1), K. Viksel (Shvetsiya), A. Pareto (Italiya), P. Samuelson, K. Errou (AKD1) va boshqa Hozir jaqondagi iqtisodchilarning aksari-yat qismi Neoklassik iktisodiy nazariya n. tarafdorlaridir. Mazkur nazariya marjinalistik ta-moyillar asosida shakllanib, 20-asr dan Neoklassik iktisodiy nazariya n. deb nomlandi.
A.Marshall
J.Klark
Neoklassik iqtisodiyot zamonaviy iqtisodchilar tomonidan keng qabul qilingan bo'lsa-da, neoklassik iqtisodiyotning tanqidlari ko'p bo'lgan, ko'pincha neoklassik nazariyaning yangi versiyalariga kiritilgan. 18-19 asrlarda rivojlangan klassik iqtisodiyot tarkibiga qiymat nazariyasi va taqsimot nazariyasi kiritilgan.
A. Marshall 1890-yilda yozilgan “Iqtisodiyot tamoyillari” asarida “siyosiy iqtisod” tushunchasidan voz kechdi va “economics” tushunchasini qoʻlladi. Bu tushunchaning yuzaga kelishi iqtisodiyotni siyosatdan xalos qilish bilan barobar voqea edi. Chunki davlatning iqtisodiyotga aralashuvchi hamma vaqt ham samarali boʻlavermagan. 1902-yildan boshlab “Ekonomiks” kursi Kembrij universitetida oʻqitila boshlandi.
Neoklasik nazariya 1930 yillarga qadar, ya'ni ingliz iqtisodchisi Jon Maynard Keynsning rahbarlari, Keynsiy iqtisodiy nazariyasi vakillari iqtisodiy fanda etakchilikni qo'lga kiritguncha hukmronlik qildi. Shuning uchun bu ilmiy inqilob deyiladi
Neoklassikistlardan farqli o'laroq, keynschilar davlatning iqtisodiy hayotga aralashmaslik g'oyasini rad etishdi va makroiqtisodiy tartibga solish nazariyalarini ishlab chiqishdi.
Keyns Inqilobi
Individual iqtisodiyot
Zamonaviy iqtisodiyot
Juda murakkab iqtisod
Shu bilan birga, neoklassik vakillari iqtisodiy qonunlar har qanday jamiyat uchun bir xil ekanligidan kelib chiqdilar: individual iqtisodiyot uchun ham, zamonaviy, juda murakkab iqtisodiy tizimlar uchun ham.