Ma’ruza 7: Amerika mamlakatlarida turizm geografiyasi reja

Amerika Qo’shma Shtatlari turizmi
Qo‘shma SHtatlari Shimoliy Amerika qit‘asida joylashgan bo‘lib. maydonining 

---

kattaligi bo‘yicha dunyoda Rossiya. Kanada va Xitoydan keyingi to‘rtinchi o‘rinda turadi . Uning 
maydoni 9.4 mln. kv.km.ga yaqin bo‘lib. hududiy jihatdan uch qismdan iborat. 
1. Asosiy qism Butun hududning 84% ni egallaydi. Sharqdan Farbga 4.5 ming.
SHimoldan Janubga sal kam uch ming km. ga cho‘zilgan. SHimoldan Kanada. Janubdan 
Meksika. Sharqdan Atlantika va Farbdan Tinch okeani bilan o‘ralgan. 
2. Alyaska hamda Aleut orollari. Mamlakat hududining 16.0% ni tashkil etadi . Alyaska 
Kanadaning Shimoliy - Farbiy qismi bilan chegaradosh.
3. Gavayi orollari 24 oroldan iborat arxepelag bo‘lib. mamlakat hududining 0.2% ni 
tashkil etadi .
AQSH ning geografik o‘rni tarixning barcha bosqichlarida mamlakat turizm 
industriyasini rivojlanishiga qulaylik yaratgan.Bu. avvalo dengiz chegaralarida ajoyib tabiiy
bandargohlarning mavjudligi. ayniqsa. mamlakat hududining Atlantika va Tinch okeanlari
orasida joylashganligi bilan bog‘liq. Kanada bilan quruqlik chegaralari ham tabiiy chegaralar.
ya‘ni daryo va ko‘llar orqali o‘tiladi savdo va turizm aloqalarining rivojlanishiga qulayliklar 
tug‘diradi. AQSH da turizm asosan Florida. Kaliforniya va Nevada shtatlarining Shimoliy
Sharqiy qismida rivojlangan. Ularning iqlimi yozda dengiz bo‘yida dam olish hamda
sportning qishki turlari bilan shug‘ullanish uchun qulay.
Shimoliy Amerika hududi tarixiy yodgorliklarga boy bo‘lmasa ham. ularning aksariyat 
qismi aynan shu hududda joylashgan. Ayrim eski shaharlarda ko‘chalar XVIII asrda qanday 
bo‘lgan bo‘lsa. o‘sha holatda saqlanib qolgan bu. albatta. xorijiy turistlarni qiziqishlarini ortiradi. 
Ammo bu hudud birinchi navbatda. N‘yu-York shahri boshChiligida zamonaviy madaniyat
va biznes markazi sifatida dunyoga mashhur. Plyajlar tizimi Shimoliy hudud Keyp –
Kodedan boshlanib. Janubiy hudud Keyp – Xatterasgacha davom etadi . qirg‘oqlar esa qum
tepaliklardan iborat . Long – Aylend Shimoliy qirg‘oqlari parus sporti bilan shug‘ullanish
uchun qulay. Masalan: N‘yuport rayonida N‘yu-York badavlat aholisining shaxsiy plyajlari
mavjud bo‘lgan ikkinchi uylari joylashgan. MEN lar shtati qirg‘oqlari toshlardan iborat
bo‘lganligi sababli. u yerlarda turizm kam rivojlangan. Bu yerda joylashgan Arkadiya milliy
bog‘i o‘z mavqeiga binoan mamlakatning ikkinchi bog‘i hisoblanadi va bir yilda to‘rt
million turistlarni qabul qila 
oladi. Florida shatatida turizm avvalgi asrning 70-yillarida qishki dam olish zonasi sifatida 
rivojlana boshlagan. Boy amerikaliklarning aksariyat qismi bu yerga qishda kelib dam olish 
uchun uylar qurganlar. ammo XX asrning 20 – yillarida shtatda katta o‘zgarishlar bo‘ldi
va bu hudud ulkan turistik markazga aylandi. 1987 yilga kelib yiliga 34 mln. turistlarni
qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi. SHtatda turizmdan keladigan daromad miqdori 40 mlrd. 
dollardan oshib ketdi. Shu bilan birga 1.28 mln. aholi ish bilan ta‘minlandi . Mayyami- Bich
ulkan ko‘ngil ochar tadbirlari bilan dunyoda nom qozongan. SHimolda elita villalariga boy
Palm – Bich joylashgan. g‘arbiy qirg‘oqda esa fort Mayers va Sankt–Petesburg oralig‘ida
yuqori sifatli plyajlar mavjud. Shtatning ko‘zga tashlanadigan joylari – bu. Disneylend va
Kosmik tadqiqotlar markazi hisoblanadi. Florida shtatida katta avtomobil‘ yo‘l tizimi mavjud.
SHu sababli ham bu yerga avtoturistlarning katta qismi tashrif buyuradi. Floridaning tranzit
turizmi uncha katta emas. Mayyami porti Amerika kruiz yo‘lovchilari uchun darvoza
hisoblanadi va bir yilda bir millionga yaqin turistlarni o‘tkazadi. AQSH shtatlari orasida
Kaliforniya shtati xorijiy turistik tashriflar bo‘yicha yetakchilik qiladi. Aholining 90% dan
oshig‘i Tinch okeani qirg‘oqlarida joylashgan shaharlarda yashagani uchun. bu yerda bir
kunlik ichki turizm yaxshi rivojlangan va shunga qaramasdan Kaliforniya AQSH xalqaro 
turizmining asosiy markazlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Kaliforniya qirg‘oqlari turli – tuman
tabiat manzaralarga boy. Bu yerda qumlik plyajlar va qoyalar mavjud. SHtatning ichki
qismida esa dam olish va sayohat qilish uchun ko‘plab go‘zal joylar bunyod qilingan. Bu
yerda yiliga uch millionga yaqin mehmonlarni qabul qila oladigan mamlakat milliy parki – 
Yosemit parki bunyod etilgan.
Los – Anjeles shtatning asosiy turistik markazi hisoblanadi. Bu yerda dunyoga mashhur

---

Gollivud kinostudiyasi va bolalar oromgohi Disneylend mavjud. Kaliforniyaning boshqa yirik
turistik shaharlariga San – Diego va San – Frantseskolar ham kiradi. Kaliforniya yaqinida
AQSHning boshqa muhim turistik markazlari Nevada shtatining Las – Vegas shahri va
Arizona shtatining Grand – Kan‘on shahri joylashgan. yiliga 16.2 million sayyohlar uni
ziyorat qilishga tashrif buyuradilar. Ular yiliga 8.6 mlrd. dollar foyda keltiradilar. Har yili
AQSH mamlakati bu shaharlarda mehmonxona xo‘jaligini rivojlantirishga katta mablag‘ 
sarflaydi. Bu yerda dunyoning ulkan otellari «N‘yu-York» va «MGM» otellari joylashgan. 
Grand – Kan‘on Kolorado daryosi bo‘yidagi vodiyda joylashgan. U mashhur milliy park
sifatida yiliga 3.5 million mehmonlarni qabul qilish imkoniyatiga ega. AQSH ning boshqa
shtatlari ham ko‘zga tashlanadigan turistik maskanlarga boy. Masalan: Texasda har
tomonlama qulay go‘zal plyajlar mavjud bo‘lsa. X‘yustonda kosmik tadqiqotlar markazi
mavjud. Vayoming. Kolorado. Montana. Yuta SHtatlari juda boy turistik resurslarga ega.
CHet el mehmonlari ikkita asosiy guruhga bo‘linadi: qo‘shni mamlakatlar Meksika va 
Kanadadan keladigan mehmonlar hamda okean ortidagi mamlakatlardan keladigan
mehmonlar. Birinchi guruh umumiy tashrif buyuruvchilarning 60-62% ni tashkil qiladi. Biroq
N‘yu-York Gavaya orollari va Kaliforniya ham ular uchun muhim turistik markaz bo‘lib
hisoblanadi. Qit‘alararo mehmonlarning asosiy qismi AQSHga Yevropa va Osiyo
mamlakatlaridan tashrif buyuradilar. Yevropa qit‘asidan tashrif buyuruvchi sayohatchilarning
2.5 mln.ga yaqinini Buyuk Britaniyaliklar. Osiyo qit‘asidan keladigan mehmonlarni 3.0-3.5
mln.ga yaqinini Yaponiyalik mehmonlar tashkil qiladi.
Yaponiyalik mehmonlarning 2/3 qismi ko‘proq Tinch okeani orollari – Gavay va 
Guamga tashrif buyuradilar.
Qit‘alararo mehmonlar mamlakat bo‘ylab sayohati vaqtida San – Frantseskoga yaqin 
joylashgan rayon – Silikon vodiysiga ko‘proq tashrif buyuradilar. chunki Silikon vodiysi
yuqori texnologiyalarni rivojlantirishning asosiy markazi hisoblanadi. SHu sababli u ko‘proq 
Yaponiyalik turistlarni jalb qiladi. CHet el mehmonlarining tashrifi quyidagicha: ularning 
ko‘pChilik qismi N‘yu-Yorkka to‘g‘ri keladi va 17.9% ni tashkil qiladi. undan keyin Tinch 
okeani qirg‘oqlari 19.5%. Florida o‘zining qirg‘oq bo‘yi maskanlari bilan birgalikda 18.5%
ni tashkil qiladi. AQSH aholisi sonining ko‘pligiga qaramasdan mamlakatdan chetga aholining
juda kam qismi sayohatga chiqadi. Masalan. har yili chet davlatlarga 50-70 million kishi
sayohatga chiqadi. ularning asosiy qismi qo‘shni mamlakatlar Meksika va Kanadaga tashrif
buyuradilar. CHetga chiqish turizmining 25%i Yevropa mamlakatlariga. 17% i Uzoq Sharqqa
va 10%i Karib orollariga to‘g‘ri keladi.
Amerikaliklarning qisqa dam olish ta‘tillarining 51%i ikki yoki undan kamroq kunni 
tashkil qiladi. Amerika aholisi orasida ko‘llar va qirg‘oq bo‘yida joylashgan kurort hamda
dam olish zonalariga qilinadigan tashriflar soni ortib bormoqda. 
Amerika Qo‘shma SHtatlari mamlakati xalqaro turizm harakatlarining iqtisodiy tahlil 
natijalarini ko‘rsatishicha. jahon bo‘yicha turistik tashriflarning 6.0% Amerika Qo‘shma 
SHtatlari mamlakatiga to‘g‘ri keladi. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda xorijiy turistlar tashrifi 
6.7%ga kamaygan. Amerika mintaqasi bo‘yicha tashriflarning 36.5%i bu mamlakatga to‘g‘ri 
kelgan. Xalqaro turizm tushimlari bo‘yicha. jahon turizm daromadlarining 14.0%i . Amerika 
mintaqasi tushimlari bo‘yicha 58.2% ni tashkil qilgan. Xalqaro turizm daromadlari bo‘yicha 
jahonda birinchi o‘rinni egallagan. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda daromadlar miqdori
7.4%ga kamaygan.
2001 yil 11-sentyabrda AQSHda sodir etilgan terroristik xurij turizm va transport 
sohasida yangi tarkibiy o‘zgarishlarni keltirib chiqardi. SHuning uchun ham AQSH turizm 
industriyasining o‘sish darajasining pasayishi kuzatilgan. Bu esa. amerikalik turistlarni huddi 
Yevropadagi singari ichki turizm imkoniyatlaridan foydalanishga undaydi va xavfsizlik 
masalalariga alohida e‘tibor berilib. yangi institutsional o‘zgarishlarni yuzaga keltiradi. 
AQSHda YaMM miqdori 67.4 mlrd. dollar. jon boshiga 25850 dollarga to‘g‘ri keladi.
AQSH O‘zbekiston Respublikasi bilan 1992 yil 19 fevraldan diplomatik munosabatlar 

---

o‘rnatgan va ikkala davlatda ham elchixonalar ochilgan. AQSH O‘zbekistonning eng muhim 
iqtisodiy hamkori hisoblanadi. O‘zbekistonning siyosiy. iqtisodiy va gumanitar islohotlar
yo‘lida dadil borishida hozirgi davr izchil bosqich sifatida qaralar ekan. Amerikalik hamkorlar
tajribasi bizga qo‘l keladi. Amerikadan o‘rganishimiz mumkin bo‘lgan sohalar bir talay.
chunki bu davlat uzoq tarixiy davr mobaynida bozor iqtisodiyotini rivojlantirish borasida
katta va boy tajribaga ega. biz esa «Amerikani yangidan kashf etib o‘tirmasdan». uning
ijobiy saboqlarini har tomonlama qunt bilan o‘rganishimiz va eng muhimi. hayotga tadbiq
etishimiz zarur. Ana shunda 
boshlangan siyosiy va iqtisodiy islohotlarimiz samarasi yanada yuqori bo‘ladi 
Kanada davlatining turizmi Kanada Shimoliy Amerikada joylashgan davlat bo‘lib. hududining
kattaligi jihatidan Rossiyadan keyingi o‘rinda turadi . Aholisi 29.0 million kishi. Eng yirik
shaharlari Ottava. Monreal. Vankuver. Toronto. Aholisining asosiy qismi Yevropadan ko‘chib
kelganlarning ajdodi bo‘lib. anglo – kanadaliklar umumiy aholining 40% ni tashkil etadi .
Franko – Kanadaliklar aholining 27%ni. etnik guruhlar 33% ni. tub xalq xindular 390 ming
kishini. eskimoslar esa 28 ming kishini tashkil qiladi. Rasmiy tili ingliz va frantsuz tillari.
Kanada iqtisodiy jihatdan jahonning eng yuksak rivojlangan mamlakatlari qatoriga kiradi.
Yalpi milliy mahsulotning hajmi bo‘yicha sanoati rivojlangan davlatlar ichida mustahkam
yettinchi o‘rinni egallaydi. «Katta yettilik»lar guruhiga kiradi. Kanadada Temir yo‘llar.
avtomobil‘ yo‘llar nihoyatda rivojlangan. Asosiy portlari: Galifaks. Kvebek. Sent–Djons.
Vankuver. Tander–Bey. Toronto. Kanada davlati ikkinchi jahon urishidan keyin turizm
industriyasi bilan jiddiy shug‘ullana boshladi. Bular sayohat. turizm. sport va faol dam
olish. san‘at va madaniyat ushbu yo‘nalishlarning har birida davlat tomonidan ta‘sis etilgan.
agentliklar u yoki bu ma‘suliyatni zimmasiga olgan holda faoliyat olib boradilar. Ular bir
– birlariga yordam beradilar va bir birlari bilan ma‘lum bir majburiyatlar asosida ish olib
boradilar.
Urushdan keyingi o‘n yilliklarda Kanada hukumati mamlakat ichki zahiralarini birinchi 
navbatdagi vazifalarini bajarish uchun o‘z imkoniyatlarini ishga solib bir qator umum- xalq 
madaniy tadbirlarini ta‘sis qildilar. 1950 yillar jismoniy tarbiyaga. 60-yillarda yoshlar bilan 
ishlash va ularni muxofazasi qilishga. 70–yillarda madaniyat va madaniyatlararo muloqotlar. 
1980-1990–yillarda yuqoridagi mavzularni birlashtiruvchi oila va nikoh mavzulariga e‘tibor 
qaratilib. bir qancha dasturlar hayotga tadbiq etildi.
Kanadada bir qancha katta ko‘ngil ochar milliy parklar va 20 dan ortiq milliy – tarixiy 
parklar va manzillar bunyod etilgan. Kanadaning turizm industriyasi AQSH turizmini
eslatadi. Turistlar uchun Ontario va Kvebek. Alberto va Britaniya Kolumbiyasi yuqori
mavqega ega. AQSH turizm bozorining 18.9 millionini kanadaliklar tashkil qiladi. Kanadalik
turistlar AQSH ning janubiy hududida joylashgan yozgi va qishki kurortlariga. Meksika va
Karib orollariga ko‘proq qiziqishadi. Yevropa va Buyuk Britaniyaga Kanadaliklar asosan 
qarindosh va do‘stlarini ko‘rish uchun boradilar. bu kanadaliklarning 38%i dan ko‘prog‘ini
tashkil qiladi. Kanadada xalqaro turizmida chet el turistlarining kelishi 1990 yillargacha
turg‘un holatda bo‘lgan. 1990–2000 yilarda chet ellik turistlar tashrifida bir muncha o‘sish 
kuzatilgan. 2001–2002 yillarda esa sezilarli darajada kamayish kuzatilgan. Masalan. 2001
yilda 2000 yilga nisbatan 7.5%ga. 2002 yilda 2001 yilga nisbatan 3.3%ga kamayish
kuzatilgan.