Ma`ruza internet tarmog’i va uning tashkil etilishi reja

Ijtimoiy tarmoqlarning yuzaga kelishi, rivojlanish tarmoqlari
Qisqa vaqt ichida ijtimoiy tarmoqlar virtual kenglikda nihoyatda ommalashdi. Bu 
jihatdan ularni internet makonidagi chinakam yangi fenomen, deb atash mumkin. Biroq, mazkur 
fenomen dastavval internet emas, sotsiologiya fanida paydo bo„lganini ham eslatib o„tish 
o„rinlidir. Ijtimoiy munosabatlarning yangi shakli sifatida «ijtimoiy tarmoq» tushunchasi 
sotsiologlar tomonidan o„tgan asrning 30-yillaridan boshlab o„rganib kelinmoqda. Ilmiy ta‟rifga 
ko„ra, «ijtimoiy tarmoq» ijtimoiy ob‟yekt (inson yoki tashkilot)lar hamda ular o„rtasidagi 
ijtimoiy munosabatlardan hosil bo„luvchi ko„plab tugunlardan tashkil topgan ijtimoiy tuzilmani 
ifoda etadi. Shu jihatdan jamiyat ham ijtimoiy tarmoqning bir turi sifatida qaralishi mumkin. 
Faqat bu real hayotdan olingan misol.
Yuqorida keltirilgan ta‟rifdan ko„rinib turganidek, internet dunyosidagi ijtimoiy 
tarmoqlarning mazmun-mohiyati asliyatdan deyarli farq qilmaydi. Yagona tafovut shuki, virtual 
ijtimoiy tarmoqda ob‟yektlar bir-biri bilan real holatda emas, virtual tarzda, ya‟ni internet 
imkoniyatlari yordamida bog„lanadi. Demak, ular virtual makonda «hayot kechirishlari» kerak.
Endi bu ikki jihatga alohida to„xtalsak. Tabiiyki, har qanday ijtimoiy tarmoqning 
birlamchi funksiyasi ob‟yektlar o„rtasidagi muloqotni ta‟minlashdan iborat. Avval 
aytganimizdek, inson – ijtimoiy mavjudot. U doimiy muloqotga ehtiyoj sezadi. Shu tufayli yangi 
insonlar bilan tanishadi, turli qobiliyatlarini namoyon etadi va albatta, boshqalarning o„zi 
haqidagi fikrlarini bilishga qiziqadi. Biroq, real hayotda insonlar bilan ijtimoiy munosabatlarga 
kirishish, jumladan, muloqot qilish ham anchayin murakkab vazifa. Bunda turli psixologik 
to„siqlarni engib o„tishga to„g„ri keladi. Zero, biz ichki energiyamizning 90 foizini aynan 

---

insonlar bilan muloqot qilishga sarflaymiz. Bu ham, bir hisobdan, mehnat. Virtual olamda esa, 
hammasi nihoyatda oson.
Internetdagi ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarga ijtimoiy munosabatlarning tayyor 
obrazini taqdim etadi. Do„st kerakmi, marhamat, millionlab profillar egalari orasidan istaganini 
tanlab, do„stlashavering. Ular qatorida dunyoga mashhur teleyulduzlar, xonandayu aktyorlar 
bo„lishi ham mumkin. Virtual ijtimoiy tarmoqda yetti yot begona inson bilan (u sizning 
tengdoshingiz bo„lishi shart emas!) xohlagan mavzuda gaplashib ketaverasiz. Uning shaxsiy 
sahifasiga kirib, o„zi haqidagi ma‟lumotlarni o„qisangiz ham, video va foto fayllarni tomosha 
qilsangiz ham birov koyimaydi. Xuddi shuningdek, o„z suratingizni biror ommaboproq ijtimoiy 
tarmoqqa joylashtirib, millionlab insonlarning olqishu tasannolari («like» lari) evaziga bir kunda 
butun dunyoga mashhur bo„lib ketishingiz hech gapmas.
Mana, endi ikkinchi masalaga ham etib keldik. Virtual makonda «hayot kechirish» sizu 
biz o„ylagandan ham ko„ra xavfliroq. Masala shu qadar dolzarb va murakkabki, uni, so„zsiz, 
muammo darajasiga ko„tarsa bo„ladi. Nima uchun? Avvalo, faktga yuzlansak. Bugun dunyoda 
har bir ofis xodimi kuniga o„rtacha hisobda 5-6 soat vaqtini kompyuter oldida o„tkazadi. Telefon 
so„zlashuvlari, televizor, internet va kompyuter o„yinlarini qo„shib hisoblaganda bu raqam ikki 
baravarga ortadi. Demak, zamonaviy axborot-kommunikatsiya vositalaridan foydalanish uchun 
kunning teng yarmini sarflar ekanmiz. Yoshlar orasida esa, mobil telefonlardan keyin internet 
eng ommaviy aloqa vositasi ekanini isbotlashning hojati bo„lmasa kerak. Oxirgi sotsiologik 
tadqiqotlarga ko„ra, Yer yuzi aholisining 22 foizi internetdan har kuni foydalanadi. Yana bir 
qiziq ma‟lumot: hozir global tarmoqda eng ko„p ko„riluvchi yuzta veb-saytning yigirmatasi 
ijtimoiy tarmoqlar turkumiga kiradi, yana oltmishtasi u yoki bu jihatdan ijtimoiy mazmundagi 
saytlar, shu jumladan, blog va mikrobloglardan iborat. Mazkur tendensiya internet makonida 
chinakam «sotsiomediali inqilob» yuzaga kelganidan dalolat beradi. Uning fonida internet va 
ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarining sonigina emas, ushbu tarmoqlarning 
insonlarga ko„rsatayotgan ta‟siri ham sezilarli ravishda ortib borayotgani yaqqol ko„zga 
tashlanmoqda.
Faol foydalanuvchilar soni bo„yicha hozir dunyoda «Facebook» ijtimoiy tarmog„i 
yetakchilik qilmoqda. Uning bir oylik auditoriyasi 800 million kishidan ortiq. Mamlakatimizda 
mazkur ijtimoiy tarmoq 200 mingga yaqin foydalanuvchisiga ega (2017 yil yanvar oyi holatiga 
ko„ra). O„zbekistonlik internet foydalanuvchilarining 2,5 millioni www.odnoklassniki.ru saytida 
ro„yxatdan o„tgan. «Odnoklassniki» 1995 yilda Rendi Konrad tomonidan yaratilgan zamonaviy 
ko„rinishdagi birinchi ijtimoiy tarmoq – Classmates.com ning rus tilidagi nusxasi hisoblanadi. 
Qolaversa, u hududiy ijtimoiy tarmoq bo„lib, Hamdo„stlik mamlakatlari auditoriyasi uchun 
mo„ljallangan.
So„nggi yillarda Uznet tarmog„ida ham bir qancha o„zbek tilidagi ijtimoiy tarmoqlarning 
paydo bo„layotgani tasodif emas. Milliy internet segmentida mahalliy – biror mintaqa, mamlakat 
yoki shahar miqyosidagi ijtimoiy tarmoqlarning vujudga kelishi internet makonida ijtimoiy 
tarmoqlarning rivojlanishi bilan bog„liq umumiy tendensiyadir. Biroq mahalliy yoki milliy 
ijtimoiy tarmoqlar ko„pincha brend darajasiga yetgan yirik ijtimoiy tarmoqlardan qisman yoki 
to„liq nusxa ko„chirish yo„li bilan yaratilmoqda. Ularning asosiy kamchiligi ham shunda.