Ma`ruza matni Portret kompozistiyasi

Odam qomatini tasvirlash
Odam gavda rangtasvirini ishlashdan oldin, uning mukammal kalamtasviri, konstruktiv kurilishi umumiy, yaxlit - shakp va mayda bulaklar ifodasini puxta urgangan bulishi kerak. Shaklni moxirona topa bilish, nisbatlarni tugri aniklash, yaxlit va mayda detallarning anatomik va konstruktiv kurilmasini tugri topish natijasida kuzlangan natkjaga erishish mumkin.Rangtasvir — shaklning tugri kurilishi tue va rang echimining birligidadir. Kimki grizayl texnikasida odam tasvirini maromiga etkazib bajara olsa, rangtasvirni xam muvaffakkiyatli chikishiga zamin yaratgan buladi.
Odam komatining rangtasvirida uning xajmi, sirt, muxit sifatlari, rang yaxlitligi va mayda shakl ifodasini doimo solishtirib turish va fikr yuritib ishlash natijasida yaratiladi. Dastlabki rang koplamadan boshlab, keyingi ishlovlargacha ochib beruvchi shakl xarakternыy ish yakunida kanday bulishini xisobga olib rejapashtirish kerak buladi.
Eritilishiga karab rang yorkin, xira va och bulishi mumkin. Xuddi bosh rangtasviri kabi odam komatining rangtasvirini ishlashda xam kompozistiya ustida izlanib, bir necha ranglavxalar bajariladi. Eng chiroyli plastik echim tanlanadi. Bu eskizlarda gavdaning kompozistion- plastik echimi, rang echimi tanlanadi, u^lcham anikdanadi. Model xarakterini ocha turib, rassom barcha psixologik nyuanslardan, xarakterli xususiyatlardan eng ifodaliginI ajratib topishi zarur. Kiyimsiz gavda tasvirida tana rang xususiyatlarini uning atrof-muxit bilan boglikligini ifodalash kerak. Odam tana rangi uzining tabiiy rangidan tashkari nozik kuz bilan ilgash juda kiyin issik - sovuk. och-t^k tuslanishlarga xam ega
buladi.
Odam tanasidagi ranglarning turlicha bulishi birinchi navbatda kon tomirlarining chukur yuzada bulishi, tanadagi yog katlamiga, teri yuzasi xarakteriga boglik. Kukrak, Korin yoki elka rangidan son terisi rangi tizza yoki oyok tovoni rangidan fark kiladi. Yuz, kul, buyin odatda tananing yopik kismlardan tukrok buladi. Tanadagi ranglar jilosi albatta reflekslarga xam boglik. Tananing yukori kismiga shiftdan, oyok kismiga poldan reflekslar tushib turadi. Bundan tashkari, fon va kiyimlar ta’sirini xam sezish mumkin. Yuz, tana, kiyimlarda fondan kushimchatuldiruvchi ranglar buladi.
Yalangoch komatni ishlash jarayoni tugrisida professor O.E. Braz shunday degan: "Siz gavdaga yaxlit karab kurishni urganing, busiz rangtasvir yozib bulmaydi. Yaxlit b^laklarni doimo solishtiring, buyin va tizza, Korin va oyoklarga karang, yaxlitlikda ranglar kuchini toping". Shunday bulishi mumkinki, talaba naturani aloxida bulaklarga bulib kuchiradi, natijada ish sifati buziladi.
Ikki kishilik kuyilmada gavdapar birgalikda ishlanadi, aloxida- aloxida ishlashga yul kuylmaydi. Avval, sizga yakin turgan gavdaning tayanch nuktasini toping, keyin masofani xisobga olgan xolda ikkinchisini tasvirlaysiz.
Bir gavdani ikkinchisi bilan solishtirib gurux shaklida birgalikda yozish kerak (yaxlit narsa singari). Qaysi gavdaning asosiyligini (katta- likda va masofada) oldindan belgilab olish zarur.
Gavda atrofidagi predmetlar rangi ishning rangtasvir echimiga katta ta’sir etadi. Shuning uchun gavdani tasvirlab turib, albatta, atrofdagi predmetlar rangi bilan xam solishtirib turish shart. Albatta bu ikkinchi darajali kushimcha detallarga asosiy ob’ekt bulgan odam gavdasidek ishlov berilmaydi.
Gavdani qushimcha nozik ranglar bilan boyitib borish kerak. Pekin ularning jarangdorligini oshirib yuborish kerak emas. Boshlovchi rassomlar, odatda. issik va sovuk ranglarning oddiy tarkibidan foydalanishadi. Murakkab issik ranglarni kandaydir kizgish rang bilan sovuk ranglarni yashil, siyoxrang yoki kuk rang bilan olishadi. Bunday ranglar tana sirti ifodasini bera olmaydi. Tanada deyarli kar doim kamida 2-3 ranglar birikmasini ishlatish kerak.
Oxra, siena, kuydirilgan suyak rangi kabi buyoklar tanadagi sovuk xamda issik ranglarni chiroyli ifodalaydi. Ularni ok bilan aralashmasi turlicha issik xamda sovuk ranglar tuslanishini kashf etadi. Politrada buyok turi kup bulmasligi kerak. Chegaralangan ranglar bilan kup rang va tuspar topishga xarakat kilish kerak.
Ishning yakuniy kismi — yaxlitlash, ya’ni mayda detallarning bir butunlikka buysinishidir. Bu ishda asosiy bulaklarning tue echimiga e’tibor berish kerak. Agar ola-bula chiporlik yaxlitlikka xalakit bersa, ularga ishlov berish kerak. Naturani yaxlit kurishga xalakit berayotgan xar bir bulakni uz joyiga kuyish kerak. Agar shunday kilmasak, kushimcha detallar asosiy ob’ektdan chalKitib, dikkatni tortadi, yaxlitlikni buzadi. Agar rassom yaxlit kurishni urgangan bulsa, tasvirni okilona bajaradi. Bu boskichda gavda siluetiga xam e’tiborni kuchaytirish darkor.
Tasvirda juda nozik tue farkini saklab kolish kerak. Siluetning ba’zi joylarini kuchaytirib (chizik orkapi) ba’zi joylarni fon bilan kUshib yuborish kerak. Kuyilmada nimani burtirib (chizib) nimani fonta yakin tusda birlashtirib yuborishni xal etish zarur. Buni naturaga yaxlit Karaganda ajratib olish mumkin.
Shundan sung gavdaning tugri konstruktiv kurilmasiga ega bulish mumkin. Nixoyat, portreti ishlanayotgan odamning ichki psixologiyasini ochishga xam urinib kurish mumkin. Bu narsaga detallarni yaxlitlab, asosiy xarakterli joylarini burtirish bilan erishish mumkin.
Shuning uchun tasviri chizilayotgan odamni uning uzi uchun xarakterli bulgan muxitda balki ish ustida tasvirlagan ma’kul.
Yuz ifodasi, kul va gavda xarakteri, rang aynan shu odamni xarakterlashi uta-muximdir. Bu urganishlar, kuzatishlar portret kompozi- stiyasi, plastik va kolorit echimining asosiga poydevor bula oladi.