«mashinasozlik texnologiyasi» kafedrasi «moslanuvchan ishlab chiqarish tizimlari»

N AZARIY MA’LUMOTLAR

Rele avtomatik kurilma elementi bulib, unga tashki fizik xodisalar ta’sir etganda chikish kattaligi oxirgi kiymatini sakrash tarzida kabul kiladi.

Rele materiallar fizik kattaliklari ta’sirini yoki uning tavsifini uzgarishini sezadi. Masalan, akustik rele - tovush tebranishlari chastotasini, akustik bosim yoki yutilish koeffitsenti va kaytarish koeffetsentining uzgarishini sezadi.

Mexanik rele - siljish, tezlik, bosim, tebranishlar amplitudasini uzgarishini sezadi. Issiklik rele - temperatura, issiklik okimi uzgarishini sezadi. Elektr rele - tok kuchi, kuchlanish, elektr tebranishlar chastotasini uzgarishini sezadi. Optik rele - yoritilganlik, yoruglik tebranishlari chastotasini uzgarishini sezadi. Releda ta’sirga boglik xolda zanjirni tutashtiradigan yoki ajratadigan kontaktlari buladi. Mexanik tezlik relesida markazdan kochma prinsipdan foydalanilgan.

SHtok aylanganda yuklar markazdan kochma kuch ta’sirida karama- karshi tomonga suriladi. Bunda xomutlar yakinlashishi okbatida richagning xolati uzgaradi, u burilib navbat bilan kontaktning normal yopik bulgan xolatini uzib, normal ochik xolatini tutashtiradi. Elektr relelari elektromagnit,magnitoelektr, elektron vakt relesi turlarga bulinadi.Elektromagnit relelari uz navbatida tok turiga karab uzgarmas tok relesiga va uzgaruvchan tok relesiga bulinadilar.Elektromagnitli relening ishlashi uning chulgamlaridan tok utganda yukori yoki uzagini uziga tortishda nomoyon buladi. Tortilma uzakli

Elektromagnit releni kurib chikamiz.Kontaktlar yunaluvchi metalmas vtulka, kuzgaluvchan uzak, chulgam, yarmo, kuzgalmas uzakdan rele tashkil topgan. CHulgam orkali tok utayotganda kuzgaluvchan uzak yunaltiruvchi vtulka buylab xarakatlanadi va kontakt ni tutashtiradi. Burilma elektromagnitli releda kuzgaluvchan yakor uzakga tortiladi va kontaktlari ni tutashtiradi. Kontaktlar ajralgandan sung yakor kaytarish prujinasi ta’sirida dastlabki vaziyatiga kaytadi Elektromagnit relening tavsif grafigi bilan tanishib chikish

Rele chulgamiga kiruvchi tok kattaligi ^ ga yoki signal Xish ga etganda rele ishga tushadi, ya’ni uning kontaktlari orkali !ch tok yoki Xch sinal utadi. SHu sababli signal Xish ishga tushirish signali deyiladi. Endi kirish signalini kaytara boshlasak, ^ yoki Xk signalda chikish signali keskin kamayadi, ya’ni rele uz kontaktlarini bushatib yuboradi va chikish signali yukoladi. Bu signal kaytish signali deb ataladi.

Rele kuyidagi parametrlari bilan tavsiflanadi; ishga tushirish kuvvati: boshkarish kuvvati: kaytish koeffitsenti (Kk),releni ishga tushirish vakti. Kaytish koeffitsenti relening kaytish signali Xk ni ishga tushirish signali X ish ga nisbati bilan aniqlanadi.

Relening ishga tutttirittt vakti - relega boshkarish signali berilgandan to undan signal chikunga kadar utgan vakt. Rele ishga tushirish vakti t ish 0,05 s gacha bulsa tezkor ishlovchi rele, t ish = 0,05 - 0,15 s bulsa normal rele, t ish 0,15 s bulsa sekinlatilgan rele deyiladi.

Elektromagnit relening yakorsiz «Gerkon» turi ishonchligi va sezgirligi bilan boshkalaridan ustun turadi. Bu rele kontaktlari germetik berkitilgan buladi.

G erkon kontaktlari 4 parmollaydan tayyorlanadi va shisha kolbani 6 ichiga urnatiladi. Kolbacha ichida vakuum xosil kilinadi yoki argon gaz tuldiriladi. Gerkon kontaktlarining ulanishi elektromagnit galtagiga tok uzatish bilan amalga oshiriladi. Bu relelarning kontaktlari ulanib turishlari uchun elektromagnit galtaklaridan doimo tok utib turishi shart emas. Kontaktlarni uzish uchun rele galtagiga teskari kutbli tok impulsini yuborish kerak.