Mavsum marosim qoʻshiqlari

---

Mavsum marosim

qoʻshiqlari

Mavsum marosim qoʻshiqlari — xalq

ogʻzaki ijodining yil fasllarini belgilovchi,

turli marosim hamda anʼanaviy bayramlar

jarayonida ijro etilgan qad. qoʻshiq

turlaridan. Kelib chiqishi eneolit (yangi

tosh) davrida yuzaga kelgan chorvachilik

va dehqonchilik mehnatlari bilan bogʻliq.

Qadimda mazkur mehnatlar yil

fasllarining uzviy aylanib turish jarayoniga

bevosita bogʻliq boʻlgan. Odamlar turli

---

marosimlar, qurbonliklar va qoʻshiklar

homiy ruhlarga yoqib, ular bizga moʻl

hosil beradi, deb ishonishgan. Buning

natijasida bir-birini toʻldiruvchi mavsumiy

marosim qoʻshiqlar silsilasi shakl topgan:

bahor kelishi munosabati bilan "Oftob

chiqdi", "Laylak keldi", "Boychechak" kabi

qoʻshiqlar kuylangan; "Sumalak", "Gulyor"

"Navroʻz yoʻklovlari", "Ish oshi" aytimlari

"Navroʻz" bayrami va "Lola sayli", "Qizil gul

sayli" milliy-anʼanaviy xalq bayramlarida;

"Shoxmoylash", "Qoʻsh-qoʻsh" kabilar

shudgorlash davrida, "Sust xotin"

qurgʻoqchilik boshlanganida ijro etilgan.

Yozkuz fasliga oid "Oblo baraka", "Oʻrim",

"Xoʻr mayda", "Qovun sayli", qishda

oʻtkazilgan gapgashtaklarda ("Alyor"),

---

"Yas-yusun" marosimlari mashhur

boʻlgan. Beruniy 6-asrdan ajdodlarimiz

kuzgi teng kunlikni "Mehrjon", bahorni

"Navroʻz" bayrami bilan davlat miqyosida

nishonlanganini aytadi. Mavsum marosim

qoʻshiqlariq.da ilk bor band, bandnaqarot

shakllari rivoj topib, oʻyin harakatlari yoki

afsun aytimlarining ritmik xususiyatlarini

ifodalovchi musiqiy va sheʼriy (jumladan,

satr boʻgʻinlar soniga asoslangan

barmoq) vaznlar yuzaga keladi. Muayyan

ritmik "qolip" larga hamda parda

tuzilmalariga tayangan ohanglar negizida

keyinchalik ohangdor musiqa usulubi

shakl topadi (yana q. Qoʻshiq, Marosim

qoʻshiqlari).

[1]