Мавзу 18. Халқаро муносабатлар тизими

Мавзу 18. Халқаро муносабатлар тизими
Халқаро муносабатлар назариясида бир нечта тизимлар ажралиб туради:
1) Вестфалия халқаро муносабатлар тизими (1648 йилда ўттиз йиллик уруш тугаганидан сўнг, кучлар мувозанати ғояси ушбу тизимга хос еди;
2) Вена халқаро муносабатлар тизими (1814 йилда Napoleon урушлари тугаганидан кейин). Унга Европа ташвиши ғоясига хос еди;
3) Версал-Вашингтон халқаро муносабатлар тизими (биринчи Жаҳон уруши натижалари асосида);
4) Ялта-Potsdam халқаро муносабатлар тизими (иккинчи жаҳон уруши натижаларига асосланган) Шарқ (социалистик давлатлар блоки) ва Ғарб ўртасидаги қарама-қаршилик чизиғи бўйлаб биполяр дунёнинг асосини ташкил етди.
Тадқиқотчилар одатда Ялта-Potsdam тизимини 1991 йилда СССР нинг қулаши ва биполяр қарама-қаршиликнинг тўхташи билан якунланган деб ҳисоблашга мойилдирлар. Шу билан бирга, ҳозирги босқичда МО тизимининг номини аниқлашда бирлик йўқ. Уларнинг маълум бир қисми Беловеж номини мақбул деб ҳисоблайди, қолганлари совуқ урушдан кейинги даврга риоя қилишади.
5) 1991 йилдан ҳозирги кунгача халқаро муносабатларнинг замонавий тизими. Бу АҚШ нинг жаҳон тизимидаги устунлиги билан тавсифланади. Халқаро муносабатлар мутахассислари ўртасида Amerika империяси деб аталадиган таназзул, Amerika долларига асосланган халқаро иқтисодий тизимнинг қулаши, БРИКС кучларининг кўтарилиши тўғрисида мунозаралар мавжуд, аммо Қўшма Штатлар халқаро ҳаётнинг кўплаб соҳаларида етакчи бўлиб қолмоқда.