Mavzu №7 : Bolalarda qon yaratish a’zolarini anatomo-fiziologik hususiyatlari. Qon yaratish tizimini ko’rikdan o’tkazish, palpatsiya: periferik va mezenterial limfa tugunlari

Gemopoez faktorlari

3

 

Qon  shakli  elementlari  shakllanishi  faollashuvi  va  gemopoez  faktorlari  bilan 

regulyatsiya qilinadi. Ular quyidagilar:  

1.  O’sishning gemopoetik omili; 

2.  Transkripsiya faktori; 

3.  Folat kislota, vitamin B12; 

4.  Temir mikroelementi  

  Gemopoetik  o’sish  faktorlari  o’zak  xujayralarning  omillarini,  koloniyastimullovchi 

faktorlarni, interleykinlarni, eritropoetin, trombopoetinlarning ishlab chiqishini yo’lga 

qo’yadi. 

Eritropoetin  —  yangi  tabiatli  glikoprotein  gormoni.  U  asosan  buyraklarda  (  90%  ga 

yaqin)    gipoksemik  stimulyatsiyaga  javoban  ishlab  chiqariladi,  kam  miqdorda  jigar 

gepatotsitlarida hosil bo’ladi. Eritropoetin eritroid qatordagi xujayralarning rivojlanish 

jarayoniga va differensirovkasiga ta’sir qiladi, ularda N ishlab chiqishini stimullaydi. 

Sog’lom  odamlarda  eritropoetin  miqdori  plazmada  xar  qanday  genezli  gipoksiyada 

oshadi.  

Trombopoetin  —  trombotsitopeniyadan  keyingi  davrda  megakariotsitopoezni 

tezlashtiruvchi gormon. 

–  Koloniyastimullovchi omillar - leykopoetinlar funksiyasini bajaradi. 

  Transkripsiya  faktorlari  —  DNK  bog’lovchi  va  qon  hosil  qiluvchi  xujayralarning 

genlar ekspressiyasini boshqaruvchi oqsillar. 

  Folat  kislota  va  vitamin  V

12

  DNK  sintezi  uchun  zarur.  Folatlar  va  vitamin  V

12

 

organizmga  ovqat  bilan  kirib,  ingichka  ichakda  so’riladi.  Ichakda  vitamin  V

12

  ning 

so’rilishi  uchun  oshqozon  parietal  xujayralari  tomonidan  sintezlanadigan  Kasl  omili 

yordam  beradi.  Faktor  vitamin  V

12

  ni  bog’laydi  va  uni  fermentlar  ta’sirida 

parchalanishidan  saqlaydi.  Ichki  Kasl  omili  va  vitamin  V

12

  kompleksi  kalsiy  ionlari 

ishtiroki  bilan  yonbosh  ichak  distal  qismining  epitelial  xujayralaridagi  retseptorlar 

                                           

3

 N.A.Geppe Bolalarkasalliklari propedevtikasi Moskva2008y 351bet 

---

 

4 

bilan  o’zaro  bog’lanadi.  Bunda  vitamin  V

12

  xujayraga  kiradi,  ichki  faktor  esa  erkin 

bo’ladi. Ichki Kasl omilining bo’lmasligi anemiyaga olib keladi.  

  Temir mikroelementi gemopoez jarayoniga muxim rol o’ynaydi: u gem tarkibiga kiradi 

(N ning oqsilsiz qismi) va N ning kislorod tashish xususiyatini ta’minlaydi, temir juda 

ko’p  metalloproteidlar,  fermentlarning  asosiy  qismlari  tarkibida  bo’ladi,  shuning 

uchun: 

–  Metabolik jarayonlarda ishtirok etadi; 

–  Organizmning immun tizimini yuqori darajada saqlab turishda muxim axamiyatga ega.  

YAngi  tug’ilgan  chaqaloqlarda  temir  birlamchi  zaxiralari  plasenta  orqali  onadan 

bolaga  antenatal  yo’l  orqali butun homiladorlik paytida o’tishi  davomida  to’planadi. 

Bu  jarayon  ayniqsa  homiladorlikning  28-32  xaftalarida  bu  jarayon  faol  bo’lib, 

konsentratsiya  gradientiga  qarshi  amalga  oshadi,  ya’ni  onadan  homilaga  faqat  birta 

yo’nalishda  o’tadi.  Homiladorlik  patologik  kechishi,  ona  –  platsentadagi  qon 

aylanishining  buzilishi  homilaga  temirning  o’tishini  kamaytiradi.  Bola  tug’ilgandan 

keyin  temirning  asosiy  manbai  uning  organizmiga  ekzogen  yo’l  orqali,  ya’ni  ovqat 

maxsulotlari  bo’lib  tushadi  va  endogen  zaxiralardan  utilizatsiya  qilinadi  (jigar, 

mushaklar,  “eski”  eritrositlar,  fermentlar).Sog’lom  bolalarda  birinchi  yarim  yillikda 

organizmda temirni muvozanatda saqlash uchun asosiy maxsulot ona suti xisoblanadi. 

Bolaning xar kunlik extiyoji 0,5—1,2 mgG’sut xisoblanadi.