Mavzu: adamantan

Olinishi. Hozirgi davrda adamantan va uning gomologlarini tutgan tabiiy manba bu - neftdir. Uning neftdagi ulushi 0,0001 -0,03% gacha bo'lishi mumkin (neftning qazib olinish joyidan qat'iy nazar), ammo adamantanning bunday olinish usuli iqtisodiy jihatdan foydali emas. Bundan tashqari neft tarkibida adamantanning hosilalari juda ko'p uchraydi. Bularning o'ttiztadan ko'p turi ma'lum. Neft tarkibidagi adamantanni aniqlash, bunday molekular massadagi uglevodorod uchun hos bo'lmagan hossalari bilan bog'liq: yuqori suyuqlanish temperaturasi, uchuvchanligi, oz cruvchanligi va tiokarbamid bilan barqaror birikmalar hosil qilishi.
Benzinli fraksiyasiz adamantan neftdan suv bug'i bilan haydalgan tiokarbamidlar bilan ishlov berib olinadi. Tiokarbamidli ekstraktni -50°C gacha sovutilganda adamantan kristallanadi, keyin uni filtrlab olinadi. Shunday yo'l bilan neftdan 75% gacha adamantan olinadi.
Agar neft tarkibida yengil fraksiyalar bo'lsa va adamantan konse zaksiyasi kam bo'lsa, u holda distillatni tiokarbamit bilan qayta ishlash oz-ozdan takrorlanadi va yuqori selektiv ekstrakt olinadi. Keyingi adamantanning miqdoriy ajratilishi Gaz - Suyuqlik Xromotografiya usuli bilan boradi. Bundan tashqari adamantanni neftdan sikloparafinli konsentratdan ajratish uchun tri(lerftorbutil) amin bilan haydab olinadi. Parafinli neftlardan adamantanni ajratishda samaraliroq metodlar: termodiffuziya va preparativ GSX usullaridan foydalaniladi. Tajribalar ko'rsatishicha, eng samarali adamantan ajratilishi uchun distillatni haydab, keyin preparative GSX ajratish usulidan foydalaniladi.

Birinchi bo'lib adamantanni Meerveyn efiridan V. Prelog 1941 yil sintez qilgan. Sintez bir necha bosqichni o'z ichiga olgan va uning olinish unumi bir foizdan oshmagan.

Bu usul juda qiyinligi va adamantan olinish unumi kamligi tufayli hozirda ishlatilmaydi. Bunga qaramasdan ayrim hollarda bu usuldan har xil adamantan hosilalari va 1, 3-adamantandikarbon kislota olinishida ham ishlatilishi mumkin. Bu uglevodorodni laboratoriyada olish uchun Shleyer metodidan foydalaniladi. Buning uchun siklopentadien dimeri katalik gidrogenlanadi va natijada Lyuis katalizatori ishtirokida adamantan izomerlanadi. Bunda unum 13-15% ni tashkil qiladi.

Adamantan hozirda maqbul kimyoviy birikma hisoblanadi. Har xil ishlab chiqarish firmalarida adamantanning bir grammi narxi bir AQSh dollaridan oshmaydi.