Mavzu: Alkaloidlar, Platifillin, Anabazin gidroxlorid taxlili. Laboratoriya mashg'uloti

Fizik-kimyoviy xossalari
O’simliklar tarkibida alkaloidlar 3 xil ko’rinishda uchraydi:
1. Sof (asos) xolida
2. Kislotalar bilan birikkan birikmalar – tuzlar holida.
3. Azot atomi bo’yicha oksidlangan N-oksid shaklida.
O’simlik to’qimasida alkaloidlar ko’pincha organik (oksalat, olma, limon, vino), mineral (sulfat, fosfat va boshqalar) va ba’zan o’simliklarning o’ziga xos (likon, xin, xilidon) kislotalar bilan birikkan tuzlar xolida uchraydi.
Sof (asos) xoldagi alkaloidlar organik erituvchilarda yaxshi eriydi, suvda erimaydi. Ularning kislotalar bilan xosil qilgan birikmalari – alkaloidlarning tuzlari esa suvda yaxshi eriydi, ammo organik erituvchilarda erimaydi. Asos xamda tuz xolidagi alkaloidlar spirtda bir xilda yaxshi eriydi. Shu bilan birga suvda va organik erituvchilarda yaxshi eriydigan sof alkaloidlar (tsitizin, metiltsitizin, kofein va boshqalar) xamda suvda yomon eriydigan alkaloid tuzlari (xinin sulfat, tanin sulfat) xam uchraydi. Alkaloidlar kislotalar bilan birikib, kristall xoldagi tuzlar xosil qiladi.Alkaloidlarning dissotsiatsiya konstantalari juda katta chegarada (110^-11 va undan yuqori) bo’ladi. Shuning uchun ular kislotalar bilan turli darajada turg’un bo’lgan birikmali tuzlar xosil qiladi. Kichik dissotsiatsiya konstantasiga ega bo’lgan alkaloidlar (kofein, kolxitsin) kislotalar ta’sirida turg’un bo’lmagan tuzlar beradi. Natijada bu birikmalar suvli eritmalarda tezda parchalanib ketadi. Alkaloidlar juda kuchsiz asos xususiyatiga ega, shu sababli ular o’z tuzlaridan boshqa asoslar (xatto natriy karbonat yoki kaliy karbonat eritmalari xam) ta’sirida osonlik bilan siqib chiqariladi. O’simliklar tarkibida murakkab efirdan tashkil topgan alakaloidlar xam uchraydi. Ular molekulasi kuchli ishqor va kislotalar ta’sirida suvda eriydigan fenolyat tipidagi birikma xosil bo’ladi. Alkaloidlarning bu xususiyatlari ularni taxlil qilinayotganda xisobga olinishi mumkin.