Mavzu: Aristotelning notiqlik sa`nati ta`limoti Reja



Download 18,91 Kb.
Sana03.04.2022
Hajmi18,91 Kb.
#526876
Bog'liq
aristotel


Mavzu:Aristotelning notiqlik sa`nati ta`limoti
Reja:

1. Aristotel haqida
2. Aristotel falsafasining o`ziga xosligi
3. Notiqlik sa`nati haqida Aristotelning falsafiy qarashlari
1. Aristotel yoki ASrtastu miloddan avvalgi 384 yilda Yunonistonda dunyoga kelgan.Aristotel mashhur sarkarda Iskandar Zulqarnaynni ustozi. Aristotel Fizik, Matematika,nazm, mantiq, ritorika,siyosat,etika,biologiya,zoologiyaga oid ishlar yozib qildirgan. Miloddan avvalgi 367 yilda Afinaga borib,
Platon akademiyasida tahsil koʻrdi, 20 yoshida uning ishlarida ishtirok etdi.
Miloddan avvalgi 343 yildan eʼtiboran Makedoniya podshohi Filipp taklifi bilan
shahzoda Aleksandrga murabbiylik qildi. Miloddan avvalgi 335 yilda Afinaga
qaytib, oʻzining Likey maktabini tashkil qildi. Aleksandr vafotidan soʻng 323 yilda xudosizlikda ayblanib, Evbeya Xalqidasiga qochishga majbur boʻldi va umrining oxirigacha shu erda yashadi. Arastu qomusiy bilimlar sohibi, peripatetika maktabi asoschisi, uning taʼlimoti ayrim, alohida fanlarni falsafiy nuqtai nazardan yoritib berdi. Fan sohalarini tasniflashda falsafiy tizim yaratish bilan Arastu insoniyat tafakkurini rivojlantirishga juda kuchli taʼsir koʻrsatdi. Arastu ijodi oʻz zamonidagi deyarli barcha bilim sohalarini qamrab oldi. Oʻzining „ilk falsafa“ ga oid („Metafizika“) asarida Platonning gʻoyalar nazariyasini tanqid qildi. „Platon gʻoyalari“ moddiy predmetlarning oddiy nusxasi, aynan oʻzi ekanini koʻrsatdi. Arastu ayrimlik va umumiylikning oʻzaro munosabati masalasini hal etdi. Ayrimlik „biron-bir joy“dagina va „hozir“dagina mavjuddir, uni his bilan idrok etish mumkin. Umumiylik esa har qanday joyda va harvaqtda („hamma yerda“ va„hamma vaqt“) mavjud, u muayyan sharoitda ayrim holda yuzaga kelib, shu ayrimlik orqali idrok qilinadi. Shuningdek umumiylik – fan predmeti, uni aql vositasida bilib olish mumkin. Arastu olamdagi hodisalar va predmetlarning sabablarini toʻrt guruhga boʻladi:
1) moddiy sabab yoki materiya;
2) shakliy sabab yoki shakl;
3) yuzaga
keltiruvchi sabab;
4) oxirgi sabab yoki
maqsad. Garchi Arastu materiyani dastlabki sabablardan biri, deb eʼtirof etsa ham, uni faqat passiv asos, imkoniyat xolos, qolgan uch sababni esa – faol sabab, deb hisoblaydi.Masalan, uning fikricha, shaklsiz hech qanday narsaning boʻlishi aslo mumkin emas, shakl – borliq mohiyatidir, shakl –
abadiy, oʻzgarmas va moddiy sababdan
ustunroqdir. Yuzaga keltiruvchi sabab harakat yoxud turgʻunlik manbaidir.
Harakat, deydi Arastu, biron-bir narsaning imkoniyatdan voqelikka oʻtishidir.
Harakatning toʻrt turi bor, bular: sifatli harakat yoki oʻzgarish; miqdoriy harakat
yoki koʻpayish va kamayish; joyni oʻzgartirish yoki makondagi harakat; vujudga kelish va yoʻq boʻlishdan iborat. Oxirgi sabab yoki maqsad – harakat,
oʻzgarish, inson faoliyatining oqibatidir.Arastu taʼlimotiga binoan, xudo – oʻz
qonunlari boʻyicha rivojlanayotgan barcha shakllar, tabiatdagi jamiki hodisalar va
hamma mavjud narsalarning oliy maqsadi, „shakllarning shakli“, maqsadi, olamni
harakatga keltiruvchi ilk kuchdir. Arastu nazariyasiga koʻra, har qanday real
mavjud boʻlgan ayrim narsa „materiya“ bilan „shakl“ning birligidan
iborat, „shakl“ esa narsaning oʻziga xos „koʻrinishi“dir, unga ham „materiya“, ham
„shakl“ deb qarash mumkin. Shu tariqa butun voqe olam „materiya“dan – „shakl“
ga va „shakl“dan – „materiya“ga izchil ravishda oʻtish jarayonidan iborat.Arastu
bilish haqidagi taʼlimotida „dialektik“ bilish bilan „apodiktik“ bilishni
bir-biridan farqlaydi. „Dialektik“ bilish – tajriba samarasi boʻlmish „fikr“ni,
„apodiktik“ bilish esa ishonchli bilimni vujudga keltiradi. Ammo Arastu tajribani
ishonchli bilimning oliy darajasi, deb hisoblamaydi, uning fikricha, bilimning
eng oliy qonun qoidalari bevosita aql vositasidagina idrok etiladi. Arastu mantiq ilmining asoschisidir. Arastu yaratgan va „analitika“ deb nomlagan mazkur fan tafakkurning tushuncha, muhokama, xulosa kabi
asosiy shakllaridan, ayniyat, qaramaqarshilik va uchinchisi istisnoqonunlaridan, fikrni isbotlash yoxud rad etish uslublaridan, bir qancha kategoriyalardan iborat. Mantiq „ilk falsafa“ („metafizika“) bilan birgalikda fan sohalarining falsafiy tasnif tizimini tashkil etadi. Biologiya sohasidagi Arastu ilmiy xizmatlaridan biri – oʻsimlik va hayvonot turlarining biologik jihatdan maqsadga muvofiqligi haqidagi taʼlimotidir. Oʻsimliklarning urugʻdan oʻsib-rivojlanishi, hayvonlardagi instinktlarning maqsadga
2. Aristotel qadimgi buyuk yunon faylasufi,
qomuschi, o‘z davrida mavjud barcha fanlar bo‘yicha qalam tebratgan allomadir.
Uning yashab o‘tganiga ikki ming yildan ortiq vaqt bo‘lganiga qaramay, hamon
o‘z ta’limoti bilan jahon ahli orasida yashab kelmoqda. Aristotel dunyoqarashi iz
qoldirmagan biron-bir fan sohasini ko‘rsatish qiyin. Alloma haqida bizning fikrimiz qanday bo‘lmasin, uning aql-zakovatini, jasoratini tan olishimiz kerak. Aristotel yashab, ijod qilgan davrda Yunoniston na faqat Yevropada, balki butun jahonda iqtisodi, madaniyati, fani rivojlangan davlat sifatida tanilgan edi.
Sharqda Aristotelni “muallimi avval” deb atashgan. Uning ta’limoti o‘nlab
asrlar davomida Bog‘dod va Kordovada, Misr va Buyuk Britaniyada ilm-fan,
ayniqsa falsafa va mantiq ilmining gurkirab o‘sishiga katta ta’sir ko‘rsatib kelgan.
Aristotelning buyukligi yana shundaki, u o‘z ustozi Platon singari Afinada o‘z
maktabini tashkil etdi. Bu maktabda yuzdan ortiq shogirdlar tahsil olgan. Ular
keyinchalik o‘z ustozlari bilan birga tabiiy-ilmiy, ijtimoiy-siyosiy ilmlarni
rivojlantirdilar.
Falsafa tarixini o‘rganish falsafaning ijtimoiy ong shakllari o‘rtasidagi
o‘rnini aniqlash va u jamiyat moddiy hayotining ijtimoiy amaliyotga bog‘liqligi,
nisbiy mustaqilligi, shuningdek, ichki taraqqiyotida, ichki mantiqqa egaligini
aniqlashni taqozo etadi. O‘tmish falsafiy ta’limotlar tarixi bosib o‘tilgan bosqich
sifatida qaralib, uni o‘rganish hozirgi davrda katta ahamiyat kasb etmoqda. . Darhaqiqat, buyuk mutafakkirlarning falsafiy
qarashlarini o‘rganish doimo dolzarb masala bo‘lib qoladiAristotel barcha fanlarni ikki qismga — nazariy va amaliy fanlarga ajratadi.
Uning fikricha, nazariy fanlarni o‘rganish faqat ularni bilishga qaratilgan. Amaliy
fanlar esa insonlarga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishga, biror foydali ishni amalga oshirishga
qaratilgan. Nazariy fanlarni Aristotel uch qismga: Birinchi falsafa (metafizika),
matematika va fizikaga bo‘ladi.
Agar «Metafizika», ya’ni birinchi falsafa borliqning o‘zgarmas asosini
o‘rgansa, matematika jismlarning mavhum, mikdorny va fazoviy xossalarini,
fizika jismlarning tabiatdagi turli holatlari va aniq «materiyalar»ni o‘rganadi.
Aristotelning borliqni turli fanlar yordamida o‘rganishini olimlar yuqori
baholganlar. Shunday qilib, Aristotel falsafasining xususiyati materializm bilan
idealizm o‘rtasida ikkilanishdan iboratdir. U o‘zining ilk falsafiy qarashlarida
ustozi Platonga ergashgan bo‘lsa, keyinchalik uning falsafasini tanqid qilib,
o‘zining mustaqil ta’limotini yaratdi. Aristotelning fikricha, Platonning «g‘oyalar nazariyasi» jiddiy asosga ega emas. Unga ko‘ra, g‘oyalar birlamchi bo‘lib, moddiy
dunyo, jism va hodisalar ularning nushasidir. Aristotel Platonning bu ta’limotini
rad etib, g‘oyalarning o‘zi jismning oddiy nushasi va o‘z mazmuni jihatidan uning
bu jismlardan farqi yo‘q, deb ta’kidlaydi. «Umumiy g‘oya» o‘z nushasi sifatida
jism va hodisalarni yaratgan g‘oya-jismning mohiyatidan iborat. Platonning bu
g‘oyasini Aristotel rad ztdi. Agar «g‘oya» jism va hodisalarning mohiyati bo‘lsa, u
vaqtda bu mohiyat shu jism va hodisalarda gavdalanishi va ifoda etilishi lozim edi.
Vaholanki, Platon jism va hodisalar o‘z mohiyatidan (g‘oyadan) butunlay ajralgan
deb ta’kidlaydi Aristotel. Shuning uchun Platon narsa va hodisalarni o‘rganish
ularning mohiyatini bilishga yordam bermaydi, moddiy narsa va hodisalarni
bilishning hojati yo‘q. Shu sababli sezgi a’zolarimiz xizmatidan voz kechish kerak,
degan fikrni ilgari suradi.
Aristotel Platonda g‘oya bilan moddiy predmetlar, mohiyat va hodisa,
imkoniyat va voqelik o‘rtasida bog‘lanish butunlay yo‘q ekanini ta’kidlaydi.
Shunday qilib, Platonning fikricha, g‘oyalar abadiy, birlamchi, harakatsiz,
o‘zgarmas, ularning nushasi hisoblanadi. Moddiy narsalar va hodisalar harakatda,
o‘zgarishda va o‘tkinchi xarakterga egadir. Platonning bu g‘ayri-ilmiy ta’limoti,
Aristotelning fikricha, asossiz va qarama-qarshi qutbga ega. Modomiki, predmet
va hodisalar «g‘oya»larning mahsuli, nushasi ekan, deb ta’kidlaydi Aristotel, nega
«g‘oyalar» harakatsiz, o‘zgarmas, mangu, ularning nushasi, mahsuli esa
harakatda, o‘zgarishda va o‘tkinchi xarakterga ega bo‘lishi kerak? Aristotel bu
yerda Platon ta’limotida ta’kidlangan predmet va hodisalar bilan «g‘oyalar
dunyosi» o‘rtasida sababiy bog‘lanish yo‘q ekanini ochib tashlaydi. Aristotel
Platon singari tushunchalar orqali borliqning muhim, tub va o‘zgarmas xossasini
bilish mumkin, deydi.
Lekin Aristotel Platonning tushunchalar orqasida konkret moddiy narsalar
yotishini inkor etishini tanqid qilib, tushunchalar orqasida konkret narsalar yotadi,
deb ta’kidlaydi. Masalan, Platon «o‘rmon» tushunchasi ortida konkret daraxtlar
yotishini ko‘ra olmaydi. Platon tushunchalarni hissiy borliqqa qarama-qarshi qilib
qo‘yadi. Aristotelning fikricha, «g‘oyalar dunyosi» ta’limotining yuzaga kelishidanazariyasi» jiddiy asosga ega emas. Unga ko‘ra, g‘oyalar birlamchi bo‘lib, moddiy
dunyo, jism va hodisalar ularning nushasidir. Aristotel Platonning bu ta’limotini
rad etib, g‘oyalarning o‘zi jismning oddiy nushasi va o‘z mazmuni jihatidan uning
bu jismlardan farqi yo‘q, deb ta’kidlaydi. «Umumiy g‘oya» o‘z nushasi sifatida
jism va hodisalarni yaratgan g‘oya-jismning mohiyatidan iborat. Platonning bu
g‘oyasini Aristotel rad ztdi. Agar «g‘oya» jism va hodisalarning mohiyati bo‘lsa, u
vaqtda bu mohiyat shu jism va hodisalarda gavdalanishi va ifoda etilishi lozim edi.
Download 18,91 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish