Mavzu: Badiiy asar kompozitsiyasi tushunchasi haqida nazariy qarashlar Kompozitsiya va arxitektonika

Lirik asar kompozitsiyasi

bosh g‘oya, asosiy fikr ifodalanadi (tezis)

yordamchi g‘oyalar, qo‘shimcha lavhalar bilan bosh g‘oya kengaytiriladi, chuqurlashtiriladi, asoslanadi (antitezis)

fikr va tuyg‘ular doirasi yakunlanadi, bosh g‘oya xulosalanadi (sintez)

“Badiiy asar syujeti va kompozitsiyasi xuddi mazmun va shakl kabi alohida-alohida vositadir, ayni paytda, ular o‘zaro bog‘liqdir: syujet kompozitsiyaning ichida yashaydi (u mazmun hodisasidir), kompozitsiya syujetning vujudi (u shakl hodisasidir) hisoblanadi”

«Syujet, avvalo, mazmun bilan bog‘liq bo‘lib, qahramon xarakterining shakllanishi, namoyon bo‘lishini ifodalovchi voqea-hodisalar majmui bo‘lsa, kompozitsiya, birinchi navbatda, shakl hodisasi bo‘lib, asarga go‘zal va jozibali tashqi ko‘rinish beradi, mazmunni ta’sirchan va quyuq bo‘lishiga, asarni qiziqarli va o‘qishli chiqishiga xizmat qiladi»

«Yozuvchi muayyan turmush manzarasini aks ettirar ekan, uni o‘quvchi ko‘z o‘ngida butun to‘laligi va yaxlitligi bilan namoyon qilish uchun asarini ma’lum shaklga soladi. Adabiy asarning barcha qismlarni o‘zaro birlashtirib turuvchi, muayyan hayotni yaxlitlikda va muallif nuqtai nazariga mos holda obrazli aks ettirishga yordam beruvchi qurilishi kompozitsiya deb ataladi».

“Badiiy asar kompozitsiyasiga badiiy asar qismlari, detallari, badiiy tasvir vositalarining maʼlum maqsad asosida muayyan tartibda joylashtirilishi” deb taʼrif beriladi. Аrxitektonika esa adabiy asarning tashqi qurilishi, yaʼni uning asosiy qismlari (boblar, fasllar; parda, koʼrinishlar)ning yaxlit birlashtirilishidir. Kompozitsiya termini arxitektonikaga nisbatan keng qamrovli tushuncha boʼlib, arxitektonika ham uning tarkibiga kiradi.