Mavzu: Basketbol tarixi

---

Mavzu:Basketbol tarixi
Mavzu:Basketbol tarixi
Bajardi:I-71-guruh talabasi
Olimjonov Qodirbek

---

KIRISH
Basketbol — atletik sport o'yini bo'lib, eng
ommabop sport turlaridandir. Basketbol
bilan shug'ullanib, siz kuchli, tez va
chaqqon harakat qila oladigan hamda
shijoatli bo'lishingiz, murak-kab sharoitda
ham tez va aniq mo'ljalga ola bilishni
o'rganishingiz mumkin. Yaxshi
chamalash va maydonni keng ko'ra bilish
ularga xosdir. Jo'shqin o'yin insonning
kayfiyatini ko'taradi.
1891- yili AQSHda paydo bo'lgan
basketbol o'yiniga hozirgi kungacha ko'p
o'zgarishlar kiritildi. G'yin texnikasi va
taktikasi takomillashtirildi, musobaqa
qoidalari va hakamlik, o'yin may-donining
o .Ichami, uni oMchash va qanday
jihozlash aniqiashtirildi. O'yin butun
jahonda keng tarqalib, basketbol bo'yicha
qit'alararo uchrashuv va musobaqalar
o'tkaziladigan bo'ldi. Basketbolchilar
tayyorlashning bir butun pedagogik tizimi
paydo bo'ldi.

---

Basketbolning paydo bolishi va
rivojlanishi.
Basketbol 1891 yilda AQShning Masashusti shtatidagi Springfild kollejining jismoniy
tarbiya oqituvchisi Djeymis Neysmit tomonidan kashf etilgan. Bu oyinning yaratishda
Neymit uzoq vaqtlardan beri keng tarqalgan top bilan otkazilgan oddiy oyinlar xarakatidagi
tarixiy malumotlardan foydalangan deb taxmin qilish mumkin.
Kollejda otkazilgan gimnastika darslarini jonlantirish haqida topshiriq olgan Djeymis
Neysmit yopiq xonalar uchun yangi oyin oylab chiqdi. U balkon pajlarida shaftoli
solinadigan ikkita savatni osib qoydi. Oyinda qatnashuvchilar oz raqiblarining savatlarga
futbol topini tushurishlari lozim edi. Oyinda erkaklar bilan ayollar birgalikda qatnashadilar
Neysmit taklif etgan oyin birinchi kundanoq talabalar orasida katta qiziqish uygotdi.
Gimnastika gruppasida 18 kishi bolgani uchun, ular ikki komandaga bolinib oynay
boshladilar. Keyinchalik xar bir komandalagi oyinchilar soni 7 ta va 5 tagacha kamaytirildi.

---

Basketbol avvalgi Amerikadan Sharq
mamlakatlariga- YAponiya, Xitoy, Flippin,
shundan song esa, yevropa mamlakatlariga
CHexoslovakiya, Liva, Estoniya, Latviya,
Italiya, Fransiyaga va nihoyat, Janubiy
Amerikaning bazi bir mamlakatlariga tarqaldi.
Basketbol avvalgi Amerikadan Sharq
mamlakatlariga- YAponiya, Xitoy, Flippin,
shundan song esa, yevropa mamlakatlariga
CHexoslovakiya, Liva, Estoniya, Latviya,
Italiya, Fransiyaga va nihoyat, Janubiy
Amerikaning bazi bir mamlakatlariga tarqaldi.
1921-31 yillarda milliy basketbol federatsiyalari
tashkil qilina boshladi. Dunyodagi kopgina
mamlakatlarda basketbolning keng
tarqalishi natijasida 1932 yilning 18 iyunida
Xalqaro basketbol federatsiyasi (FIBA)ning
tashkil qilinishi bu yilning rivojlanishida katta
ahamiyatga ega boldi. Argentina, Gretsiya,
Italiya, Latviya, Portugaliya, Reminiya,
SHvesariya va CHexoslovakiya mamlakatlari
xalqaro basketbol federatsiyasiga birinchilar
qatoriga azo bolib kirdilar. Oyin butun
dunyoga keng tarqala boshladi. 1935 yilda
Jenevada erkaklar komandalari ortasida
birinchi yevropa chempionati bolib otdi.
Bunda Boltiq boyi mamlakatlarning
komandalari ustun keldilar Latviya terma
komandasi birinchi bolib yevropa chempioni
unvoniga sazovor boldi.
1921-31 yillarda milliy basketbol federatsiyalari
tashkil qilina boshladi. Dunyodagi kopgina
mamlakatlarda basketbolning keng
tarqalishi natijasida 1932 yilning 18 iyunida
Xalqaro basketbol federatsiyasi (FIBA)ning
tashkil qilinishi bu yilning rivojlanishida katta
ahamiyatga ega boldi. Argentina, Gretsiya,
Italiya, Latviya, Portugaliya, Reminiya,
SHvesariya va CHexoslovakiya mamlakatlari
xalqaro basketbol federatsiyasiga birinchilar
qatoriga azo bolib kirdilar. Oyin butun
dunyoga keng tarqala boshladi. 1935 yilda
Jenevada erkaklar komandalari ortasida
birinchi yevropa chempionati bolib otdi.
Bunda Boltiq boyi mamlakatlarning
komandalari ustun keldilar Latviya terma
komandasi birinchi bolib yevropa chempioni
unvoniga sazovor boldi.

---

Olimpiada oyinlari dasturiga
basketbol birinchi marta 1936 yil
kiritildi. 11 olimpiada oyinlarning
basketbol turniriga 12
mamlakatning erkaklar komanlalari
qatnashdilar.
Ayollar ortasida birinchi yevropa
chempionati 1938 yil Rimda boldi.
Bunda Italiya milliy komandasi
galaba qozondi.
1948-1956 yillar xalqaro basketbol
federatsiyasining boshqa xalqaro
sport birlashmalarini ichida yuqori
oyinlardan birinchi egallash bilan
xarakterlanadi. Dunyo va yevropa
chempionatlari kabi katta
musobaqalar FIBA rahbarligi ostida
otdi. Hamma xalqaro
musobaqalarda dunyoning hamma
nufuzli mamlakat jamoalari
qatnashib keldilar, bundan tashqari
osha zamonlarda 1948 yilda 50
mamlakat xalqaro basketbol
feyeratsiyasiga aʼzo edi.

---

Basketbol texnikasi va taktikasi rivojlanib
bordi. Topni uzatib uni yerga urib yurish
va chalgatishlarining yangi usullari
vujudga keldi. Masalan, topni savatga
bir qollab otish, songra esa, sakraganda
bir qollab otish usullarining paydo
bolishi, basketbol texnikasi va taktikasi
juda tasir korsatadi. Ilgari musobaqa
hisobi 20-30 ochkodan oshmasdan
boshladi. Taktikada markaziy oyinchi
orqali hujum uyushtirish sestemasi
orqali ozining shiddatli yakunini
topmoqda.
1950 yilda Argentinada erkaklar jamoalari
ortasida birinchi jahon chempionati
bolib otdi. Bunda mezbonlar birinchi
orinni egalladilar. Ayollar jamoalari
uchun birinchi jahon chempionati 1953
yilda otkazildi. Jahon chempionati
unvoniga AQSH ayollar terma jamoasi
sazovor boldi.

---

•
•
•
Jahon chempionati ayollar va erkaklar jamoasini uchun har 4
yilda 1 marotaba otkazilib kelinmoqda.
1950 yilning boshida basketbol oyinning musobaqa
qoidalariga qoyidagi ozgarishlar kiritildi:.
30 sek foydasi (bunga asosan topni egallab turgan jamoa
30 sek vaqt ichida raqib savatiga otish lozim);
3 sek qoidasi va jarima maydonchasining kengaytirilishi
(bunga asosaan,hujumchi raqibning jarima maydonchasi
ichida 3 sek dan ortiq turish taqiqlanadi);
topni yerga urib yurishni boshladi, kop basketbolchining
qolidan chiqqandan song tayanch oyoqni yerdan uzishga
ruxsat beriladi va hakozo.
Bu yillarda basketbol oyinning texnikasi takomillashdi. Bir klub
top uzatish, faqat panja harakati bilan top uzatish chalgitib
uzatish hamda topga qaramasdan uni yerga urib yurish,
sakraganda bir va ikki qollab topni savatga top otish usullari
keng tarqaldi.

---






1957 yildan sshng basketbol juda katta rivojlanish
davrini boshidan kechirdi, osha davrda dunyoda
hamdostlik davlatlar vakillari FIBA otkazayotgan
konegress va konferensiyalarda borib, oyin
jarayoniga tasir korsatadigan hamma masalalarni
xal qilishda faol qatnashar edilar.
FIBA rahbarligi ostida har yili muntazam
qtkazilgan yevropa chempionlari kubogi va kubok
egalari musobaqalarida juda koplab yevropa
mamlakatlari qatnashib kelmoqdalar.
Hozirgi kunda basketbol bilan boshqa sport
turlariga nisbatan eng kop (100 milliondan ortiq)
kishi shugullanib kelmoqda. Xalqaro basketbol
federatsiyasiga 160 dan ortiq mamlakatlarning
milliy federatsiyalar azodir.
Basketbol Afrika qitasining uzoq xududlariga va
qitalardan minglab km uzoqda joylashgan okeani
orollariga ham yetib bormoqda.
Hozir basketbol Afrikaning 34 dan ortiq mamlakat
aholisining sevimli oyiniga aylangan. 21 olimpiada
oyinlari dasturida (1976, monerial) basketbol
boyicha ayollar bellashuvini kiritilishi oyinning
bundan keyingi rivojanishiga katta tasir korsatadi.

---

Oʻzbekiston hududida basketbol
1913g14 yillarda tarqala
boshlanganligi haqida
malumotlar bor. Ammo,
olkamizda faqat 1917 yildan kein
chinikkam rivojlana bordi. Ozbek
sportchilarining basketbol bilan
tanishishi VSEOVUCH vakili L.D.
Barxashning nomi bilan bogliq. U
1920 yilda Fargonada basketbol
jamoalarini tashkil qilib ularni
qoidalari bilan tanishtirdi.
Basketbol 28x16 m li
maydonchada har jamoada 9
kishidan iborat bolib oynaydilar.
Maydoncha chiziqlar bilan 3
qismga bolinib, basketbolchilar 3
himoyachi, 3 yarim himoyachi va 3
hujumchiga ajratilar edi. Ular
topni savatga ikki qollab, pastdan
otar edilar.
O
ʼ
zbekistonda basketbolning rivojlanishi.

---

Toshkentda basketbol jamoasini VSEOVUCH
instruktori S.Stariy tashkil qildi. R.Taranov, A.
Bagachenkov, YU. Beloserkovskiylar bu komanlaga
azo edilar. Basketbol seksiyalari keyinchalik
Namangan, Samarqand va Orta Osiyodagi boshqa
shaxslarning fabrika, zavod va boshqa tashkilotlarda
oynada boshladi. SHuning uchun basketbol irdaryo
viloyatining 1924 yilda olimpiadasi dasturiga kiritildi.
Bu yillarda musobaqalar 1922 yildagi Moskva
qoidalari asosida otkazildi. Oyin vaqti 40 m bolib,
har ikki jamoa 5 kishidan iborat edi (2 ta himoyachi,
markaziy oyinchi va 2 ta hujumchi ) Himoyaga
faqatgina markaziy hujumchi qaytib kelar va oyinda
hech qanday kombinatsiya qollanilmasdi. Jarima
toplarini otish jamoaning bitta oyinchisi zimmasiga
yuklatilar edi. Oyin davomida basketbolchining faqat
jarohatlandagina almashtirish mumkin edi. Dastlabki
top otishda markazdan boshlaydigan basketbolchilar
bitta qollarni orqapa qilib turishlari, jamoalarning
hujumchilari esa, oldi zonalarda turishlari lozim edi.
Basketbolning bir joyda topni 2 dek dan ortiq tutib
turish taqiqlanadi. Topni savatga ikki qollab pastdan
va bir qollab yelkadan otish keng qollaniladigan
usullardan bolib hisoblanadi.

---

•
•
•
•
•
Respublika boylab keng tarqalayotgan basketbol
oyini 1927 yilda butun ozbek spartakiadasi
dasturiga kiritildi. Spartakiada Toshkent, Andijon ,
Fargona va Samarqand viloyatlari jamoalari
qatnashdilar.
1928 yil 11 butun ozbek spartakiadasi bolib otdi.
Spartakiada Toshkentning erkaklar va ayollar
birinchi orinni egalladilar. Bunda Moskva
boladigan spartakiadasida Ozbekiston
basketbolchilari terma jamoalari aniqlandi.
1928 yilda Moskvada otkazilgan spartakiadada
Ozbekiston basketbolchilari xalqaro
uchrashuvini otkazdilar, ular Fransiya terma
jamoasi bilan uchrashuv erkaklar 49x12 va
ayollar 24:12 hisobi bilan galaba qozondilar.
1928 yildagi spartakiadagi tayyorgarlik
natijasida Respublika basketbolning rivojlanishi
bir muncha jonlangan bolsa ham doimiy
musobaqalar kalendarining bolinishi, basketbol
maydonchalarining kamligi jamoalarda
murabbiylarning yetishmasligi bu oyinning
chinakkam ommaviy tus olishiga tosqinlik qilar
edi.
1929 yildagi shaharlar birinchiligida ishlab
chiqarish jamoalari bilan bir qatorda oliy oquv
yurtlarining jamoalari ham qatnadilar.

---

1933 yil 10 yanvarda qabul qilingan Ozbekistonning jismoniy tarbiya
ishlari haqidagi qarorini Respublika jismoniy tarbiya ishlarini
rivojlantirishda katta ahimiyatga ega boldi.
1933 yildan boshlab basketbol butun ozbek spartakiadasi dasturiga
kiritildi va muntazam ravishda Respublika birinchiliklari otkazila
boshladi.
1934 yilda basketbol boyicha otkazilgan birinchi Orta Osiyo
spartakiadasiga esa Ozbekiston erkaklari va ayollar terma jamoalari
birinchi orinni egallashdilar.

---

•
•
•
•
Respublikamiz basketbolchilari 1952
yilgacha otgan Orta Osiyo
Respublikalari va Qozogistonning
spartakiadalariga ham birinchilikni
qolgan bermadilar. 1952 yildan song
musobaqalarda ayollar jamoasi
kuchligigicha qolgan bolsa ham,
erkaklar jamoasi 1973 yilgacha
Qozogiston jamoasini oldiga otkazib,
ikkinchi orin bilan kifoyalanib qoldi.
Respublika basktbolchilari 1935 yilda
Leningradda otkazilgan sobiq ittifoq
musobaqlarida qatnashib, erkaklar 12-
inchi, ayollar 11-inchi rinlarni egalladilar.
Sobiq ittifoq musobqalaridan song
terma jamoa azolari Respublika
shaharlariga borib, seminarlar,
murabbiylar yigilishlari otkazib
basketbolni targib qila boshladilaryu
193637 va undan keyingi kun
musobaqalarida Toshkent shahri
jamoalari Respublikamizning boshqa
shahar jamoalaridan ancha ustun edilar,
lekin ozbek basketbolchilari texnik va
taktik tayyorgarlikda osha davrdagi
Rossiya, Latviya, Litva va Estoniya
jamoalaridan ancha orqaga edilar.

---

XULOSA

Xulosa qilib, shuni takidlash kerakki, basketbol jamoalarini bugungi milliy
yerli xxalqlar bilan toldirish ular uchun deyarli sharoitlar yaratib berish,
basketbolning hozirgi zamon talablariga mos keladigan moddiy texnik
bazasini yaratish, milliy ustomurabbiylar maktabini yaratish basketbolning
yangi qonuni va oidalari deyarli hamma maktablarda , orta maxsus bilim
yurtlariga va ayniqsa, oliy oquv yurtlarida yetkazish va shu asnoda
jamoalarni tayyorlash birinchi orinda turibdi. Buning uchun ozbekcha
adabiyotlar, darsliklar, uslubiy qollanmalar, uslubiy tavsiyanomalar, ilgoir
ustozmurabbiylarning ish tajribasidan namuna keltirib jamoa tayyorlab borish
bugungi kunda Ozbekiston basketbolini yanada pogonaga kotarish kabi
vazifalarni bajardi. Buning uchun har bir mutaxassis ozlarining ishlarini
mukammaal reja asosida tashkil qilishlari kerak boladi. Umuman
basketbolda oyinchilarni tanlovda jamoalarni oyinlarini nazorat qilib borish,
baland boyli oyinchilarni izlash kabi ishlarni amalga oshirish lozim.

---

E'TIBOTINGIZ UCHUN
RAHMAT!!!