|
Mavzu:
Geteroxalqali birikmalar metabalitlar va dorivor
vositalar sifatida. Geteroxalqa saqlagan neyromediyatirlar.
Маvzu: Geteroxalqali birikmalar metabalitlar va dorivor vositalar sifatida. Geteroxalqa
saqlagan neyromediyatirlar.
REJA
1. Geteroxalqali birikmalar to’g’risida tushuncha va ularning sinflanishi.
2. Besh a’zoli, bir geteroatomli geteroxalqali birikmalar: Pirrol, Furan, Tiofen
hosilalarining biologik ro’li.
3. Besh a’zoli, digeteroatomli geteroxalqali birikmalar:
Imidazol
, Pirazol, Tiazol,
Oksazol va ular xosilalarining biologik ro’li.
4. Olti a’zoli monogeteroatomli geteroxalqali birikmalar:
Piridin va Akridin
, ular
xosilalarining biologik ro’li.
5. Olti a’zoli, digeteroatomli geteroxalqalar birikmalar: Pirimidin va uning hosilalarini
biologik ro’li.
6. Geteroxalqalardan tashkil topgan kondensirlangan sistemalar: Xinolin, Purin va
Pteridin hosilalarining biologik ro’li
7. Alkaloidlar va antibiotiklar to’g’risida tushuncha va ularning biologik ro’li
Geteroxalqali birikmalar to’g’risida tushuncha
va ularning sinflanishi.
Geteroxalqali
birikmalar deb xalqada N
, O, S kabi
geteroatom tutgan birikmalarga aytiladi.
Xalqadagi atomlar soniga ko’ra:
Besh a’zoli, olti a’zoli ….
Xalqadagi geteroatomlar
soniga ko’ra:
Monogeteroatomli, digeteroatomli ….
DORIVOR VOSITALAR METABOLITLAR
Kondensirlangan geteroxalqali ….
Geteroxalqali birikmalarning sinflanishi.
2. Besh a’zoli, bir geteroatomli geteroxalqali birikmalar:
Pirrol, Furan, Tiofen hosilalarining biologik ro’li.
Gemoglobin, mioglobin, sitoxrom kabi
oqsillar, katalaza, peroksidaza kabi
fermentlar tarkibiga kiradi.
Pirrol. Besh a’zoli bir geteroatomli geteroxalqalar ichida pirrol eng katta ahamiyatga ega.
U yog’sizlantirilgan suyaklarni quruq xaydash bilan hosil qilinadi. Pirrol,
shuningdek
,
suyak moyidan ham ajratib olinishi mumkin. Sanoatda pirrol Yuryev usuli bilan furanga
ammiak ta’sir ettirish bilan olinadi.
Pirrol. Besh a’zoli bir geteroatomli geteroxalqalar ichida pirrol eng katta ahamiyatga ega.
U yog’sizlantirilgan suyaklarni quruq xaydash bilan hosil qilinadi. Pirrol, shuningdek,
suyak moyidan ham ajratib olinishi mumkin. Sanoatda pirrol Yuryev usuli bilan furanga
ammiak ta’sir ettirish bilan olinadi.
Pirrol – 130 0C da qaynaydigan, suvda erimaydigan rangsiz suyuqlik, xavoda qo’ng’ir
tusga kiradi (oksidlanadi). Pirrolning hidi xloroform hidini eslatadi. Pirrol bir vaqtning
o’zida ham kuchsiz asosli, ham kuchsiz kislotali hossaga ega. Pirrolning juda kuchsiz
ifodalangan asosli hossasini azot atomidagi erkin elektronlar juftining xalqadagi ikkita
konyugirlangan qo’sh bog’larning p – elektronlari bilan o’zaro ta’sirlashuvi bilan
tushintirish mumkin. Bunday ta’sirlashuv natijasida xalqa «aromatik tabiatga» ega bo’lib
qoladi va oqibatda protonning azot atomiga birikishi qiyinlashadi.
Pirrol va uning hosilalari aromatik xossalarni yaqqol namoyon qiladi – oson galogenladi,
nitrolanadi va sulfolanadi. Yuqorida aytib o’tilganidek, pirrol «atsidofob» bo’lgani uchun
sulfolash va nitrolashda N–piridinsulfotrioksid va atsetilnitrat ishlatiladi:
Pirrol va uning hosilalari aromatik xossalarni yaqqol namoyon qiladi – oson galogenladi,
nitrolanadi va sulfolanadi. Yuqorida aytib o’tilganidek, pirrol «atsidofob» bo’lgani uchun
sulfolash va nitrolashda N–piridinsulfotrioksid va atsetilnitrat ishlatiladi:
Kuchliroq qaytarilish sharoitida (masalan, HJ ta’sir ettirilganda) to’liq
gidrogenlanib pirrolidin yoki tetragidropirrol xosil bo’ladi:
Kuchliroq qaytarilish sharoitida (masalan, HJ ta’sir ettirilganda) to’liq
gidrogenlanib pirrolidin yoki tetragidropirrol xosil bo’ladi:
Pirrolidin
xalqasi
nikotin, atropin, kokain kabi alkoloidlar molekulasida, shuningdek
oqsillarning tuzilishida ishtirok etadigan ba’zi bir aminokislotalar molekulasida
saqlanadi.
Pirrol va uning qytarilish maxsulotlari tabiiy birikmalar bo’lgan
p o r f i r i n l a r tarkibiga kiradi.
Fe2+ ioni saqlovchi porfirin xosilalari gem deb ataladi. Gemoglobinning oqsil bo’lmagan
qismi gemlarga misol bo’ladi.
Fe2+ ioni saqlovchi porfirin xosilalari gem deb ataladi. Gemoglobinning oqsil bo’lmagan
qismi gemlarga misol bo’ladi.
Pirrol yadrosi o’t suyuqligi pigmentlari tarkibiga ham kiradi.
Bunda pirrol xalqalari yopiq xalqa tarzida birikkan tetrapirrol sistema uzilib, chiziqli
tarzda bog’langan tetrapirrol sistemaga o’tadi. O’t suyuqligi pigmentlarining
namoyandasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
