|
1.3 Globallashuv jarayonlari rivojlanishining dastlabki shartlari
Globallashuv jarayonini belgilaydigan asosiy shartlarni (harakatlantiruvchi kuchlarni) aniqlash mumkin:
1. Ishlab chiqarish, ilmiy, texnik va texnologik:
ishlab chiqarish miqyosining keskin o'sishi;
ishlab chiqarishning yangi texnologik uslubiga o'tish - yuqori ilmiy talab qiladigan texnologiyalarga o'tish; tovarlar, xizmatlar, kapital harakati to'siqlarini olib tashlaydigan yangi texnologiyalarni tez va keng tarqatish;
transport va aloqa vositalarining sifat jihatidan yangi avlodi va ularni birlashtirish, tovar va xizmatlarni, resurslarni va g'oyalarni ularni eng qulay sharoitlarda qo'llash bilan tezkor taqsimlanishini ta'minlaydi. Hozirgi vaqtda axborot uzatish deyarli kechiktirmasdan amalga oshirilmoqda. Iqtisodiy imkoniyatlar va bitimlar butun dunyoda tezda xabar qilinadi. Tovarlar va ba'zi bir xizmat turlari uchun bir joydan ikkinchi joyga borish uchun bir necha kun yoki hatto haftalar kerak bo'ladi, ma'lumot darhol uzatiladi. Agar dunyoning biron bir burchagida bozorda sezilarli o'zgarishlar yuz bersa, u holda bu deyarli barcha boshqa qismlarida ma'lum bo'ladi. Bu, ayniqsa, birjalar, valyuta va tovar bozorlaridagi voqealar, shuningdek ilmiy kashfiyotlar va ulardan foydalanish uchun juda muhimdir. Binobarin, sheriklarning bir-biridan uzoqligi ularning ishlab chiqarish kooperatsiyasi uchun hal qiluvchi to'siq bo'lishni to'xtatadi;
ilmiy yoki intellektual almashinuvning boshqa turlari natijasida bilimlarni tez tarqalishi;
transportning ilg'or texnologiyalari, telekommunikatsiya xarajatlari tufayli keskin pasayish, ma'lumotlarni qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish narxlarining sezilarli pasayishi, bu esa milliy bozorlarning global integratsiyasini osonlashtiradi. Haqiqatan ham ajoyib raqamlar keltirilgan. "London va Nyu-York o'rtasidagi uch daqiqali suhbatning qiymati (real hisobda) 1930 yildagi 300 dollardan 1998 yilda 1 dollarga tushdi. So'nggi 20 yil ichida (1975 yildan 1995 yilgacha) bir birlik ma'lumotni hisoblash narxi pasayib ketdi. har yili (real shaklda) 30% ga ".
2. Tashkiliy:
sanoat va iqtisodiy faoliyatning xalqaro shakllari (TMK): tashkiliy shakllari, uning doirasi milliy chegaralardan tashqariga chiqib, yagona bozor makonini shakllantirishga hissa qo'shadigan xalqaro xarakterga ega bo'ladi;
ko'p millatli yoki global darajada nodavlat tashkilotlarning paydo bo'lishi. BMT, XVJ, Jahon banki, JST va boshqalar kabi xalqaro tashkilotlar yangi global rol o'ynay boshladi;
ko'p millatli kompaniyalar va boshqa xususiy va davlat tashkilotlarini global iqtisodiyotning asosiy ishtirokchilariga aylantirish.
3. Iqtisodiy:
tovar va xizmatlar savdosini liberallashtirish, kapital bozorlari va boshqa iqtisodiy erkinlashtirish, bu protektsionistik siyosatning cheklanishiga olib keldi va jahon savdosini erkinlashtirdi (agar 1947 yilda import tariflari stavkalarining o'rtacha darajasi 50-60% ni tashkil etgan bo'lsa, unda 90-yillarning boshlarida u pasayib ketdi 9,6%, va kelajakda Jahon Savdo Tashkiloti uni 3% ga etkazishni kutmoqda);
kapitalning misli ko'rilmagan kontsentratsiyasi va markazlashtirilishi, hosila moliyaviy-iqtisodiy vositalarining portlovchi o'sishi, valyuta operatsiyalarini amalga oshirish vaqtining keskin qisqarishi;
xalqaro iqtisodiy tashkilotlar tomonidan makroiqtisodiy siyosatning yagona mezonlarini joriy etish, soliq, mintaqaviy, qishloq xo'jaligi, monopoliyaga qarshi siyosat, ish bilan ta'minlash siyosati va boshqalarga qo'yiladigan talablarni birlashtirish;
unifikatsiya va standartlashtirish tendentsiyasini kuchaytirish. Texnologiyalar, atrof-muhit, moliya tashkilotlari faoliyati, buxgalteriya hisobi va statistik hisobot standartlari tobora ko'proq qo'llanilmoqda. Standartlar ta'lim va madaniyatga taalluqlidir.
4. Axborot:
ishbilarmonlik aloqalari, ishlab chiqarish, ilmiy-texnik, iqtisodiy, moliyaviy ma'lumotlar almashinuvi vositalarining tubdan o'zgarishi; axborotni qabul qilish, uzatish va qayta ishlashning printsipial jihatdan yangi tizimlarining paydo bo'lishi va rivojlanishi moliyaviy va tovar bozorlarini, shu jumladan nou-xau va professional xizmatlar bozorlarini birlashtirgan global tarmoqlarni yaratishga imkon berdi. Axborot xizmatlari elektronika taraqqiyoti bilan bevosita bog'liq - elektron pochta, Internet yaratish bilan;
turli mamlakatlarda joylashgan ishlab chiqarishni boshqarish uchun bitta markazga imkon beradigan tizimlarni shakllantirish, ishlab chiqarish, ilmiy-texnik, tijorat vazifalarini alohida mamlakatlarnikidan yomonroq emas, tezkor, o'z vaqtida va samarali echish uchun imkoniyatlar yaratish. Axborot almashinuvi real vaqt rejimida menejment va marketing sohasida, moliyaviy va investitsiya oqimlarini boshqarishda haqiqiy inqilobni anglatadi, mahsulot sotishning yangi shakllari paydo bo'lmoqda (masalan, elektron savdo). Kompyuterlashtirish, elektron hisob qaydnomalari va plastik kartalar tizimlari, sun'iy yo'ldosh va optik tolali aloqa deyarli bir zumda moliyaviy ma'lumotlarni ko'chirish, operatsiyalarni amalga oshirish, masofadan va davlat chegaralaridan qat'i nazar, mablag'ni bitta hisobdan boshqasiga o'tkazish imkoniyatini beradi.
5. Siyosiy:
davlat chegaralarining qat'iyligini zaiflashtirish, fuqarolar, tovarlar va xizmatlar, kapitalning harakatlanish erkinligini osonlashtirish;
sovuq urushning tugashi, Sharq va G'arb o'rtasidagi siyosiy farqlarni bartaraf etish.
6. Ijtimoiy va madaniy:
odatlar va urf-odatlar, ijtimoiy aloqalar va urf-odatlar rolini susaytirishi, hududiy, ma'naviy va psixologik munosabatlarda odamlarning harakatchanligini oshiradigan milliy cheklovlarni bartaraf etish, xalqaro migratsiyaga yordam beradi;
bozor iqtisodiyoti va erkin savdo tizimini baholashda global kelishuvning paydo bo'lishi. G'arbning bozor iqtisodiyoti bilan Sharqning sotsialistik iqtisodiyoti o'rtasidagi so'nggi qarama-qarshiliklar bozor iqtisodiyoti tizimiga qarashlarning deyarli to'liq birligi bilan almashtirildi;
globallashgan "bir hil" ommaviy axborot vositalarining, san'atning, ommaviy madaniyatning shakllanish tendentsiyasining namoyon bo'lishi. Ingliz tili xalqaro muloqot tiliga aylanib, madaniyatlararo muloqotni, o'rganishni va o'zaro tushunishni osonlashtiradi;
masofaviy o'qitishni rivojlantirish orqali ta'limdagi chegaralarni engib o'tish;
mehnat resurslarini o'qitishni liberallashtirish, bu esa milliy davlatlarning "inson kapitali" takror ishlab chiqarilishi ustidan nazoratining zaiflashishiga olib keladi.
Shunday qilib, ushbu bobda iqtisodiyotning globallashuvining asosiy jihatlari ko'rib chiqildi, globallashuv jarayonining asosiy shartlari aniqlandi. Globallashuvning milliy iqtisodiyotga ta'siri to'g'risida ko'plab fikrlar mavjud, ammo ularning barchasi bir narsada o'xshashdir: globallashuvning natijalari ijobiy va salbiydir.
Ⅱ bob. Globallashuvning ijobiy va salbiy oqibatlari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
