Mavzu. Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari milliy xisoblar tizimi

O’zbekistonda yalpi ichki mahsulotni ishlab chiqarish tarkibi


2.1-jadval
100
i ToBapnap Hinjia6 HHKapnui u Xn3MaTjiap KypcaTHin u MaycyjiOTjiapra co

Amaliyotda qator har xil tovar va xizmatlar to’plami yoki iste’mol savatining narx indeksi hisoblanadi. G’arb mamlakatlari va xususan AQShda bu indekslar ichida eng keng qoTlaniladigani iste’molchilik tovarlari savati narxlari indeksi hisoblanadi. Uning yordamida odatda shahar aholisi sotib oladigan, iste’molchilik tovar va xizmatlarning 300 turini o’z ichiga oluvchi bozor savatining qayd qilingan narxlari hisoblanadi. Ammo narxning umumiy darajasini hisoblash uchun YalM narx indeksidan foydalaniladi. YalM narx indeksi ancha keng tushuncha bo’lib, u o’z ichiga nafaqat iste’molchilik tovar- lari, balki investitsion tovarlar, davlat tomonidan sotib olinadigan hamda xalqaro bozorda ayribosh qilingan tovarlar va xizmatlar narxlarini ham oladi. YalM narx indeksi, nominal YalM ni real YalMga aylantirib hisoblash imkoniyatini beradi.

Nominal YalM shu mahculot ishlab chiqarilgan davrda amal qilib turgan narxlarda ifodalangan ishlab chiqarish hajmini bildiradi.

P - P
Po

Pi =

Joriy yildagi nominal YalMni real YalMga aylantirishning ancha oddiy usuli nominal YalMni narx indeks darajasiga bo’lishdir, ya’ni,
Real YaIM=nominal YalM/Ri;
Narx indeks darajasini aniqlash formulasini quyidagicha tasvirlash mumkin:
Ri -narx indeksi Rrjoriy yildagi narx Ro-bazis davrdagi narx.

Joriy yilda bazis yilga nisbatan narx darajasining o’sishi

inflyatsiyaning pasayishi esa deflyatsiyani ko’rsatadi.
Real YalM ko’lami va o’sish sur’ati hamda uning tarkibiy tuzilmasi jamiyat a’zolarining iqtisodiy farovonligi va turmush darajasini belgilab beradi. YaMM (YalM) hajmi kamayishi va o’sish sur’atining pasayishi ishsizlikning ortishi aholi turmush darajasining pasayishi va boshqa beqarorliklarga olib keladi.
Ayni vaqtda, YalM mutloq miqdori va o’sish sur’atiga asoslanib mamlakat aholisi hayot sifati va farovonlik darajasi to’g’risida aniq xulosa chiqarish mumkin emas. Hayot sifatining shunday ko’rsatkichlari ham borki, ularni faqat YaIM orqali aniqlash mumkin emas. Jumladan, pirovard mahsulot sifati, mahsulot tarkibi va taqsimlanishi, tovarlar ishlab chiqarish samaradorligi, nobozor bitimlar hajmi, bo’sh vaqtining mavjudligi, atrof muhit holati, urbanizatsiya sifati, yashirish iqtisodiyot ko’lami va boshqa shu kabi ko’rsatkichlar YalMda o’z ifodasini topmaydi. Bu barcha holatlar “sof iqtisodiy farovonlik" deb nomlangan maxsus ko’rsatkichdan foydalanishi zarurligini anglatadi.

3.