Mavzu: Obraz poetikasi

Musavvir bo‘lmoq ersang,

Tilingni sug‘urib ol

Va yaradan to‘kilgan

Qon rangiga quloq sol.

Xurshid Davronning ushbu she’rida “gapirayotgan qon rangi” obrazi orqali – kashfiyot, metaforalik fikrlash natijasida va xuddi shu narsa bizni hayratga soladi, shuurimizda muqim o‘rinlashadi.

ASSOTSIATIVLIK – tashqi olam ta’sirida ongimizda biror narsaning aksi paydo bo‘lishi. Masalan, “qish” deyilishi bilan xayolimizda assotsiativ tarzda “qor”, “sovuq”, “po‘stin”, “chana” kabi u bilan bog‘liq tushunchalar uyg‘onadi.

Yuksak darajadagi assotsiativ tafakkur natijasida o‘laroq yaralgan badiiy obraz yakma’no bo‘lolmaydi, ko‘p ma’nolilk uning tabiatiga xos yana bir xususiyatdir. Zero, badiiy obrazning ko‘p ma’noliligi, o‘z navbatida, uning tabiatiga xos assotsiativlik va tugallanmaganlik xususiyatlaridan kelib chiqadi. Masalan, Oybekning mashhur “Na’matak” she’rida shoir tasvirlagan tabiat manzarasini obraz deb olsak. Uning birinchi ma’nosi tabiat manzarasining o‘zida. Shoir o‘z vaqtida shu manzarada assotsiativ ravishda istibdod tuzumni sharoitdagi ijodkor taqdirini ham ko‘rgan va shu ma’noda obrazni ifodalagan.