Mavzu: oddiy duragaylar haqida tushuncha

Oddiy duragaylar xaqida tushuncha. Xromosomalar soniga ega. Asosiy xromosomalar soni (gaploid to‘plam) hap xil O‘simlik turlarida xar xil bo‘ladi. Xromosomalarining soni gaploidga nisbatan ikki Martadan ortiq ko‘paygan organizm poliploid organizm deyiladi.Yovvoyi va madaniy o‘simlik turlarining xromosoma tarkibini o‘rganish Natijasida ko‘pgina qishloq xo‘jaligi ekinlarining poliploid ekanligi anislandi Poliploid to‘plam rezavor mevalar, texnik, sitrus, donli, manzarali va bsiщa ekin Turlarida uchraydi.Poliploid o‘simliklarning triploid (Zp), tetraploid (4p), pentaploid (5p), Geksaploid (6p), gektaploid (7p), oktoploid (8p) va boshqa shakllari bor.Poliiloid o‘simliklar kelib chiqishi bo‘yicha avtopoliploid (autopoliploid) larga Va allopoliploidlarga bulinadi.Avtopoliploidlar biror turdagi o‘simlik xromosomalarining karrali ko‘payishidan Kelib chiqadi.Allopoliploidlar yoki duragay poliploidlarping tana xromosomalari esa, ikki va Undan ortiq, turlarniki xromosoma to‘plamlaridan iborat.Tabiatda yovvoyi poliploid o‘simlik turlari asosan allopoliploidlardir. Ular Chatishuv natijasida yuzaga keladi, tashqi sharoitga ancha moslashgan bo‘ladi.O‘simliklarning xromosoma to‘plamlari to‘g‘risida XX asr boshlarida sitologlar Tomonidan olingan ma’lumotlar poliploidlarning madaniy va yovvoyi o‘simliklar Evolyusiyasida katta rol o‘ynaganini ko‘rsatdi.POLIPLOID o‘simliklar diploidlarga nisbatan kuchli o‘sishi va noqulay Sharoitlarga chidamli bo‘lishi bilan ajralib turadi. Bir yillik o‘simliklar ustida olib Borilgan izlanishlar yangi istiqbolli poliploid navlarni yaratishga olib keldi. Ular Hosildorligi jihatidan diploid navlarga nisbatan 15-20 foiz ustun turadi.Xozir qand lavlagi, tarvuz, sabzavot, poliz, yem-hashak va donli ekinlarning Poliploid navlari yaratilgan. Meva ekinlari turlarida poliploidlik xodisasi keng Tarqalgan. Ba’zi msyaln o‘simliklar o‘zining kelib chiqishi bo‘yicha tabiiy Poliploiddir. Masalan: Xubey olmasi (2p=51, 68), Xoll olmasi (2l “34, 47), Zibolda Olmasi (2p=34, 85), gilos (2ch-Mb, 17), Chilonjiyda (2p=24, 40, 48, 60), Togolcha (2p=16, !7, 24) va boshqalar.Tabiiy poliploidlar ko‘pincha megasporogenez va mikrooporogenez paytida Havo haroratining past kelishi oqibatida reduksiya fazasining tushib qolishi (bo‘lmasligi) vz dikloid xromosomalar to‘plamiga ega bo‘lgan gameta paydo Bo‘lishidan kelib chiqadi.Poliploid meva ekinlarida morfologik belgilarning, mevasi kimyoviy tarkibi, Tovarlik, ta’m sifati va boshqa hususiyatlarining o‘zgarishi kuzatiladi. Poliploidlarda Hosildorlik ko‘pincha yuqori bo‘ladi.Meva ekinlarida triploidlik ko‘p uchraydi. Urug‘li meva ekinlari triploid Navlarining tana xujayralarida xromosomalar soni 34 o‘rniga 51 bo‘ladi. Olmaning Grafenshteynskoe krasnoe, Krasniy jeleznyak, Bolduin, Pepin Ribstona, Pepin Nyutona, Stark, Renet Kanadskiy, Bramley Sidling, noknpg Kyure, Bere Dil, Aleksandr Lyukas, Nar, Armud, Kabax Lrmud, Royal, Bere Amanli navlari va Boshqalar triploid navlardir.Olmaning triploid navlari mevasining yirikligi, yaxshi saqlanishi, mevasi Tarkibida askorbin kislotasining ko‘pligi bilan ajralib turadi. Poliploid meva ekinlari O‘zgaruvchanlik manbaidir. Seleksiyada ulardan dastlabki material sifatida Foydalanish mumkin.Olmaning triploid navlari ishtirokida dunyoga mashxur bo‘lgan Renet oranjeviy, Koksa, Momona Koksa va Kalvil Dyukena navlari yaratildi. Shu bilan birga olma Triploid navlari sovuqqa chidamsiz, meva tarkibida kislotasi ko‘p, chang sifati past Bo‘ladi.Nokning triploid navlari ham yirik mevali va tez usuvchan bo‘ladi, lekin o‘zinio‘zi changlay olmaydi va ularni yaxshi changlovchi navlar bilan birga ekish kerak.Seleksiyada yangi navlar yaratishda, ularning Hosildorligini oshirishda, turlararo Duragaylarning mahsulotdorligini tiklashda, turlarning kelib chiqishini aniqlash va Genetik izlanishlarda poliploidlarning roli katta.V.A. Ribin tog‘ olchani (P. Cerasifira Ehrh. 2p=16) tyorn (R. Spinosa L. 2p=32) Bilan chatishtirib, olho‘rining madaniy turini (P. Domestica L. 2p=48) resintez qildi. Bu yo‘q bilan tabiatda uchramaydigan turlarni yaratish mumkin.Poliploid o‘simliklarni sun’iy ravishda olish mumkin. Buning bir necha usullari Bor.1889 yili I.I. Gerasimov xujayralarning bo‘linish davri (metafaza) da haroratni –4,0°Sga pasaytirish yo‘qi bilan poliploid oldi. Haroratni oshirish yo‘qi bilan ham Poliploid olish mumkin. L. Randolf 1932 yilda urug‘lanish paytida haroratni +47-48°S ga yetkazib, poliploid o‘simliklarni olishga erishdi. Issiqlik bilan ishlov berish Usulidan foydalanib, bug‘doy, javdar, arpa va boshqa ekinlardan poliploidlar Yaratildi.Tabiatda havo haroratining keskin pasayishi natijasida, ayniqsa ayoz sovuqlardan So‘ng poliploidlarning paydo bo‘lishi osonlashib qoladi.O‘simliklar regeneratsiyasida xromosomalar to‘plamining 2 marta ko‘payishini 1916 yilda G. Vinkler kuzatdi. U xromosomalar sonini o‘zgartirish maqsadida O‘simliklarni payvand qilingan joyidan kesib tashladi. Jaroxatlangan joyidanKallyusdan poliploid xromosoma to‘plamiga ega bo‘lgan novda o‘sib chiqdi. Bu usul Kolxitsin ixtiro qilinmasidan oldin juda keng tarqalgan bo‘lib, o‘zining ahamiyatini Hozir ham yuqotgani yo‘q.Poliploid olishning boshqa usullari ham bor. Ba’zi kimyoviy birikmalar Bo‘linayotgan xujayralarga ta’sir ko‘rsatib, ularning tabiiy rivojlanishiga yo‘q Suymaydi. Mitoz fazasida to‘siq paydo bo‘lmasdan xujayra bo‘linmaydi. Bo‘lingan Xromosomalar dastlabki xujayrada qolib, unda xromosomalar soni oddiy Xujayralarga nisbatan 2 marta ko‘p bo‘ladi, ya’ni polipolid xujayra paydo bo‘ladi.Kimyoviy birikmalar ichida alkaloid kolxitsin (S22N2b06) samarali natija beradi. 1937 yilda amerika olimlari A. Bleksli, A. Eyveri va B. Nebel bulinayotgan Xujayralarga kolxitsin ta’sir etgirib, xoxlagan o‘simlik poliploidini olish Mumkinligini kursatdi. Poliploid olishning kolxitsin usuli madaniy o‘simliklar Seleksiyasida muhim rol uynadi. Bunda kolxitsinning suvdagi eritmasi qo‘llaniladi.O‘simlikning turli organlariga ta’sir ko‘rsatish uchun ishlatiladigan kolxitsin Konsentratsiyasi xar xil, urug‘lar uchun 0, 01-0, 5%, o‘sish nuqtalarga ta’sir ko‘rsatish Uchun 0, 30 % li kolxitsin eritmasi ishlatiladi. Olma novdasining uchki ko‘rtagiga Ta’sir qilish uchun kolxitsinning suvdagi 1, 0%li eritmasi yaxshi samara beradi.Kolxitsin kuchli o‘simlik zaxari bo‘lib, uni juda ehtiyotkorlik bilan ishlatish Kerak. Shuning uchun ham poliploid olishda boshqa kimyoviy birikmalar tavsiya Etiladi. Asenaften, xloroform, auransiya, feniluretan, kofein, veratrik va boshqalar Ana shunday birikmalar qatoriga kiradi.