Mavzu: O’quvchi yoshlarda mediasavodxonlikni shakllantirishning pedagogik asoslari

2.4. Tajriba va natijalar tahlili

Shaxsning axborot madaniyatini shakllantirishning negizida turli xil, shu jumladan, siyosiy mavzulardagi an'anaviy va elektron matnlarni o'z ichiga olgan turli xil ma'lumotlar bilan ishlash va tahlil qilish ko'nikmalarini o'rgatish yotadi. Media savodxonligida axborot kinematografiyasi, matbuot, internet imkoniyatlaridan foydalanish kerak. Ammo, boshqa tomondan, ommaviy axborot vositalari odamlarni manipulyatsiya qilishga, ularning ongi va turmush tarzini o'zgartirishga qodir. Biz esa olingan ma’lumotlarni tahlil qilib, uning ishonchliligini aniqlay olishimiz kerak. Demak, shbu tadqiqotni dolzarbligi o’smir, yoshlarda mediasavodxonlik tushunchasini o'rganish zarurati bilan belgilanadi.

Mediasavodxonlik – media nazariyasi, siyosiy nutq nazariyasi bo‘yicha bilimlarni egallash hamda bu bilimlarni kundalik hayotda qo‘llash imkonini beradi. Media savodxonligini shakllantirish diagnostikasi kursning birinchi bosqichidir. Olingan natijalar butun kursni amalga oshirishda hisobga olinadigan o'rta maktab o'quvchilarining afzalliklari haqida fikr beradi. Bu tadqiqotdan maqsad ommaviy axborot vositalarining afzalliklarini aniqlashdan iborat o'rta maktab o'quvchilari, shuningdek, ularning ma'lumotlar bilan ishlash ko'nikmalari va qobiliyatlari. Demak, ushbu vazifalar tadqiqot maqsadi hisoblanadi:
1. Maktab o'quvchilari orasida eng mashhur OAVga murojaat qilish uchun, qanday janrlar, mavzular kerak.
2. Yuqori sinf o’quvchilarining malaka va ko’nikmalarini aniqlashda televizor, radio, video va boshqa ma'lumotlar yordam beradi².
Tadqiqotda o'rta maktab o'quvchilari yosh xususiyatlari va ta’lim darajasi asosida aniqlangan ijtimoiy-demografik odamlar guruhini, ya’ni 10-11-sinf o‘quvchilarini nazarda tutamiz. OAV - axborot texnikasi va vositalari to'plami; xabarni ma'lum bir iste'molchiga (musiqiy kompozitsiya, bosma matn va boshqalar) u yoki bu shaklda yetkazish uchun xizmat qiladi. Odatda bu atama oʻz-oʻzidan qoʻllanilmaydi, lekin uning shaxsiy varianti boʻlgan qoʻshma soʻz (media reklama, media-marketing, media-reja, ommaviy axborot vositalari, media-rejalashtirish) tarkibida xizmat qiladi. Media savodxonlik ko'nikma va qobiliyatlardir odamlar turli xil ommaviy axborot vositalari, shakllar va janrlarda

xabarlarni tahlil qilish, baholash va yaratish demakdir. Mediasavodxonlikning asosi bu modelda odamlar ko'rganlari, o'qiganlari va tomosha qilganlari haqida savollar berishlari mumkin. Media matn - media ishlab chiqarishning o'ziga xos natijalarini ifodalaydi. Har qanday janr va turdagi ommaviy axborot vositalaridagi xabarlari, ommaviy axborot vositalari tanqidi, media psixologiyasi va media ta'lim sohasida keng qo'llaniladi.
Populyatsiya ta'rifining namunasi: umumiy aholi - bu sotsiologik tadqiqot dasturi doirasida o'rganilishi mumkin bo'lgan, barcha mumkin bo'lgan ijtimoiy ob'ektlarning yig'indisidir. Tanlov ixtiyoriylik va umumiy aholi birliklarini tanlamaga kiritishning qulayligi printsipi asosida amalga oshiriladi. Ushbu namuna qulay, chunki, so'rov internet yoki ijtimoiy tarmoqlar orqali amalga oshiriladi. Bular turli shaharlardagi umumta’lim maktablarining o‘quvchilari bo’lgan. Empirik ma'lumotlarni to'plash usullarining asoslari: so'rov usuli - so'rovnomadir. Ushbu usulda barcha savollar oldindan o'ylab beriladi. Respondentlar savol ustida o'ylash va javobni shakllantirish (tanlash) uchun yetarli vaqtga ega.
Anketa ijtimoiy tarmoqlarga joylashtirildi, ayrim hollarda elektron pochta orqali ham yuborildi. Axborot yig'ish usullari: 1) sotsiologik so'rovnoma anketa asosiy vosita hisoblanadi (1-ilova). Tadqiqot o'tkazishning texnik vositalari:

anketa so'rovi global internet orqali o'tkaziladi. Ya'ni, ijtimoiy tarmoqlar va elektron pochtadir. Ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish usullari: tadqiqot davomida olingan ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilishda ma'lumotlarni yozma va elektron qayta ishlash qo'llaniladi. Bugungi kunda o'smirlar internetni yaxshi bilishadi, tarkibni shakllantirish va filtrlash bo'yicha yaxshi ko'nikmalarga ega. Binobarin, hozirgi yoshlarning voqealar markazida bo‘lish, axborot oqimi markazida bo‘lish imkoniyatlari katta. Bu texnik imkoniyatlarning kengayishi va ijtimoiy tarmoqlarning tarqalishi tufayli sodir bo'ldi. Shuning uchun, biz o'qish uchun o'rta maktab o'quvchilarini tanladik. Aynan ular ijtimoiy tarmoqlarning eng ilg'or foydalanuvchilari, biroq boshqa tomondan, virtual makonning eng kuchli ta'siriga ega bo'lganlar. Boshlash uchun biz o'smirlarning har xil turdagi ommaviy axborot vositalari bilan qanchalik tez-tez aloqa qilishlarini aniqladik. Bu bizga media-madaniyatdagi ishtirok darajasi va ular qaysi ommaviy axborot vositalarini afzal ko'rishlari haqida tasavvur beradi. Har bir o'rta maktab o'quvchisi har xil turdagi ommaviy axborot vositalariga (internet, televizor, onlayn o'yinlar, bosma nashrlar) qanchalik tez-tez murojaat qilishini tanlashi kerak edi. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, respondentlarning 96 foizi har kuni internetdan foydalanadi. Agar biz televizor ko'rish haqida gapiradigan bo'lsak, respondentlarning atigi 38 foizi uni har kuni tomosha qiladi, ko'pchilik buni haftada bir necha marta ko'rishini aytadi. Bosma nashrlar mashhur emas, atigi 30% ularni har kuni o'qiydi, lekin bir xil

foizlar ularni haftada bir necha marta o'qishga da'vo qiladi. Qanchalik tez-tez onlayn kompyuter o'yinlarini o'ynaysiz, degan savolga respondentlarning deyarli 40 foizi oyiga bir necha marta javob berdi. Va faqat 23% har kuni o'yin o'ynaydi. Bundan xulosa qilish mumkinki, o'smirlar internetdan foydalangan holda ma'lumot olishni afzal ko'radilar.

Va bu yerda qaysi ijtimoiy tarmoqlar eng ommabop ekanligini va respondentlar asosan ommaviy axborot vositalari ma'lumotlarini qayerdan kuzatib borishini aniqlash ham muhimdir (1-rasm). Kuzatiladigan eng mashhur ijtimoiy tarmoqlar ma `lumot Diagrammada biz “VKontakte” ijtimoiy tarmog‘i eng ommabop, Instagram ikkinchi, Telegram uchinchi o‘rinda ekanligini ko‘ramiz. Keyinchalik, biz ularga o'zlari yoqtirganlarini tanlash uchun janrlar ro'yxatini taklif qildik. Janr yo'nalishini bilib, biz ommaviy axborot vositalari bilan aloqa qilishning sabablari va sabablarini taxmin qilishimiz mumkin. Natijalar quyidagicha edi (2-rasm). Ko'rib turganimizdek, axborot janri birinchi o'rinda bo'lib, 36% ni tashkil qiladi. Musiqiy afzalliklar ikkinchi o'rinda. Adabiy-dramatik janr 14 foizni tashkil etib, uchinchi o‘rinda. Xuddi shu joyda "yo'q" varianti mavjud. Bundan taxmin qilish mumkinki, ommaviy axborot vositalaridan asosiy foydalanish axborot va

musiqiy afzalliklarga ega bo'lishdir. Ushbu taxminni tasdiqlash yoki rad etish uchun so'rov natijalarini ko'rib chiqaylik. Ommaviy axborot vositalari bilan aloqa qilish sabablari va motivlari haqidagi savolga respondentlar qanday javob berishdi (3-rasm). Va so'rov natijalari shuni ko'rsatadiki, ommaviy axborot vositalari bilan aloqa qilishning asosiy sababi yangi ma'lumotlarni olish va shundan keyingina o'yin-kulgi va musiqa tinglashdir. Bu erda biz media matn atamasi yordamida javob variantlarini ko'ramiz. Bu erda ular etarlicha baland emas. Bu, birinchi navbatda, ushbu ta'rif nimani anglatishini tushunish bilan bog'liq. Zero, mediasavodxonlikning shakllanish darajasini belgilashda auditoriyaning terminologiyani bilishi muhim ahamiyatga ega. Keling, media matn atamasiga qaytaylik. Ularning fikricha, bu ta'rif nimani anglatadi, degan savolga respondentlarning atigi 40 foizi to'g'ri natija bergan. Ulardan yana bir atama – mediasavodxonlikni tushunish haqida ham so‘ralgan. Bu yerda to'g'ri javobni respondentlarning 47 foizi bergan.
Ushbu natijalarga asoslanib, biz mediasavodxonlik tushunchasi bilan bog'liq terminologiyani bilish darajasi past degan xulosaga kelishimiz mumkin. Shuningdek, olingan ma'lumotlarni tahlil qila olish, uning ishonchliligini aniqlay olish muhim masalalardan biridir. Bunga bir qancha savollar bag‘ishlandi. Savollardan biri shunday yangradi: "Turli ommaviy axborot vositalaridan olingan ma'lumotlar sizni shubha ostiga qo'ygan holatlarga duch kelganmisiz?" (4-rasm). Respondentlarning yarmidan ko'pi buni da'vo qilmoqda ommaviy axborot vositalaridan olingan ma'lumotlar ularga ishonchni uyg'otmasligiga duch

kelishadi. Va keyingi savol, agar ma'lumotlar ularga shubha tug'dirsa, ular nima qilishlari edi. Respondentlarning 69 foizi kerakli ma’lumotlarni internetdan izlab topishini aytdi. Taxminan 16 foizi aniq ma'lumot izlamasliklarini, qolganlari qarindoshlari va do'stlaridan ma'lumotga aniqlik kiritishlarini aytishdi. Navbatdagi savol: “Ommaviy axborot vositalarida biror shaxs yoki voqea haqida ma’lumot olganingizdan keyin sizning fikringiz keskin o‘zgarganmi?”. (5-rasm). Bu ommaviy axborot vositalarining yosh avlod fikriga ta'sir qiladimi yoki yo'qligini aytadi. Va bu erda biz respondentlarning 54 foizi bu juda kamdan-kam hollarda sodir bo'lganligini, 38 foizi esa hech qachon sodir bo'lmaganligini ko'ramiz. Shu boisdan xulosa qilishimiz mumkinki, yoshlarning aksariyati ommaviy axborot vositalari ta’sirida o‘z fikrini o‘zgartirmaydi. “Internetda, OAVda sizning e’tiqodingizga zid bo‘lgan ma’lumotlarga duch kelsangiz, qanday harakat qilasiz?” degan savolga. 80% ga yaqini hech qanday munosabat bildirmaganliklarini, 15% ga yaqini buni do'stlari bilan muhokama qilishgan va faqat kichik bir qismi sharh qoldirishni xohlashadi, lekin mumkin bo'lgan oqibatlardan qo'rqishadi. Shuningdek, muhim ko'nikmalardan biri bu o'zingizni zararli tarkibdan himoya qilish qobiliyatidir.
Tadqiqot respondentlarning axborot muhitida o'zini himoya qilish uchun qanday ko'nikmalarga ega ekanligini ko'rsatdi¹. Deyarli barcha respondentlar ijtimoiy tarmoqlarda parollarni qanday o'zgartirishni bilishadi. Respondentlarning yarmidan ko'pi o'z kompyuterlarini viruslar uchun osongina tekshira oladi. Respondentlarning yarmidan kamrog'i kompyuterda saqlangan fayllarning zaxira nusxalarini yaratishi mumkin. Barcha respondentlarning atigi 30% kompyuterini keraksiz fayllardan tozalay oladi².
Shuningdek, “Agar notanish odamdan elektron pochta orqali veb-saytga tashrif buyurishingizni so‘rasa, nima qilasiz?” degan savolga ham. ko'pchilik bu so'rovni e'tiborsiz qoldirmasliklarini aytdi. Bu ular notanish manbalarga ishonmasliklarini va o'zlarining xavfsizligi uchun boshqa odamlarning veb-saytlariga kirmasliklarini anglatadi. Yaratilish media savodxonligi. Deyarli barcha respondentlar osongina ijtimoiy tarmoqlarda nashrlar yaratishlari, videolarni yozib olishlari va yuklashlari mumkin. Veb-saytlar yaratish va video bloglarni yuritishda faqat qiyinchiliklar mavjud. Nima uchun insonga mediasavodxonlik kerak? Biz respondentlarga shu savolni berdik. Noto'g'ri javoblar yo'q edi. Ko'pchilik ma'lumotni to'g'ri iste'mol qilish, uni tahlil qilish va hamma narsaga tanqidiy munosabatda bo'lish uchun javob berdi. Boshqalar esa ommaviy axborot vositalari matnlarini yaratish va haqiqat ma'lumotlarini topish uchun. Yuqoridagilardan kelib chiqib, quyidagi xulosalar chiqarish mumkin:
1) media kontenti hisoblanadi muhim ko'rsatkich bitta Internet.
2) yangi ma'lumotlarni olish uchun, va faqat o'yin-kulgi uchun.
3) Yoshlar atamalarning ma'nosini tushunmaydilar, media savodxonligi bilan bog'liq. Ko'pincha yoshlar ushbu turdagi ommaviy axborot vositalarini tanlaydilar O'rta maktab o'quvchilarining aksariyati ommaviy axborot vositalariga murojaat qilishadi.
4) ularning e'tiqodlariga zid bo'lsa ham, ma'lumotlarga javob berish.
5) Aksariyat hollarda ular o'z fikrlarini o'zgartirishga tayyor emaslar. hatto ommaviy axborot vositalarining ta'siri ostida.
6) Respondentlar o'zlarini himoya qilishlari mumkin shaxsiy ma'lumotlaringiz xavfsizligi va kompyuteringiz xavfsizligi.
Yosh avlod internetdan turli maqsadlarda faol foydalanmoqda, uning tarbiyaviy salohiyatidan yaxshi xabardor. Ular ijtimoiy tarmoqlarda faol. Ular mediasavodxonlik atamalarining ma’nosini to‘liq tushunmaydilar. Lekin ular o'zlari tanlagan ommaviy axborot vositalari har doim ham ma'lumotni ishonchli taqdim eta olmasligini yaxshi bilishadi va siz uni taniy bilishingiz kerak. Hamma yoshlar ham bunga tayyor emas va hamma ham ma'lumotni tan olish qobiliyatiga ega emas. Ammo shunga qaramay, shuni aytish mumkinki, o'smirlarning aksariyati media savodxonligining eng yuqori emas, balki eng past ko'rsatkichiga ega emas. Ular media-mahsulot yaratish ko'nikmalariga ega.
Shu bois yosh avlod o‘z fikrini bildirishdan qo‘rqmasligi, ommaviy axborot vositalarining manipulyatsiyasi ob’ektiga aylanmasligi uchun ularning media savodxonligini turli yo‘llar bilan oshirish zarur. o'rta maktab o'quvchilari asosan tayyor emas.