16
Hozirgi zamon parlamentlari tuzilishi, vakolatlari, ijtimoiy tarkibi,
mamlakat siyosiy tizimidagi o’rni va mavqei, nomlanishi, deputatlarining
soni bilan bir-biridan farq qiladi. Lekin ularning barchasi uchun davlat
boshqaruvidagi
birlamchi
vazifa
qonun
chiqaruvchi
hokimiyat
vakolatlarini amalga oshirishdan iboratdir.Parlamentlar
bir palatali yoki
ikki palatali tuzilishga ega.Biroq ko’p palatali parlamentlar ham
bo’lgan.Masalan, Janubiy Afrika Respublikasi parlamenti uch palatadan
(irqiy tamoyilga ko’ra), Yugoslaviya parlamenti esa olti palatadan (kasbiy
tamoyilga ko’ra) tarkib topgan edi.Albatta, bu kabi holatlar juda kam
uchraydi. Vaqt o’tishi bilan ko’p palatali parlamentlarning hayotiy
emasligi ko’rinib qoldi va ularning o’rnini bir va ikki palatali parlamentlar
egalladi.
Bir palatali parlamentlarning afzalliklari tuzilishining soddaligi va
ixchamligi, aholi tomonidan to’g’ridan-to’g’ri
saylanishi, mamlakat
ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy hayotiga oid masalalarni yechishda katta
vakolatlarga ega bo’lishi, qaror va qonunlar birmuncha soddaroq
ko’rinishda ishlab chiqilishida ko’rinadi. Shu bilan birga, bir palatali
parlamentning zaif tomonlari ham bor. Chunonchi, bir palatali parlament
davlatning hududiy birliklari vakilligini to’liq ta’minlay olmaydi,
parlamentning
radikallashuvi, unda partiyaviy yakkahokimlik xollari
kuchayishi, parlament boshqa davlat organlariga qarshi turib, barcha
vazifalarni o’z zimmasiga olishi mumkin.
Ikki palatali (bikameralizm) parlamentlar murakkab tuzilishga ega
bo’lgan
federativ
davlatlarda
shakllantiriladi.Odatda,
federativ
davlatlarning yuqori palatalari uning subyektlari vakillaridan tarkib
topadi.Bunday parlament unitar, ya’ni markazlashgan davlatga mos emas,
degan nuqtai nazar ham mavjud.Biroq ikki palatali parlamentlarning soni,
17
aksincha, unitar
davlatlarda ham ortib borib, ular hozir dunyoning
yetmishta mamlakatida faoliyat ko’rsatmoqda.Bularga misol tariqasida
Fransiya, Irlandiya, Ispaniya, Italiya, Yaponiya,
Malayziya kabi
davlatlarni keltirish mumkin.
Parlamentning ikki palatali shaklda tashkil etilishi natijasida
jamiyatning barcha qatlamlari keng qamrab olinadi.Bunda hududlarning
xususiyatlari to’la aks etadi.Shuningdek, har ikki palata deputatlariga
nisbatan yuqori talablar qo’yiladi. Yuqori palata tarkibida malakasi,
tajribasi ko’proq, hurmati va yoshi ulug’ kishilar bo’lsa, quyi palata
deputatlari
orasida esa, asosan yuksak kasb mahorati va ishchanlik
qobiliyatiga katta e’tibor qaratiladi. Shuning uchun ham yuqori palata
quyi
palatani
muvozanatlashtirib
turadi
va
uning
qarorlarini
takomillashtiradi. Eng muhimi, ortiqcha ehtiroslarga yo’l qo’ymaydi,
Do'stlaringiz bilan baham: