Мавзу: Ринолалик болалар билан операциядан кейинги олиб бориладиган коррекцион иш

Тўлиқ ёриқлик. Бунда боланинг илк яшаш даврида хирургик даволаш
ишлари олиб борилади, бу даволаш ишлари бола нутқининг нормал
ривожланишига имкон яратади.
Туғма танглай ёриқликлари:
1) юмшоқ танглай ёриқликлари: бу ёриқликлар яширин, тўлиқсиз ва
тўлиқ бўлади;
2) юмшоқ ва қаттиқ танглай ёриқликлари: яширин, тўлиқсиз, тўлиқ;
3) альвеоляр ўсимтанинг, қаттиқ ва юмшоқ танглайнинг тўлиқ
ёриқликлари: бир томонлама, икки томонлама;
4) альеволяр ўсимтанинг ва қаттиқ танглай олдинги қисмининг тўлиқ
ёриқлиги: бир томонлама, икки томонлама.
Икки томонлама ёриқликлар бир томонлама ёриқликларга нисбатан кам
учрайди.
Амалиётда кўпроқ лаб ва танглайдаги ёриқликлар кузатилади.
Танглай ёриқликлари шакллари фавқулодда хилма-хил бўлиб, уларнинг
ҳаммаси нутқ бузилишиги олиб келади.
Лаб ёриқликлари лабнинг қисман ва тўлиқ ёриқликларига ажратилади.
Қисман лаб ёриқлиги фақат лаб четида бўлади, яъни нуқсон пастки бурун
тирқишига етиб бормайди. Агар ёриқлик бурун тирқишининг пастки
соҳасини, баъзан бурун йўлини олдинги учини қамраб олган бўлса, ёриқлик
тўлиқ ҳисобланади.
Танглайдаги туғма ёриқликларнинг бўлиши боланинг жисмоний
ривожланишига таъсир қилади. Нуқсон қанчалик кенг бўлса, бола шунчалик
кўп ривожланишида бузилишларга эга бўлади. Танглай ёриқлигининг мавжудлиги боланинг физиологик нафас
олишини ёмонлаштиради. Туғма ёриқлиги бор болалар ўз нуқсонига
инстинктив равишда мосланишга мажбур бўладилар. Бу мосланиш тилнинг
оғиз бўшлиғида ўзига хос жойлашувида намоён бўлади. Ринолалиядаги
танглай нуқсонлари бутун артикулятсион аппарат мускулларни нотўғри
мускулий боғлиқлигини келтириб чиқаради. Ринолалияда нутқ аппарати
мускуллари анатомик жиҳатдан сақланган бўлса ҳам, ҳаракатлар ўзларининг
сустлиги, тормозланганлиги билан ажралиб туради.
Кўпинча, ринолалия эшитишнинг заифлашуви кузатилади. Бу нарса
овқатни евстахиев трубаларига тушиб, у ерда эшитиш трактида шамоллаш
жараёнларини келтириб чиқариши билан боғлиқдирАралаш ринолалия. Ринолалиянинг бу тури бурун резонансининг
патологик камайганлиги ҳолида ҳавонинг бурундан чиқиб кетиши билан
изоҳланади, оқибатда барча нутқ товушларининг артикулятсион ва акустик
томондан бузилиши кузатилади. Овоз тембри аҳамиятли даражада ўзгаради.
Аралаш ринолалияда ҳам очиқ, ҳам ёпиқ ринолалиянинг белгилари
бирга қўшилган ҳолда намоён бўлади. Бунда бурун йўли тўсилиб қолгани
ҳолда танглай-ҳалқум пардасида ҳам ўзгаришлар бўлади. Бурун товушлари
ёпиқ ринолалиядаги сингари, бошқа товушлар эса очиқ ринолалиядаги каби
талаффуз қилинади. Аралаш ринолалия ҳам органик, ҳам функсионал
характерда бўлиши мумкин. Органик характердаги аралаш ринолалияга
юмшоқ танглайнинг калталиги ёки фалажлиги сабаб бўлса, функсионал
аралаш ринолалияга танглай-ҳалқум ёриғининг функсияси ўзгариши
натижасида бурун йўлининг тўсилиб туриши сабаб бўлади.
Даволашдан олдин қайси бир камчилик овоз тембрини кўпроқ бузиб,
манқаликка кўпроқ сабаб бўлаётганини аниқлаш зарур. Масалан, бемор
бурун товушлари билан унли товушларни бошқа товушларга қараганда янада
кўпроқ манқаланиб талаффуз қилаётган бўлса, демак, унда ёпиқ ринолалия
устун бўлади ва даволаш чорасини Шунга қараб белгиланади.