Mavzu: shimoliy muz okeani

MAVZU: SHIMOLIY MUZ OKEANI
REJA
1. Okeanining geografik o’rni va o’ziga xos xususiyatlari.
2. Okeanining o’rganilish tarixi.
3. Okeanining qismlari va orollari.
4. Okeanining suv osti relyefi va botiqlari
5. Okean iqlimi va suvlarining xususiyatlari.
6. Okean oqimlari.
7. Okeanning organik dunyosi.
8. Okeanning tabiat zonalari.
9. Okeanning xo’jalikdagi ahamiyati.

Shimoliy muz okeani Yer yuzidagi okeanlar ichida eng kichigi bo’lib, akvatoriyasining maydoni jihatdan to’rtinchi o’rinda turadi. U Tinch okeanidan 13,5 marta, Atlantika okeanidan 7 marta va Hind okeanidan 6 marta kichik. Maydoni 14,1 mln. km², suv hajmi 18 mln. km3 ni tashkil qiladi. Okeanning geografik o’rni Tinch, Atlantika va Hind okeanlaridan farq qillb, Arktikaning markaziy qismida qutbiy zonada joylashgan. Deyarli uning hamma tomoni, ayrim suv chegaralarini e’tiborga olmasak, Yevrosiyo va Shimoliy Amerika materiklarining shimoliy qirg’oqlari bilan chegaralangan. Okean shimoliy qutb atrofida joylashgan. Bering bo‘g‘izi orqali Tinch okean bilan, Skandinaviya yarimoroli - Farer, Islandiya va Grenlandiya orollari - Smit bo‘g‘izi - Kanada arxiрelaglari orqali Atlantika okeani bilan chegaralanadi. Qirg‘oqlari ancha parchalangan. Orollari ko‘p. Orollari soni bo’yicha Tinch okeandan keyin 2-oʻrinni egallaydi. Okeanlarning eng kichigi, Shimoliy qutb atrofida joylashgan, dengizlari okean maydonining yarmini egallaydi, shelf egallagan maydoniga ko‘ra birinchi o‘rinda, eng sayoz, ko‘p yillik muzlar bilan qoplangan yagona okean, eng sovuq, iqlim va tabiat mintaqalari eng kam, eng yirik oroli bor, uzoq qutb tunlari va kunlari bo‘ladi. Shimoliy Muz okeani dastlab mustaqil okean sifatida 1650-yilda golland geografi B.Varenius tomonidan ajratilgan va o’sha davrda Giperborey okeani deb atagan. 1845-yilda uni London geografiya jamiyati Shimoliy Muz okeani deb ataydi.

Okeanining geografik o’rni va o’ziga xos xususiyatlari
Okeanining o’rganilish tarixi.
X asrda normanlik dengizchi Otar, Barents dengizining janubiy qismidan - Nordkamp burni yaqinidan suzib o’tib, Oq dengizning Kandalaksha qo’ltig’igacha borgan va turli kuzatishlar o’tkazgan.
1553-yilda Uillobi, Chensler va Barrou boshchiligidagi ingliz kemalari okeanning sharqiy qismiga yo’l olib, 70° shq.u. gacha suzib borishadi.
Shimoliy Muz okeanining tekshirilish tarixi bir necha mamlakatlar — rossiyalik, norvegiyalik, shvetsiyalik dengizchi, sayyoh va olimlaming ilmiy tadqiqotlari natijasidir. Eramizdan oldin 325-yillar atrofida Marsellik Pifey Shimoliy Muz okeanning janubiy qismi-qutbyoni kengliklarigacha suzib borgan, Islandiyada bo’lgan va u yerni Tule deb atagan.
Gollandiyalik dengizchi Villem Barents rahbarlik qilgan ekspedisiya ishtirokchilari 1594-1597-yillarda Yugorskiy Shar bo’g’izidan suzib o’tib, Yamal yarim oroligacha yetib boradi. Ular Medvejiy va Shpitsbergen orollarini kashf etib, Novaya Zemlyaning shimoli-sharqiy qirg’oqlarida qishlaydi va 80-darajali shimoliy kenglikka suzib borib, Novaya Zemlya orolini aylanib o`tib, Kara dengizigacha yetib bordilar. Shu yerda V.Barents singa kasalligidan vafot etadi. V.Barentsning okeanshunoslik faniga qo’shgan hissasidan biri XVI asrning oxirida Shimoliy Muz okeanining g’arbiy qismining kartasini tuzadi va ayrim geografik tavfsilotlarini beradi.
Genri Gudzon (taxminan 1550—1611) — ingliz dengizchisi. Atlantika okeanidan Tinch okeanga utuvchi shim. dengiz yoʻlini topish maqsadida 1607—1611-yillarda 6 marta Atlantika va Shimoliy muz okeani dengizlarida suzgan. U 1607-yil Tinch okeanga Shimoliy qutb orqali oʻtishga urinib 80°23’ sh.k. gacha borgan. 1608-yil Barens dengizini o’rgangan. 1609-yil Shimoliy Amerika qirgʻoqlarigacha suzgan va materik sohilini tadqiq qilgan. Gudzon daryosini kashf qilib, uning yuqori oqimi tomon 250 km gacha borgan. 1610-yilda Keyinchalik uning nomiga qoʻyilgan Gudzon boʻgʻozi va Gudzon qoʻltig’ini kashf etgan.