Mavzu: Sopolimerlanish Karimov Farrux 019-95

Mavzu: Sopolimerlanish

Karimov Farrux 019-95

Polimerlanish jarayonlari. Molekulasida bir yoki bir necha xil aktiv funktsional gruppalari Bo‘lgan quyi molekulyar moddalar  monomer molekulalarining o‘zaro birikib, yuqori molekulyar birikma hosil qilish jarayoniga polimerlanish deyiladi.Polimerlanish jarayonida qatnashayotgan quyi molekulyar moddalarning soniga qarab hosil bo'ladi.Gomopolimerlanish (faqat bitta modda qatnashsa) va sopolimerlanish (ikki va undan ortiq modda qatnashsa jarayoni sodir bo‘ladi.

Polimerlanish jarayonida yuqori molekulyar birimalardan boshqa qo‘shimcha mahsulot hosil bo‘lmaydi, chunki jarayon nihoyasida hosil bo‘lgan polimer tarkibi dastlabki moddaning tarkibiga kelish kerak. Shu sababli polimerlanish jarayonini umumiy holda quyidagicha ifodalash mumkin:

Polimerlanish

nM--------------------------→ (—M—)n

Shu bilan bir qatorda polimerlanish jarayonlari monomerlarning tabiatiga, aktivligiga va jarayon Sharoitiga qarab molekulalararo ta‗sir natijasida geterologik parchalanish, ya‗ni ionlarga ajralish yoki gomolitik parchalanish, ya‗ni aktiv erkin radikallar hosil bo‘lishi natijasida polimerlanish jarayoni amalga oshadi.Ba'zi hollarda polimerlanish jarayoni, zaryad uzatuvchi komplekslar (ZUK) ta‗sirida sodir bo‘ladi. Polimerlanish natijasida monomer molekulasi tuzilishidagi toyinmagan bog‘lar, toyingan birlamchi valent bog‘larga aylanadi: dien uglevodorodlarda esa qo‘shbog‘lar kamayib boradi.Masalan:

N CH2 = CH ― C = CH2 → . . . [ ― CH2 ― C = CH ― CH2_― ]n

CH3 CH3

Yuqorida qayd etilgan toyinmagan uglevodorodlar va ularning bir qator hosilalaridan polimerlanish tufayli sanoat uchun qimmatli xomashyo hisoblangan karbozanjirli yuqori molekulyar birikmalar olinadi. Bular orasida polietilen, polipropilen har xil fazoviy tuzilishga ega bo‘lgan polibutilen, polivinilxlorid, poliviniledenxlorid, polivinilftorid, turli xil kauchuklar, teflon, yuqori haroratga chidamli ftoroplastlar, poliakrilatlar, polivinilatsetatlar, poliakrilonitril va ularning o‘zaro polimerlanishidan hosil bo‘lgan sopolimerlar ko‘plab ishlab chiqarilmoqda. Sintetik tola, sun'iy charm va plastmassalarning qator turlarini ishlab chiqarishda, asosan, etilen va uning hosilalari polimerlanadi.Tarkibida ikki qo‘shbog‘ bo‘lgan dien, uchlamchi bog‘i bo‘lgan monomer molekulalari bilan birikishi natijasida sopolimer tarkibi o‘zgaradi.Masalan, sopolimer tarkibining hamda r1 va r2 kattaliklari qiymatlarining o‘zgarishi akril yoki metakril kislotalarining, akril yoki metakrilamid, vinilpiridin, N vinilpirrolidon, N vinilkarbazol kabi monomerlarning erituvchi molekulalari bilan vodorod bog‘lar hosil bo‘lishi sababli yuzaga chiqadi.Molekulasi tarkibida asosli xossasi bo‘lgan funktsional gruppalarga ega monomerlardan hosil bo‘lgan sopolimerlar tarkibiga Lyuis kislotalari katta rol ko‘rsatadi. Radikal sopolimerlanish jarayoniga muhitning ta'sirini o‘rganish ham katta ahamiyatga ega. Sopolimerlarning kompozitsion bir xillik tarkibini oshirish va zanjirdagi monomer bo‘g‘inlarning qat'iy tartibda joylashish ketma – ket darajasini boshqarish va aktiv monomerlar bilan passiv monomerlar asosida maqsadga muvofiq sopolimerlar olish uchun sopolimerlanish jarayoni o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan maxsus aktiv muhitlar ta'sirida olib boriladi.Radikal sopolimerlanish jarayonining kinetik qonuniyatlari ifodasini keltirib chiqarish uchun, faqat zanjirning o‘sish reaktsiyalari asosida emas, balki zanjirning uzilishi va initsirlanish, aktiv markaz hosil bo‘lish tezliklarini hisobga olishga to‘g‘ri keladi.