Mavzu: suvsiz eriтmalar тayyorlash. Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

Uchuvchan bo‘lmagan erituvchilar haqida tushuncha.


O’simlik Yog’ va moylari dan asrlar bo’yi fakat oziqlanish uchungina emas, balki sovunlar, kosmetika (upa-elik) materiallari, medistina materiallari, ximoya va dekorastiya qatlamli buyoqlar va hokazolar ishlab chiqarishda foydalanilgan. O’tgan XIX asrning o’rtalariga qadar yog’ va moylardan foydalanish insoniyatning bir necha yuz yillab yig’gan empirik (soda, oddiy, umumiy) bilimlariga asoslanadi. Organik Kimyo faninig yuzaga kelishi Bilan birga yog’larning kimyoviy tabiatiga xos bo’lgan bir necha kashfiyotlar qilina boshlandi. 1783 yilda Shervel glistirinni kashf etdi, 1813-1823 yillarda Shevrel yog’larning glistiridli tabiatini anikladi va ulardan bir necha kislotani, jumladan butan, pentan, geksan, stearin va olein kislotalarini ajratib oldi. 1819 yilda Pute olein kislotasini elaidin kislotasiga aylantirish navbatida 1832 yilda aralashmalarsiz toza xoldagi elaidin kislotasini butkul ajratib oldi. 1828 yilda Gusserov to’yingan va to’yinmagan yog’ kislotalarini ajratish kerakligini taklif etdi. Bir yildan keyin esa gusserov yog’ga sulfat kislota Bilan ishlov berib yog’ kislotalari olish mumkinligini anikladi. 1830 yilda Darbi eruk kislotasini ajratib oldi.
O’simlik xom ashyosidan olinadigan yog’larga o’simlik moylari (ba’zi hollarda o’simlik yog’lari) deb ataladi. Ular asosan yuqori molekulyar yog’ kislotalarining glisteridlaridan iborat bo’lib, neftni haydash natijasida olinadigan va uglevodorodlardan tashkil topgan mineral moylardan aynan shu bilan farq qiladi. Efir moylari tarkibida ham yog’ kislotalarining glisteridlari bo’lmaydi. Ular asosan aldegidlar, ketonlar, spirtlar, uglevodorodlar va kichik molekulyar yog’ kislotalarining efirlaridan tashkil topgan bo’ladi. O’simlik urug’larining ko’pchiliklarida yog’lar odatda bir xil taqsimlanadi. Ammo donlarning asosan murtagida yog’lar konstentrlangan bo’ladi.
Tabiatda yog’lar juda keng tarqalgan. O’simliklarning asosan urug’larida ba’zi birlarining esa mevasi yoki tana po’stlog’ida bo’lgan urug’lariga yog’li (yoki moyli) urug’lar deb aytiladi. Bunday urug’lar yog’-moy sanoati uchun asosiy xom-ashyo hisoblanadi. Bularga misol qilib quyidagilarni keltirish mumkin.