Мавзу: Тарихий жараёнда жамиятнинг маданий ва маънавий қадриятлари. Жамият ва тарих фалсафаси

Карл Ясперс (1883-1969)

Н.Данилевский

• У маданий-тарихий типлар ривожланишининг айрим қонунларини таърифлаган: 1) бир тилда ёки ўхшаш тилларда сўзлашувчи халқлар бир маданий-тарихий типни ташкил этади; 2) маданий-тарихий тип вужудга келиши ва ривожланиши учун муайян сиёсий мустақиллик талаб этилади; 3) келажакнинг муваффақиятлари маданий-тарихий типнинг турли элементларига боғлиқ бўлади; 4) цивилизациянинг шаклланиш жараёни узоқ давом этади, уларнинг равнақ топиш даври эса қисқадир; 5) келажаклар алоҳида ва берк шароитда ривожланади, лекин бу улар бир-бирига таъсир кўрсатмайди, деган маънони англатмайди.

Бошқа бир файласуф О.Шпенглер жамият ўзининг ривожланишида бунёд бўлиш, гуллаб яшнаш, инқирозга юз тутиш даврларини бошдан кечиради, дейди. Унинг фикрича, инсоният ижтимоий тараққиётининг ҳозирги босқичи инқирозлар давридирки, шунга кўра ҳозирги замон маданиятининг барча ютуқлари бутунлай йўқ қилиниши лозим эмиш.

• Бошқа бир файласуф О.Шпенглер жамият ўзининг ривожланишида бунёд бўлиш, гуллаб яшнаш, инқирозга юз тутиш даврларини бошдан кечиради, дейди. Унинг фикрича, инсоният ижтимоий тараққиётининг ҳозирги босқичи инқирозлар давридирки, шунга кўра ҳозирги замон маданиятининг барча ютуқлари бутунлай йўқ қилиниши лозим эмиш.
• Ҳар бир маданият ҳаётини нима бошқаради? Шундай йўлни босиб ўтишга нима мажбур қилади?- деган саволга Шпенглер тақдир, деб жавоб беради. “Менинг фикримнинг марказини тақдир ғояси ташкил қилади. Ўтиб кетганларнинг тақдири ҳам шундай бўлган, ҳозирги Ғарбий Европа маданиятини ҳам ҳалокат кутмоқда”, - деб қайғуради у.

Шпенглер концепцияси
“Тарихий тақдир”
О.Шпенглер
Цивилизацияли тараққиёт
Цивилизацияга қадар
тарақ қиёт даври
Цивилизацияли босқичлари
Ёввойиллик
даври
Варварлик
даври
аграр
цивилизация
Индустриал
цивилизация
Ахборотлашган
компьютер цивил

Инглиз ижтимоий тараққиётчиси Тойнбининг таъбирича, жамият тараққиёти қоронғи ва ўзаро алоқада бўлмаган цивилизациядан иборат. Ҳар қандай цивилизация ҳар бир тараққиёт босқичларини босиб ўтади: баҳор ва ёз, куз ва қиш, ёки болалик, ўсмирлик, етуклик ва қарилик. Тойнбининг кўрсатишича, Ғарб цивилизацияси етуклик босқичидадир ва у келажакда ривожланиш хусусиятига эга.

• Инглиз ижтимоий тараққиётчиси Тойнбининг таъбирича, жамият тараққиёти қоронғи ва ўзаро алоқада бўлмаган цивилизациядан иборат. Ҳар қандай цивилизация ҳар бир тараққиёт босқичларини босиб ўтади: баҳор ва ёз, куз ва қиш, ёки болалик, ўсмирлик, етуклик ва қарилик. Тойнбининг кўрсатишича, Ғарб цивилизацияси етуклик босқичидадир ва у келажакда ривожланиш хусусиятига эга.

А.Тойнби
А.Тойнби концепцияси
“Биологик ривожланиш”
чақирув
жавоб