Mavzu: tayanch harakat tizimining yosh hususiyatlari va gigiyenasi

 
Harakatlanish tizimining umumiy anatomiyasi 
Tana shaklini ushlab turuvchi skelet, bog’lovchi to’qimalar tuzilmasida 
bog’langan suyaksimon va tog’ay elementlardan shakllanadi. Uning qismlari skelet 
muskullari yordamida harakatlantiriladi yoki mahsus holat va vaziyatda ushlab 
turiladi. Keng qamrovli harakatlanish tizimi atamasi o’z ichiga skelet va 

---

muskullarni oladi. Passiv harakatlanish tizimi skletlar va ularning birlashmalaridan 
iborat bo’lsa, active harakatlanish tizimi o’z ichiga poyalar va ularning
qo’shimcha tuzilmalarini (poya g’iloflari, kesmasimon suyaklar) oladi. O’zlarining 
ushlab turish vazifasidan tashqari, sklet elementlari va ularning birlashmalari 
muskullarga harakat davomida tayanch sifatida hizmat qiladi sklet elementlari, 
birlashmalari va muskullari birgalikda harakatlanish organlarini hosil qiladi. Shu 
bilan birga sklet elementlari organlar sistemasini himoya qilish vazifasini ham 
bajaradi (bosh suyagi, umurtqa kanali, ko’krak qafasi). 
Suyaklar 
Suyak skleti suyaklarning turli tuzilmalari va shakilaridan iborat. Katta 
yoshli odamda sklet 200 ta alohida suyaklardan tashkil topgan Ular tig’ay, tolali va 
synovial birlashmalar orqali bog’langan. Har bir suyak, tog’ay birlashma yuzalar 
va joylar qayi yumshoq paylar birikkan, birlashtiruvchi to’qima g’ilofi bilan 
o’ralgan xuddi paypoq kabi.
Har bir suyak shakli genetic yo’l bilan aniqlanadi lekin uning tuzilishi unga 
qo’yiladigan mehanik talabning kengligi va turiga bog’liq. Tashqi ko’rinishga 
ko’ra suyaklar uzun, qisqa, tekis, va qiyshiq suyaklarga ajratiladi. Uzun suyaklarga 
misol tariqasida (naysimon suyaklar) bir-biridan erkin bilak to’piqdan tashqari 
suyaklar olinadi.Uzun suyaklar har bir yakunida diofiz va epifizdaniborat bo’ladi. 
O’sish mobaynida har bir dioepifiz va shunga mansub epifiz epifizsimon to’g’aylar 
yordamida ajratiladi. Qisqa suyaklar kubsimon shakldagi suyaklar bilak va to’piq 
suyaklarni o’z ichiga oladi. 
Yassi suyaklar orasida qovurg’a ko’krak yelka va bosh suyaklari 
mavjud.notog’ri suyaklar umurtqa va bosh suyak po’stidagi suyaklarni o’z ichiga 
oladi. Bosh suyakdagi ayrim suyaklar (oldingi yuqorigi jag’) g’ovaksimon 
boshliqlardan tashkil topgan. Sesamasimon suyaklar bu paylarga birikkan
suyaklardir (tizza qopqog’i) va nihoyat ayrim qo’shimcha suyaklar ayniqsa qo’l va 
oyoqda ko’p uchraydi, yordamchi suyaklar deb ataladi. Ularning rentgin suratdagi 
ko’rinishi tashxisdagi hatolikka sabab bo’lishi mumkun.

---

Orqa ustun mustaqil oson harakatlanadigan segmentlardan tashkil topgan 
bo’lib ularning har biri oson harakatlanadigan va qimirlamaydigan bo’g’imlar 
orqali birlashgan. Mustaqil harakatlanadigan segmentlar funksional qizm 
hisoblanadi. U ikki qo’shni umurtqa suyagi biriktirilgan diskdan iborat. O’rta 
umurtqa diski mustaqil harakatlanadigan segmentda muhim ahamiyat kasb etadi. U 
tashqi zich tolalik to’qima doirasidan iborat. Qo’shimcha sifatida shuni aytishismiz 
mumkin-ki, usmurtqa, ko’ndalang jarayon va umurtqa ustuni bir biri bilan kuchli 
paylar sistemasi orqali bog’langan. Ularning jahatlarining yo’nalishlardagi 
o’zgarishlari har bir umurtqa segmentini harakatlanlanishini belgilaydi.