Mavzu: Tokzor barpo etish rejasi va loyihalash

---

Mavzu: Tokzor barpo etish rejasi va loyihalash 
Tok chirmashib (liana) o'suvchi daraxtchil ekin bo'lib, tabiiy sharoitda turli 
daraxtlarga xos shaklga ega emas. Tokning hozirgi shakli ko'p asrlik tajribada 
butash, bog'lash va kesish natijasida yaratilgan. Maxsus tirgovuch qo'llab va 
tuplarni turlicha joylashtirib har xil usullarda o'stirish yo'li bilan ularni ichki 
qismida ma'lum mikroiqlim yaratilgan bo'ladi. Tok tupini o'stirishning har bir usuli 
ularga shakl berish va butashning ma'lum usullariga bog'liq. 
Tok tuplarini o'stirishning turli usullari juda qadimdan qo'llanib kelinadi. 
Tanali qilib turkmancha shakl berish eramizdan oldingi VII asrdayoq 
Mesopotamiyada mavjud bo'lganligi haqida ham ma'lumotlar bor. Zarafshon 
vodiysida so'riga ko'tarmay o'stirish ham taxminan o'sha vaqtda Kichik Osiyodan 
o'rganilgan, Toshkent vohalarida tokka ishkom qilib shakl berishni ham o'sha 
vaqtda Misrdan kelgan arablardan o'rganganlar. O'rta Osiyoda tok tuplarini 
o'stirishda quyidagi asosiy usullardan foydalaniladi. 
Tokni daraxtlarda o'stirish. Bu o'stirish usuli qadimdan ma'lum bo'lib, 
hozirgi paytda respublikamizni janubiy Surxondaryo viloyatining eski tokzorlarida 
qo'llaniladi. Tok ekini daraxtlarda o'stirilganda yaxshi o'sib, yuqori hosil beradi. 
Lekin,bu usulda o'stirilganda agrotexnika tadbirlarini o'tkazish qiyin bo'ladi, 
toklarni kesish, xomtok qilish, ko'mish, ochish, hosilni terish va boshqalar. Bundan 
tashqari asosiy daraxtdan hosil kam olinadi. Shuning uchun, ishlab chiqarishda bu 
usul keng qo'llanilmaydi, faqat tomorqalarda, yo'l yoqalarida bu usulda o'stirilgan 
toklarni uchratish mumkin. 
Tokni qoziqlarga olib o'stirish. Tokni bu usulda o'stirishda novdalari bitta 
yoki bir necha qoziqqa bog'lanadi. O'zbekistonda bu usulda toklar o'tqazilgandan 
keyin faqat birinchi-ikkinchi yillari qoziqqa bog'lab o'stiri-ladi. Tok tupini bitta 
qoziqqa bog'laganda novdalar qalinlashadi va soyalanadi. Shuning uchun, 
novdalarni ikkita qoziqqa bog'lab ko'tarilgani yo bo'lmasa tup yaqinidagi 
narvonchaga ko'tarilgani ma'qul. Bu usulni kuchli o'suvchi tok navlariga tavsiya 
qilib bo'lmaydi 

---

Kosasimon shaklda tok o’stirish. 
Bu o'stirish usuli tokchilikda qadimdan qo'llanilgan. Bu usulda tok tupi 
tirgovuchsiz, maxsus qilingan egatlarga (pushtaga) bemalol joylashadi. 2,8 m 
kenglikdagi egatlarga tuplar bir qator qilib o'tqaziladi. Bir gektar yerga 600 tadan 
1100 tagacha tok joylashadi. Egatlar orasidan eni 2 m gacha bo'lgan ariqlar olinadi. 
5-rasm. Kallaksimon shaklli tok tupi Tuplar tanasiz yoki yerga yoyilib o'sadigan 5-
6 ta zang bo'lgan pastk tanali qilib shakllanadi. Zanglari ariqdan chekka tomonga 
yelpig'ichsimon shaklda taraladi. Tokning rivojlanayotgan yer ustki qismlari ko'p 
joylarda yerga tegib turadi. Tok tuplarini bu usulda o'stirish, asosan suv bilan 
yetarli 
ta'minlanmagan 
va 
tokning 
kishmish 
navlarini 
yetishtirishga 
ixtisoslashtirilgan janubiy hududlarda qo'llaniladi.
Chet mamlakatlarda tokni 
so'riga ko'tarmay o'stirish usuli asosan issiq va quruq iqlimli-Xitoy, Eron, 
Afg'oniston va Turkiyada qo'llaniladi. 
Tokni tirgovuchsiz o'stirish usuli birmuncha mo''tadil iqlimli joylarda ham 
amlda sinab ko'rilmoqda. Masalan, Frantsiyaning ko'p tumanlarida 40-50 sm tanali 
tok tuplari xech qanday tirgovuchsiz va bog'lanmasdan o'stiriladi. Tok tuplarini yer 
tok holida o'stirishning bir qancha ijobiy tomonlari bor: qimmat turadigan 
tirgovuchlarga ehtiyoj bo'lmaydi va tok oddiy parvarish qilinadi; kuzqish erta 
bahorgi davrlarda chuqur ariqlarga suv qo'yish natijasida tuproqda ko'p miqdorda 
nam zapasi to'planadi, bu yer yozgi 

---

Kallaksimon shaklda tok o’stirish.