Mavzu: Yosh futbolchilarni umumiy va jismoniy tayyorgarligini tarbiyalash

1.3. Mashg’ulotlarda jismoniy sifatlarni rivojlantirish, mashg’ulotning motor zichligini aniqlash

Sport maktablarining mashg’ulotlarni kuzatish davomida o’quv-ish rejalardagi soatlardan, yosh futbolchilarni jismoniy tayyorgarligiga keng doirada ahamiyat berilayotganiga guvoh bo’ldik.

Futbol sport maktablarining 10-11 yoshli dastlabki tayyorlov shug’ullanuvchilariga yillik ish reja bo’yicha umumiy jismoniy tayyorgarlikka 60 soat, maxsus jismoniy tayyorgarlikka 30 soat vaqt ko’lami ajratiladi. Dastlabki tayyorlov davrida shug’ullanuvchilarga texnik harakatlarni rivojlantirishga ko’p soatlar ajratilgan. 10-11 yoshli futbolchilarning mashg’ulotlarida umumiy jismoniy tayyorgarlikni rivojlantirishga ko’proq e’tibor beriladi.
Jismoniy tayyorgarlikning bu vaqtidagi vazifasi avvalo yosh futbolchilarning harakat funksiyalarni chaqqonlik, tezkorlik, egiluvchanlik sifatlarini shakllantirishdan iborat. Malakali murabbiylar e’tiroficha, dastlabki tayyorgarlik va boshlang’ich sport ixtisoslashuvi bosqichlarida tezkorlik, chaqqonlik bilan mustahkam bog’liq ravishda tarbiyalanadi, bu esa yosh futbol-chilarning texnikani muvaffaqiyatli egallab olishlari uchun zarur asos yaratadi.
13-14 yoshli futbolchilarning yillik ish reja bo’yicha mashg’ulotlarda jismoniy tayyorgarlik o’tilishiga, 230-250 soatlar ajratilgan. Ushbu yoshda jismoniy tayyorgarlikning tezkorlik, chaqqonlik, kuch, chidamlilik, egiluvchanlik sifatlari rivojlan-tiriladi. Mashg’ulotlarda jismoniy tayyorgarlik texnik harakatlarga bog’liq holda o’tkaziladi.
Dastlabki tayyorgarlik va boshlang’ich sport ixtisoslashuvi bosqichlarida chaqqonlik va epchillikni tarbiyalash koordinasiyasi amallarini muvaffaqiyatli egallab olish uchun asos yaratadi. Bu o’rinda harakatli o’yinlar, to’p bilan bajariladigan mashqlar akrobatika mashqlari, uncha murakkab bo’lmagan to’siqlar osha yugurish, sakrash, kichikroq balandlikka muvozanatni saqlash mashqlari, tipik mashqlardir. Yugurib ketayotib birdan to’xtash, burilish, yo’nalishni o’zgartirish va tezlikka bajarish kabi qo’shimcha topshiriqlar bilan bajariladigan mashqlar katta ahamiyatga ega.
Muskullarning tabiiy elastikligini va bo’g’inlardagi harakatchanlikni keng ko’lamda yengil harakatlar qilish bilan bajariladigan mashqlar yordamida saqlab turish kerak.
Jiddiy mashg’ulot va takomillashuv bosqichlarida mashqlarni aniqlash va o’zgartirish ularni yangi ancha murakkab sharoitlarda bajarish maqsadga muvofiqdir. Sport o’yinlari (basketbol, gandbol) alohida ahamiyatga egadir.
Epchillikni tarbiyalashda predmetlarsiz hamda yengil predmetlar bilan (bular keng ko’lamda bajariladi) bajariladigan mashqlardan bo’g’inlar va paylarni mustahkamlaydigan mashqlar bilan qo’shib bajariladigan epchillik mashqlaridan, shuningdek muskullarni bo’shashtirish mashqlaridan foydalaniladi.
Futbolda tezkorlik odatda quyidagi ko’rsatkichlar kompleksida namoyon bo’ladi. Reaksiya tezligida texnik priyomlarni bajarish va bir harakatdan ikkinchisiga o’tish tezligida. Futbolchining tezkorligini tashkil etuvchi bu komplekslarning hammasi bir-biriga bog’liq emas va ularni ham alohida-alohida ham o’yin mashqlari kompleksida mashq qildirish mumkin. O’yindagi futbolchi start olishdan oldin to’pni ko’ra bilishi, vaziyatni baholashi, bir qarorga kelishi kerak.
Shu narsa aniqlanganki, bu operasiyalarning hammasi uchun futbolchi bir sekundgacha vaqt sarflab, shu vaqtning 70% i to’pni ko’ra bilishiga to’g’ri keladi. Shuning uchun o’yinda to’pni ko’rish uchun uni ko’rish maydonidan chiqarmaslik kerak.
Yosh futbolchilarda chidamlilikni tarbiyalashga 12-15 yoshdan boshlab kirishish maqsadga muvofiqdir. Bu yoshga kelib o’smirning anatomik jihatdan shakllanishi tugallanadi va uning harakat aktivligining oshishi chidamlilikni ko’proq rivojlantirish imkonini beradi.
Yosh futbolchilarning kuch imkoniyatlari oz bo’lganligi uchun ularda kuchlilikni tarbiyalashni juda ehtiyotkorlik bilan, asosan dinamik harakterdagi qisqa vaqtli zo’r berishdan foydalanib, olib borish kerak. Kuchni oshirishga oid mashqlar minimal zo’r berish bilan bajarilishi lozimki, bunda bor kuchini yig’ish, shuningdek uzoq davom etadigan anchagina zo’r berish mustasno qilinadi. Futbolchilar bilan olib boriladigan mashg’ulotlarda asosan og’irligi kamroq yuk bilan katta tezlikda bajariladigan mashqlar qo’llaniladi.
Yosh futbolchilarning jismoniy tayyorgarligi texnik harakatlarini rivojlantirishda mashg’ulot o’tkazilish samarasi ham muhimdir. Mashg’ulotlarning samaradorligini ko’rsatkichlaridan biri uning zichligidir. Mashg’ulot zichligini bir butun yoki uni qismlarining o’zini alohida aniqlash mumkin. Bu mashg’ulotning tayyorlov, asosiy, yakunlov qismlarida ishni tashkil qilishni bir xil emasligi bilan bog’liq.
Yosh futbolchilarda chidamlilikni tarbiyalashga 12-15 yoshdan boshlab kirishish maqsadga muvofiqdir. Bu yoshga kelib o’smirning anatomik jihatdan shakllanishi tugallanadi va uning harakat aktivligining oshishi chidamlilikni ko’proq rivojlantirish imkonini beradi.
Yosh futbolchilarning kuch imkoniyatlari oz bo’lganligi uchun ularda kuchlilikni tarbiyalashda juda ehtiyotkorlik bilan, asosan dinamik xarakterdagi qisqa vaqtli zo’r berishdan foydalanib olib borish kerak. Kuchni oshirishga oid mashqlar minimal zo’r berish bilan bajarilishi lozimki, bunda bor kuchini yig’ish, shuningdek uzoq davom etadigan anchagina zo’r berish mustasno qilinadi. Futbolchilar bilan olib boriladigan mashg’ulotlarda asosan og’irligi kamroq yuk bilan katta tezlikda bajariladigan mashqlar qo’llaniladi.


XULOSA

Mustakil yurtimiz kelajagi buyuk bulishi eng avvalo uning farzandlari salomatligiga boglik. Eli soglom yurt kudratli va boy buladi. Boy mamlakatning eli soglom buladi.

Kunlar utgan sari mustakil Uzbekiston nomini dunyoda kuprok, tez-tez esga olishmokda. Xududida bayrogimiz xilpiragan, madxiyamiz yangragan davlatlar soni usib bormokda. Millionlab odamlar zamonaviy madaniyatga intilayotgan yangi mamlakatni uzlari kashf etishayapti. Bularning xammasi davlatimiz raxbarining barcha soxada, shu jumladan, sportda yurgizayotgan odil siyosati mevalaridir.
Futbol uyini sport turlari ichida eng kizikarli va dunyoda eng rivojlangan sport turidir. Futbol asosan Amerika va Yevropa davlatlarida keng rivojlangan. Uni xozirgi kunda butun dunyo xalklari uynashadi.
Futbol sport turini mamlakatimizda rivojlanishiga aloxida e’tibor berilgan. Bunga misol kilsak «Umid nixollari», «Barkamol avlod», «Universiada» musobakalariga futbol musobakasi xam kiritilgan. Futbol uyinini professional darajaga olib chikish uchun maktablarda kuprok tugaraklar tashkil kilish maksadga muvofik buladi. bu shundan dalolat beradiki yurtimizda xam basketbol uyiniga kata e’tibor berib, uyinning rivojlanishiga kata xissa kushilmokda. Futbolda ukuv-trenirovka utkazishda uyinchilarni jismoniy sifatlari rivojlanishi juda yaxshi natijalarga olib kelinishi kurs ishida kiskacha bulsada yoritib berdik.
Xulosa qilib shuni aytishimiz lozimki, yosh bolalarni futbol sport turi bilan shug’ullanishi 8-10 yoshlardan boshlanadi. Yosh futbolchilarning dastlabki tayyorgarligida texnik harakatlarni rivojlantirishga ko’proq e’tibor berilishi, jismoniy sifatlardan chaqqonlik va egiluvchanlikni tarbiyalash muhimdir.
13-14 yoshli futbolchilarning mashg’ulotlarida umumiy jismoniy tayyorgarligini tarbiyalashga rivojlantirishga yillik reja bo’yicha tayyorgarlik davrida katta e’tibor berilishi aniqlandi.
ADABIYOTLAR RUYXATI

1. 
   O’zbekiston Respublikasi "Konstituttsiyasi". T.: O’zbekiston, 1992.
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasi "Ta'lim to’g’risida" gi qonuni.
   
3. 
   Mirziyoyev. “Qonun ustuvorligi va inson mafaatlarini taminlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” .Toshkent “O’zbekiston” 2017
   
4. 
   SH.Mirziyoyev. “Erkin vafaravon,demakiratik O’zbekiston davlatni birgalikda barpo etamiz”. Toshkent “O’zbekiston” 2017-y
   
5. 
   Futbol musobaka koidalari. Moskva oxirgi nashr
   
6. 
   DYuSSh uchun futbol, voleybol, basketbol, kul tupi programmasi M. oxirgi nashr.
   
7. 
   Futbol va boshkalar Toshkent 1992 yil
   
8. 
   Futbol kuvonchim faxrim Toshkent Shark 1996 yil
   
9. 
   Golomazov S.V., Chirva B.G. Futbol. Analiz igr Kubka mira 1988 g. Metodicheskiye razrabotki dlya slushateley VShT. V. 12-M: RGAF, 1999.
   
10. 
    Kachalin G.D. Taktika futbola.-M: Fizkultura i Sport, 1986.
    
11. 
    Akramov R.A., Talibdjanov A. – V kn. “Yukori malakali futbolchilarni tayerlash”. Tashkent – 1994 y.
    
12. 
    Akramov R.A.- Igrovыye i trenirovochnыye nagruzki v futbole. Uchebnoye posobiye – Tashkent. Izdatelstvo im. Ibn Sino, 2002 g.
    
13. 
    Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sportivnыye igrы – T.: Izdatelstvo im. Ibn Sino, 1991 g.
    
14. 
    Geza K.K. Sovremennыye sistemi igri. Kn. Podgotovka futbolistov. /pod.red. Kozlovskogo V.N.-M: Fizkultura i Sport
    
15. 
    Golomazov S.V., Chirva B.G. Teoreticheskiye osnovы i metodika kontrolya texnicheskogo masterstva. //Teoriya i praktika futbola.-M: Sport Akadem Press, 2000.
    
16. 
    Nurimov R.E. Sovernestvovaniye takticheskiy deystviy futbolistov visokoy kvalifikasiy –T. 2000 g.
    
17. 
    Nurimov R.E. Texnika-takticheskaya i fizicheskaya podgotovka kvalifisirovanix futbolistov. –T. 2001 g.
    
18. 
    Ozolin N.G. Nastolnaya kniga trenera.-M.: OOO. “Izdatelstvo Astrel”. 2004 g.
    
19. 
    Xarvi G. Dangvort R. Futbol dlya nachinayushix. –M.: OOO “Izdatelstvo Astrel”. 2002 g.