Maxsus pedagogika

su
s 
u
m
u
m
ta
’l
im
 
m
a
k
ta
b
la
ri 
va
 
m
a
k
ta
b
-i
n
te
r
n
a
tl
a
r
n
in
g
 
1
9
9
9
-y
il
d
a
g
i 
ta
r
m
o
g
‘i 
h
a
q
id
a
 
m
a
’Iu
m
o
t.
S3 % £> ё
-9 S «
« I I E
> я r w
E 
.5
я
§
•с
(Л I Я
2 я
й
E 5 E
л it»
E E с
я 
•—
„
с
’J?
9
cr
p
Я с
>.
S'
I
Z3
с
Я 
sz
N О 
£ £
N1
141 О
F I
cr я
'O
> 5
f l a
о
СГ x :
o «
m
ro On On Г"" ^ —
-> vn 
го — 
гм 
os
ПГ»|^00»П0 ^ '0 ^ 0 1Лгг)0-чО\ 
(NnrN^-fN — ^O'-infvlOvDrf 
i n ON

—. * m
$ \n O M ” 1Л1
о zr; Co — г - r - r r
40 oo _ r - ^
ON 
r s
— 
fN ^ —1 oo
vD 'Я Tf
t- 
2
Ю
f 'Л О 'О
—; r o T t
o n
^ ТГ Г ') ГЧ
ОС > л f N
OO 
1 Л -
' O
O
v d
S ^ O O
*Л---- ' Г"- ON т*---- - —I 40 о 40 — —
T}- OO 
• ГЧ — ' 1 Л Х М -
( N r n ’- '
(NOOfSfN
fN — ГЧ —
<
—
tJ- oo 
m 
гм fN 
■
—i t n
r<~> 
T f OO 
ГЧ — — fvj ro
— ON 
( N o v o
fO(NON
P
C - O О 
С Я С ^
о
I 
_ л 
я 
ооя я о 
•:= 
С
£ о 
-О >, с СГ-0 
С
Е -J2 ■§ s Я I *
т-5 ^ ( N f ^ T f i o v d r ^ o d o N O
- Л 
С*
36
К
аш
ta
’m
in
la
n
g
a
n
b
o
la
la
r 
uc
hun
m
o
‘l
ja
ll
a
n
g
a
n
m
e
h
ri
b
o
n
li
k
u
y
la
ri
(1
1 
ta
).

---

nuqsonli bolalar ta ’lim-tarbiya olish va davolanish bilan birga ijtimoiy- 
foydali mehnatda qatnashishlari uchun ham imkoniyat yamtiladi».
Hozirgacha maxsus muassasalar o ‘zlarining yuzaga kelish, rivojlanish, 
takomillashishida m a’lum tarixiy yolni bosib o‘tdi. 1841 - yilda fransuz shifokor- 
pedagogi E.Segen tashkil qilgan «maktab-priyut» maxsus maktabning 
dastlabki ko‘rinishi edi. 1882-yilda Peterbuigdashifokor I. V. Malyarevskiyning 
«Davolash, tarbiyalash muassasalari», Ye.K.Grachyovaning 1894-yilda aqli 
zaiflar uchun ochgan xususiy maktabi, 1908-yilda V.P.Kashenko tomonidan 
ochilgan «N uqsonli bolalar m aktab-sanatoriysi» Rossiyada maxsus 
muassasalar rivojida boshlanglch bosqich vazifasini o lad i. 1915-yilda 
Peterburgda A. N. Graborov tomonidan ochilgan aqli zaif bolalar maktabi 
birinchi yordamchi maktab edi.
Respublikamizda nuqsonlilarga yordam 3 yo‘nalishda: xalq ta ’limi, 
sogiiqni saqlash va ijtimoiy ta ’minot vazirliklari orqali olib borilmoqda.
Xalq ta ’limi vazirligi qoshida ko‘r, zaif ko‘ruvchi bolalar m aktab- 
internatlari va ular qoshida maktabgacha yoshdagi bolalar uchun guruhlar: 
kar, q u lo g l yaxshi eshitmaydigan bolalar uchun maktabgacha tarbiya 
muassasalari, maktab yoshidagilar uchun esa ular ta’lim-tarbiya oladigan 
maktab-internatlar; aqli zaif bolalar uchun maktabgacha muassasalar va 
o ‘quv kuni uzaytirilgan m aktablar: m a k ta b -in te rn a tla r; m urakkab 
nuqsoniilar uchun maxsus ta’lim-tarbiya muassasalari; o‘rta um um ta’lim 
maktablari qoshida nutq sinflari; ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar uchun 
m aktab-internatlar va tenglashtirish sinflari; harakat-tayanch sistemalari 
buzilgan bolalar uchun maktab-internatlar; o ‘rta um um ta’lim maktablar, 
poliklinikalar qoshida logopedik punktlar ishlab turibdi (1-jadval).
Sogiiqni saqlash vazirligi qoshida esa nuqsonlilarga tibbiy yordam 
ko'rsatadigan maxsus psixonevrologiya sanatoriyalari, ruhiy shifoxonalar, 
chuqur aqliy va jismoniy nuqsoniilar saqlanadigan muassasalar mavjud. 
Aqliy jihatdan o g lr nuqsoniilar (imbetsil va idiot darajada) uchun I jtimoiy 
ta’minot vazirligiga qarashli bolalar uylari mavjud. Ularga 4 yoshdan 16 
yoshgacha boigan bolalar qabul qilinib, 18 yoshgacha tarbiyalanadilar, 
18 yoshdan oshganlar nogironlar uylariga o ‘tkaziladi yoki ular ota-onalari 
bilan birga yashaydilar.
Xalq ta ’limi tizimi ham m a yoshdagi nuqsonli bolalarni ta ’lim-tarbiya 
olishga jalb qiladi. 4 yoshdan 7 yoshgacha boigan bolalar maxsus maktabgacha 
tarbiya muassasalarida tarbiyalanadilar. Ko‘rish qobiliyati zaiflashgan aqli 
zaif bolalar uchun maxsus m aktab-internat qoshida yordamchi sinflar 
tashkil etilgan. Ushbu sinflarda tibbiy, oftolmologik hamda korreksion- 
pedagogik kuzatish ishlari olib boriladi. Ko‘rlar maktabida umumiy ta ’lim 
maktablarining Brayl sistemasi bo‘yicha nashr etilgan darslik va qollanm alar 
ishlatiladi. Ko‘zi xira ko‘radigan bolalar m aktablarida umumiy ta ’lim 
maktablarining yirik harflar bilan nashr etilgan darsliklari asosida ish olib
37

---

boriladi, maxsus chiziqli daftarlar ishlatiladi. Ko‘r bolalar uchun tashkil 
etilgan maktab-intematda bolalar 12 yil ichida 9 yillik umumiy ta’lim maktabi 
dasturini o ‘zlashtiradilar. So‘ngra kechki maxsus maktablarda o ‘qishni davom 
ettirishlari mumkin. Ushbu maktablarda xalq xo‘jaligi uchun malakali 
ishchilar tayyorlash, hunar-ta’lim ishlari olib boriladi. M ehnat darslarida
5—7 o lquvchi, umumiy ta ’lim darslarida 8—12 bola qatnashishi mumkin.
Debil darajali kar bolalar esa maxsus tashkil etilgan yordamchi sinflarda 
ta ’lim oladilar. Bu sinflarda bolalar 7—8 kishidan oshmasligi kerak. Q ulogl 
o g lr bolalar uchun tashkil etilgan m aktab-internat ikki bo‘limdan iborat 
b o lib , amaliy nutqqa ega boigan bolalar, ya’ni gapira oladigan bolalar 
birinchi bolim da, juda katta qiyinchiliklar bilan noaniq gapiradigan bolalar 
ikkinchi bo lim d a ta’lim-tarbiya oladilar. Birinchi b o lim d a o ‘qish muddati 
10 yil, ikkinchi b o lim da esa 11—12 yil. Har bir sinfda 12 nafardan bola 
o ‘qishi lozim. Aqli zaif, qulogl og‘ir bolalar 7—8 kishidan iborat b oig an 
maxsus sinfda ta ’lim oladilar. O g lr nutq nuqsonlari bor bolalar uchun 
Xalq maorifi vazirligi qoshida maktabgacha yoshdagi bolalarga m oljallab 
nutq bog‘chalari yoki bolalar bog‘chalari qoshida nutq guruhlari tashkil 
e tilg a n . Bu tu rd ag i m axsus b o g ‘c h a la rn in g asosiy vazifasi n u tq
kamchiliklarini iloji boricha barvaqt aniqlab, ularni bartaraf etish va shu 
y o l bilan nutq nuqsonlarining oglrlashib ketishiga y o l qo‘ymaslikdir.
Maktab yoshidagi logoped, ya’ni nutqida kamchiliklari boigan bolalar 
uchun ommaviy ta ’lim maktablarida logopedik punktlar tashkil etilgan. 
Logopedik punktga tumandagi bir necha maktabdan 25 ta sinf biriktiriladi.
Logoped shu sinf o kquvchilarini tekshirib, logopedik yordamga muhtoj 
bolalarni saralab oladi. Ular bilan guruhli va yakka mashglulotlar olib 
boriladi. Bolalar bunday mashg‘ulotlarga kunora, haftada 3 martadan — 
nuqson bartaraf etilguncha qatnaydilar. O g lr turdagi nutq nuqsonlari tufayli 
o ‘rta maktab dasturini o ‘zlashtira olmaydigan bolalar maxsus maktablarda 
ta ’lim olish uchun yuboriladi.
Xalq ta ’limi vazirligi qoshida aqli zaif bolalar uchun maxsus bogkchalar 
tashkil etilgan bo lib, bu yerga bolalar 4 yoshdan qabul qilinadi. 7 yoshga 
tolgan d a esa ular yordamchi maktablarga yuboriladi. Y ollanm a aqli zaif 
bolalarga tegishli bolganligi sababli, quyida yordamchi maktablar haqida 
batafsil m a’lumotlar beramiz.
Savol va topshiriqlar
1. Nuqsonli bolalar tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi muassasalarga qo‘yilgan 
hozirgi kun talablari haqida so‘zlab bering.
2. Nuqsonli bolalar bilan shug‘ullanuvchi muassasalar qaysi vazirliklaiga qarashli?
3. Nuqsonli bolalar tarbiyasi va ularni hayotga tayyorlash masalalariga davlatimiz 
e ’tibori haqida so‘zlab bering.
38

---