Медиа таълимнинг замонавий назариялари ва



Download 204,28 Kb.
Pdf ko'rish
Sana09.12.2022
Hajmi204,28 Kb.
#882247
Bog'liq
xlpSeCVp7ly04syEsYGgqUTIfK5nv2R0Xulh1BFf



МЕДИА ТАЪЛИМНИНГ ЗАМОНАВИЙ НАЗАРИЯЛАРИ ВА 
МОДЕЛЛАРИ 
Инсон маълум бир экологик мухитда хавф-хатарсиз хает кечириши 
учун аввало уша мухитда яшашнинг узига хосликлари хакида хабардор 
булиши зарур. Худди шундай замонавий инсон энг куп вактини сарфлаетган, 
хает кечираетган медиа мухитда хавфсиз яшаши учун хам у узи фаолият олиб 
бораётган, хаетий зарур карорлар кабул килишига таъсир этаетган мухитнинг 
узига хосликларидан хабардор булиши ушбу мухитда хавфсиз яшаши учун 
мухим заруратдир. Айникса, бугун медиатизация хаетимизга чукур ва тезкор 
кириб бораетган, маълумотлар хажми тобора ортиб бораетган янги глобал 
даврга кириб боришимиз жараенида инсоннинг ишончли ахборотга нисбатан 
эхтиежи тобора ортиб бормокда. Ахборот маконининг глобаллашуви, 
очиклиги ва оммавий коммуникациянинг кучайиши натижасида ахборотлар 
инсон онгу шуурига шиддат билан окиб келмокда. Ахборот асрида оммавий 
ахборот воситалари сони кундан кунга ошиб бормокда. Ихтисослашган, 
узининг махсус аудиториясига эга булган янги теле ва радиоканаллар, газета 
ва журналлар фаолият бошлаяпти. 
Инсоният истеъмол киладиган махсулотлар ичида энг харидоргири 
ахборотдир. Унга эхтиеж хамиша колори бУлган. Айникса, хозирги шароитда, 
унинг урни ва ахамияти хар качонгидан хам ортиб бораяпти. Ахборотга 
бУлган талабнинг кокорилиги, нафакат уни узатиш воситалари, турларига, 
балки ахборотнинг асосий вазифаси, мазмун-мохиятига хам уз таъсирини 
Утказмасдан колмаяпти. Ахборот технологияларнинг ривожланиши, айникса, 
интернетнинг пайдо булиши, биринчидан, ахборотни тайёрлаш ва етказиш 
тезлигини бир неча баробар оширган булса, иккинчидан, уни кабул килиш 
имкониятларини мислсиз даражада кенгайтириб юборди. Шу боис бу 
жараенда узатилаетган ахборотнинг тугри еки нотугри эканлиги у кадар 
эътиборга олинмаяпти. Натижада, ахборот замиридаги максад-муддао 
мавхумлашмокда, 
ундан 
турли 
максад 
ва 
манфаатлар 
йУлида 
фойдаланилмокда. Ёлгон, уйдирма, сохта ахборотлар эса аудитория онгини 
салбий таъсир курсатиб, одамлар орасидаги турли муносабатлар, жамиятда 
мавжуд тартиб-коидалар, кадрият ва анъаналарнинг издан чикишига олиб 
келаяпти. Колаверса, бугунги кунда нафакат ижгимоий тармокларда эълон 
килинган янгиликлар, балки жиддий электрон ОАВ, айникса ахборот 
сайтларидаги хабарлар ичида хам нотугри ахборотлар куп учрайди. Бу эса 
янгиликлар контенти истеъмолчилари уларни тамил килмасдан кабул килиш 
ва уларга кур-курона ишонишларига олиб келяпти. 
”Охирги йилларда ОАВ ахборот узатиш каналларидан хам кура фикр 
алмашиш воситасига айланиб колмокда. Ижтимоий тармокларда борган сари 
блогерларнинг фаолият ортиб, жамоатчилик етакчиларининг фикрлари 


аудиторияни анъанавий ОАВ ва интернет ахборот ресурсларидан секин-аста 
тортиб олмокдалар. Ижгимоий тармокдар, блоглар, форумлар, фото ва видео 
хостингларда 
омма 
эътиборига 
хавола 
этилаетган 
материаллар 
фойдалувчилар орасида кенг мухокама килиняпти. Замонавий коммуникация 
воситалари борган сари текширилмаган еки миш-мишларга асосланиб 
таркатилаетган ахборот манбаларига айланиб колмокда. Афсуски, буни 
назорат килиш имконсизлигича колмокда. 
Олимлар постиндустриал жамият назариясида ахборот кадриятдан 
товарга айланаркан, унинг сифати хам талаб даражасида Узгариши табиий 
холлиги таъкидлайдилар. Халкаро экспертларнинг ахборот ресурслари борган 
сари ”фейк” хабарларга тулиб бораётгани ва инсоният янги давр — пост 
халикат (post-truth) даврига утаетгани хусусидаги хавотирлари узини оклади. 
Оксфорд лугатига кура, ”пост-хакикат” ибораси 2016 йил атамаси сифатида 
эътироф этилди. 
Социал тармоклар мутахассислари огохлантирганидек, тотал ахборот 
аппокалипсис (охират)нинг якинлашиши хакикат ва елгон Уртасидаги 
чегараларнинг йУколишида курина бошлайди. Куннинг асосий кисмини 
ижгимоий тармокдарда Утказадиган инсонларда бора-бора зерикарли 
реалликка апатия (зерикарли контент лайк йигиши мушкул) шаклланиб, 
халикатни елгондан фарклаш эхтиежи йУколиб боради. Масалан, Facebook
Twitter ва 
клик, лайк, репостлар таъминлаб берадиган рекламали 
Утишлар ва шу оркали пул топиш мухим (таргетинг рекламанинг созлашлари) 
булиши мумкин. Ахборот сифати эса иккинчи даражали масалага айланди. 
Хакикий волеликни бузиб курсатувчи арзон ва оммабоп воситаларнинг 
кенг таркалиши инфокалипсиснинг асосий сабабидир. Бундай шароитда хар 
кандай инсон аслида у содир булганми-йУкми, исталган вокеага таклид 
килиши мумкин. 
Вокеликни 
бузиб 
курсатувчи 
технологияларнинг 
дастлабки 
намуналари аллакачон барчага маълум. Генератив нейротармоклар янги 
мультимедиа оламини шакллантиришни аллакачон бошлаб юборган. 
Уларнинг ердамида одамлар хеч качон килмаган ишларини киладиган еки хеч 
хам айтмаган гапларини айтадиган килиб курсатувчи видеолавхалар яратиш 
мумкин. Мазкур технология асосчиси Ян Гудфеллоунинг узи хам ушбу 
масалалар билан боглик хавфларни тан олган ва яна 10 йилдан сунг УоиТиЬе 
ижгимоий тармогини хактщйларидан ажратиш кийин булган сохта 
видеолавхалар билан тулиб кетишини тахмин килганди. Якинда Nvidia 
алгоритми сохта видеолавхаларни яратишнинг ишончли йУлларини билиб 
олди. Маълумки, тармокка жойлаштирилган порнографик видеоларда машхур 
шахслар еки исталган инсоннинг юзини суратга олиш имконини берувчи 
дастур аллакачон пайдо булган. Шу билан бирга, дунедаги олимлар одамлар 


нуткни ирод килиш, юз ифодалари ва имо-ишоралар устида ишламокдалар. 
Эндиликда таникли сиесий етакчининг узи хеч качон айтмаган сузларини 
худди гапиргандек килиб курсатувчи видео-лар яратиш хеч кандай 
кийинчилик тугдирмайди. Бунда унинг овози ва юз ифодалари (мимикаси) 
аслидан деярли Фарк килмайди. Бир гап билан, шу пайтга кадар ”фейк” 
янгиликлар кандай резонанс бераёт-ганини жамиятда содир бУлаётган 
вокеаходисалардан жуда яхши англаш мумкин. 
Медиа ва ахборот саводхонлиги концепцияси умуминсоний хукукларга 
асосланади хамда айрим шахслар, жамоалар ва бутун миллатлар суз 
эркинлиги хукуки ва ахборотдан фойдаланиш эркинлиги хукукидан 
фойдаланишининг асосий шарти деб хисобланади. Инсон хукуклари 
умумжахон декларациясининг 19-моддасида кайд этилишича, ' 'Хар бир инсон 
эътикод эркинлиги ва уни эркин ифода килиш хукукига эга; бу хукук хеч бир 
тусиксиз уз эътикодига амал килиш эркинлигини хамда ахборот ва гояларни 
хар кандай восита билан, давлат чегараларидан катъи назар, излаш, олиш ва 
таркатиш эркинлигини уз ичига олади'
Ушбу тамойилдан келиб чикиб, ЮНЕСКО таъкидлайдики, 
медиаахборот савод-хонлиги концепцияси дунёнинг барча мамлакатлари 
фукароларига тула маънода ушбу асосий инсон хукукидан фойдаланиш 
имконини беради. ЮНЕСКОнинг медиа ва ахборот саводхонлиги тугрисидаги 
нашрларида таъкид- ланадики, ”медиа ва ахборот саводхонлигини 
Узлаштирган фукаролар: 1) тегишли технологиялардан фойдаланган холда 
ахборот ва медиаконтентни олиш, бахолаш, яратиш ва таркатиш лаекатига эга 
булади”. Бу одамлар: 2) Узларининг ахборот ва ОАВ билан ишлаш сохасидаги 
хукукларини, шунингдек, уз ихтиёрига бепул, мустакил ва турли-туман 
ахборот ва медиатизимлар берилиши бУйича талаб учун уз масъулиятини 
тушунади ва билади. Медиа билан муносабатда улар: 3) ахборот ва медиа 
таъминотчилари роли ва функциясини, шунингдек, ушбу функцияларнинг 
амалга оширилиши шартларини тушунади. Бу хали хаммаси эмас, узаро 
ахборот алмашишнинг фаол иштирокчиси булгани холда, улар: 4) билим 
яратишга ва уларни кенг куламда тарлатишга кодир. 
Медиасаводхонлик куникмаларини учта асосий йУналишлар бУйича 
таксимлаш мумкин: 

тушуниш; 

фойдаланиш; 

яратиш 
Медиасаводхонликнинг марказий тушунчалари хакида куйидаги 
графикадан куриш мумкин. 


АУДИОВИЗУАЛ МАЪЛУМОТПАР
компьютгрМЕДИА
ШАХСГА ОИД 
МАЪЛУКЛОТПА#
Аслида, бу сузларнинг барчаси марказдаги сузни тулдиради. Агарда 
илгари саводхонлик хакида суз кетганда одамнинг маълумоти, унинг ёзма ва 
опаки нутки, фикрлаш кенглиги ва тафаккури кузда тутилган булса, бугунги 
кунда ушбу тушунча инсон фаолиятининг куп сонли йУналишларини, шу 
жумладан, ахборот, медиа ва ракамли коммуникация воситалари билан боглик 
фаолиятни хам камраб олади. Бу эса ушбу тушунчанинг кенгайишига олиб 
келган. 
Саводхонлик хам МАСнинг асосий тушунчаларидан биридир. Ушбу 
нуктаи назардан уни куйидаги тавсифлар билан тулдирган ва аниклаштирган 
холда куриб чикиш максадга мувофик: 


Ушбу категориялардан хар бири уз чегарасига, узининг фарщпи, 
баъзан кесиша-диган, аввалги жихатни тулдирувчи хусусиятига эга. Масалан, 
computer literacy (компьютер саводхонлиги) бу компьютер техникасидан 
фойдаланиш лаекати, информатика асосларини билишни англатса, audiovisual 
literacy ва visual literacy (аудиовизуал саводхонлик) макон ва валтга оид 
аудиовизуал вокеликни тахлил ва синтез килиш кобилиятини кузда тутади. Бу 
аудиовизуал медиаматнни узига хос ' Укиш” лаекати, аудиовизуал техникадан 
фойдалана олиш, унинг асосларини билиш булиб, булар медиа 
компетенциясининг таркибий кисмидир. /nformation literacy (ахборот 
саводхонлиги) умуман барча санаб утилган тушунчаларни камраб ахборот 
билан танишиш, тахдил ва синтез килишни камраб олади. Барча санаб 
Утилганлардан media literacy (медиасаводхонлиги) тушунчаси ажралиб 
туради ва у медиа волелигини тахлил ва синтез лилиш, медиаматндан 
фойдаланиш ва уни тушуниш, медиамаданият асосларини билишни, яъни 
медиатаълим натижасини назарда тутади. 
Медиатаълим ракамли технологияларнинг усиб бораётган таъсири 
билан узвий боглик ва долзарб ахамиятга эга. Агар илгари Интернетдан 
фойдаланиш оддий серфинг ва чатлардаги мулокот билан чегараланган булса, 
хозирги пайтда ракамли ташувчилар билан ахборот алмашинуви шунчалик 
кенг таркалган ва фаолки, тармокдан мобил фойдаланиш смартфоннинг 
дунега узига хос Ойна булишини таъминлайди, унинг фойдаланувчисини эса 
фаол фойдаланувчига, ахборот тарлатувчига, уни яратувчига айлантиради. 
Шу сабабли медиатаълим сохасидаги ракамлаштириш билан боглик яна бир 
мухим 
тушунчани 
просыомер 
медиани 
яратиш/ишлаб 
чикариш 
иштирокчисини куриб чикиш максадга мувофик. Бу суз 1980 йилда Элвин 
Тоффлер томонидан таклиф килинган булиб, ”ишлаб чикарувчи” ва 
”истеъмолчи/консьюмер” сузларидан ташкил топган. Янги ахборот вокелиги 
ва медиага тулиб тошган дунёда newmedia: ракамли медиа, мобиль медиа, 
ижгимоий тармоклар ва х.к. лар фойдаланувчисидан нетворкинг, ремиксинг, 
sharing, контент ва мультимедиани юклаб олиш, яратиш, тарлатиш ва саводли 
тарзда фойдаланиш куникмаларини талаб килади. Айнан шу сабабли 
newmedia экотизимини таърифловчи янги тушунчалар ракалии савоДхонлик, 
янги 
медиасаводхонлиги, 
мультимедиасаводхонлиги 
тушунчалари 
пайдобулди. Хозирги пайтда гиперматнлилик тушунчаси нафакат ракамли 
ахборотга, балки тармокдан фойдаланувчиларга хам тегишлидир. Нетворк 
ракамли алокалар воситасида барчани ва барча нарсаларни боглаш тамойили 
сифатида одамлар ва машиналар, машиналар ва дастурлар, роботлар ва боща 
техникалар 
Уртасидаги 
муайян 
коммуникацияни 
англатади. 
Медиасаводхонлик хакида суз кетганда экспертлар шуни лайд этадики, 
'куникмаларнинг анъанавий туплами кенгаймокда; катта маълумотлардан 


хабардорлик, 
шахсий 
маълумотларнинг 
махфийлиги, 
интернетда 
кулланиладиган алгоритмларни билиш, шунингдек, медиага киришиш ва 
ундан чикиш Урта-сидаги мувозанатга риоя кила олиш янги 
медиасаводхонлик 
компонентлари 
хисобланади' 
Шу 
тарика 
фойдаланувчининг ”online” еки ”offline” режимини тавсифловчи тушунчалар 
бугунги кунда инсонлараро муносабатларда ва ахборот алмашинувида энг 
мухим сигналга айланди. 
МАСнинг ЮНЕСКО томонидан илгари сурилган 5 тамойили. 
1-тамоЙил. Ахборот, коммуникация, кутубхона, медиа, технологиялар, 
интернет жамият томонидан танкидий фойдаланилиши керак. Улар макоми 
бУйича тенг ва ушбу манбаларнинг биронтасини бошкаларига нисбатан 
ахамиятлирок деб карамаслик керак. 
2-тамойил. Хар бир фукаро ахборот/билим яратувчисидир. Хар ким 
ахборот/ билимдан фойдаланиш ва узини ифодалаш хукукига эга. Медиа ва 
ахборот саводхонлиги эркаклар учун хам, хотин-кизлар учун хам инсон 
хукуклари билан узвий боглик булиши керак. 
Интернет ва замонавий медна шароитиДа хар канДай киши ахборот 
муаллифи%аммуаллифи ва таркатувчиси мумкин. Бу турДаги фаолиятни 
амалга ошириш учун эюссуон -уамжамияти томониДан барчага ахборот 
бериш воситалариДан фойДаланиш тенг имконият яратиш усуллари ишлаб 
чщилмофа. Хукуматлар бу бораДа иш олиб бормофа ва 
унунчииик 
„уужжатларига ахборот алмашинуви со„уа-сиДаги „уукукий муносабатларни, 
маълумотларни олиш ва тадатиш vyysyyu, алоуДа шахсларнинг чоп этииган 
материаллар мажбуриятлари ва масъулиятини тартибга солувчи турли 
меъёрларни киритмофа. 
З-тамойил. Ахборот, билим ва хабарлар хар доим хам бетараф, 
мустакил еки холис булавермайди. МАСнинг хар кандай концептуализацияси, 
ундан фойда-ланиш ва куллаш ушбу тасдикнинг барча фукаролар учун 
шаффоф ва тушунарли булишини таъминлаши керак. 
Фактларни ажратиб олиш ва танлашни амалга оширар эканмиз, биз 
ахбо-ротга ва унинг фильтрациясига таъсир курсата бошлаймиз. Бу муар доим 
Даражали ва ик“кинчи Даржали маълумотларни ажратамиз. Айни пайтДа, бу 
Дунёни 
нуупаи назарииизДан курсатиш й)7лиДаги 1'адам -
уисобланаДи. Ушбу тамойил, манбалар бичан ишлашДа .уам ва умуман медиа 
билан ишлашДа .уам бундай вазият кузатилиши мумкинлигини таъкиДлайДи, 
21 ушбу фактни албатта јисобга олиш керак. 
4-тамойил. Хар бир фукаро, бундай интилишни намойиш этмаса-да, 
янги маълумотлар, билим ва хабарларни олиш ва уларни тушунишни, бощалар 


билан мулокот килиш имкониятига эга бУлишни истайди. Уларнинг бундай 
хукуки хеч качон бузилмаслиги керак. 
Ушбу тамойил, шунингдек, деярли барча мамлакатларнинг 
конунчилигида мустахкамланган. Аммо АКТ ривожланиши туфайли бу хукук 
шу билан бирга технологияларга хам тегишли бУлиб колди, технологик 
имкониятлар коммуни-кация усулларини Узгартирди, шу муносабат билан 
ушбу конституциявий хукук хатго хозирги ахборот алмашиш жараенига 
электрон форматга ракамли утиш шароитида хам бузилмаслиги керак. 
5-тамойил. Медиа ва ахборот саводхонлигини бирданига Узлаштириб 
бУлмайди. Бу доимий ва динамик тажриба ва жараен. У уз ичига ахборотдан 
фойдаланиш, уни яратиш ва узатиш, медиа ва технологик контент бУйича 
билим, куникма ва карашларни камраб олганда якунланган, деб хисобланиши 
мумкин. 
Шундай килиб МАС аста-секин, хар бир шахснинг шаклланишига 
параллель тарзда шакллантириладиган компетенцияга киритилади. 

Download 204,28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish