Mehnat va ish haqi hisobi

2.
 
Asosiy vositalar eskirishi (amortizatsiyasi) hisobi 
Asosiy vositalar qiymati amortizatsiyani hisoblash yoli bilan sondiriladi. 
Amortizatsiyalanadigan qiymat butun foydali xizmat muddati mobaynida subekt 
xarajatlariga amortizatsiya ajratmalari korinishida muntazam taqsimlanadi. Asosiy 
vositalar boyicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash mazkur obekt asosiy vositalar 
tarkibiga qabul qilingan oydan keyingi oyning dastlabki sanasidan boshlanadi hamda 
mazkur obektning amortizatsiyalanadigan qiymati toliq sondirilgunga qadar yoxud bu 
obektni balansdan hisobdan chiqarilguncha amalga oshiriladi. Asosiy vositalar boyicha 
amortizatsiya ajratmalarini hisoblash mazkur obektning amortizatsiyalanadigan qiymati 
toliq sondirilgan yoki bu obekt balansdan hisobdan chiqarilgan oydan keyingi oyning 
dastlabki sanasida toxtatiladi. Asosiy vositalarni foydali ishlatish muddati davomida 
amortizatsiya ajratmalarini hisoblash toxtatilmaydi, asosiy vositalar qonun hujjatlarida 
belgilangan tartibda konservatsiyalashga otkazilgan holatlar, shuningdek ularni butkul 
toxtatish sharti bilan obektni qurib bitkazish, toliq jihozlash, qayta qurish, 
zamonaviylashtirish, texnik qayta qurollantirish davri bundan mustasno. Asosiy vositalar 
boyicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash hisobot davridagi korxona faoliyati 
natijalaridan qati nazar amalga oshiriladi va u daxldor bolgan hisobot davridagi 
buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. Asosiy vositalar qiymati amortizatsiyani hisoblash 
yoli bilan sondiriladi. Amortizatsiyalanadigan qiymat butun foydali xizmat muddati 
mobaynida subekt xarajatlariga amortizatsiya ajratmalari korinishida muntazam 
taqsimlanadi. Asosiy vositalar boyicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash mazkur 
obekt asosiy vositalar tarkibiga qabul qilingan oydan keyingi oyning dastlabki sanasidan 
boshlanadi hamda mazkur obektning amortizatsiyalanadigan qiymati toliq sondirilgunga 
qadar yoxud bu obektni balansdan hisobdan chiqarilguncha amalga oshiriladi. Asosiy 
vositalar 
boyicha 
amortizatsiya 
ajratmalarini 
hisoblash 
mazkur 
obektning 
amortizatsiyalanadigan qiymati toliq sondirilgan yoki bu obekt balansdan hisobdan 
chiqarilgan oydan keyingi oyning dastlabki sanasida toxtatiladi. Asosiy vositalarni 
foydali ishlatish muddati davomida amortizatsiya ajratmalarini hisoblash toxtatilmaydi, 
asosiy vositalar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda konservatsiyalashga otkazilgan 
holatlar, shuningdek ularni butkul toxtatish sharti bilan obektni qurib bitkazish, toliq 
jihozlash, qayta qurish, zamonaviylashtirish, texnik qayta qurollantirish davri bundan 
mustasno. Asosiy vositalar boyicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash hisobot 
davridagi korxona faoliyati natijalaridan qati nazar amalga oshiriladi va u daxldor bolgan 
hisobot davridagi buxgalteriya hisobida aks ettiriladi.
Kamayib boruvchi qoldiq usuli aktivning foydali xizmat muddati davomida 
amortizatsiya summasining kamayib borishini anglatadi. Ushbu usulda eskirish meyori 
asosiy vositalarning qoldiq qiymatiga kopaytiriladi. Odatda, bu usulda amortizatsiya 
meyori ikki baravarga oshiriladi. Misol uchun, agar 5 yillik xizmat muddatida meyor 
20% (100/5)ni tashkil etsa, qoldiqni kamaytirish usulida meyor 40% (20%*2=40%)ni 
tashkil etadi. Ushbu belgilangan stavka (40%) har yilning ohirida asosiy vositalarning 
qoldiq qiymatiga nisbatan olinadi. Kamayib boruvchi qoldiq usulida amortizatsiya 
hisoblash: Yuqorida keltirilgan misoldan korinib turibdiki, 1-yilda amortizatsiya 

---

ajratmalari tugatish qiymati ayirilmagan toliq boshlangich qiymat, yani som asosida 
aniqlandi. Foydalanish muddatining oxirgi yilida amortizatsiyani hisoblash uchun 
qollanadigan hisob-kitob shakli ozgartiriladi, chunki oldindan baholangan va 
moljallangan asosiy vositalarni tugatish qiymatini hisobdan chiqarishga olib keladigan 
miqdorda amortizatsiyani hisoblash mumkin emas. Shuning uchun oxirgi yilda hisob-
kitob boyicha belgilangan 25,92 ming som (64 800*40%) orniga amortizatsiya 34,8 ming 
som miqdorida belgilanadi. Binobarin, oxirgi yilning yakunida asosiy vositalarning 
qiymati 30 ming somgacha kamaytirilgan va tugatish qiymatiga teng. Boshlangich 
qiymatYillik eskirish summasiJamgarilgan eskirishBalans qiymati 1-yilning oxiri %* = 
yilning oxiri %* = yilning oxiri %* = yilning oxiri %* = yilning oxiri =
Yillar yigindisi usulida (kumulyativ usul) har yilgi amortizatsiya meyori amortizatsiya 
muddati yakuniga qadar qolgan amortizatsiyalanayotgan qiymatning bolagi sifatida 
belgilanadi. Bolak amortizatsiya ajratmalarining tugagunigacha qolgan tolik yillar 
miqdorini amortizatsiya muddatini tashkil qiladigan yollarning tartib sonlari yigindisiga 
bolib aniqlanadi. 5 yil foydalanish muddatiga moljallangan asosiy vositalar obekti uchun 
yillik 
raqamlar 
yigindisi quyidagini 
tashkil 
etadi: = 
15 
yil. 
Masalan, 
amortizatsiyalanayotgan qiymat 470 ming som ( ) bolgan holda har yilgi amortizatsiya 
ajratmalarini hisoblash quyidagicha boladi: Boshlangich qiymatYillik eskirish 
summasiJamgarilgan eskirishBalans qiymati 1-yilning oxiri /15* yilning oxiri /15* 
yilning oxiri /15* yilning oxiri /15* yilning oxiri /15* Amortizatsiya hisoblashning 
tanlangan usuli korxonaning hisob siyosati bilan belgilanishi va bir hisobot davridan 
boshqasigacha yil davomida ozgarmagan holda ketma-ket qollanilishi lozim. Soliq solish 
maqsadida amortizatsiya hisobi respublikaning soliqqa oid qonun hujjatlariga muvofiq 
amalga oshiriladi. Jadallashtirilgan usulda hisoblangan amortizatsiya summasi bilan 
soliq qonunchiligida belgilangan meyorlar boyicha hisoblangan amortizatsiya summasi 
ortasidagi farq Ozbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 146-moddasi 4-bandiga 
muvofiq joriy davrda soliq solinadigan bazadan chegirmasdan xarajatlar tarkibida, ammo 
keyingi davrlarda soliq solinadigan bazadan chegirgan holda xarajatlar tarkibida aks 
ettiriladi.