253
O‘sha davrda Andijonda paxsa, hom g‘isht, sinchli va pishiq
g‘ishtdan
tiklangan binolar shaharning asosini tashkil etar edi. Binobarin, binolarning
zilzila kuchi ta’siriga bardoshi bir xil emas albatta, Zilzila oqibatlari pishiq
g‘ishtdan tiklangan binolar; boshqalariga nisbatan bardoshliroq ekanligini
ko‘rsatdi. Guvala urilgan sinchli binolar bu borada ikkinchi o‘rinda turadi.
Seysmobardoshliligi bo‘yicha xom g‘isht va paxsa devorli binolar ulardan
keyingi o‘rinlarni egallaydi.
Andijon shahri va uning atrofida er yorilishi kuzatilgan. Ayrim
erlar yoriq bo‘ylab 70 sm gacha cho‘kkan. YOriqlarning kengligi ba’zi
joylarda 10-35 sm ga, uzunligi esa bir necha kilometrgacha boradi.
4km masofada temir yo‘l relьsi egilgan.
1946 yilning 3 noyabrida sodir bo‘lgan CHotqol zilzilasining
magnitudasi 7,5 epitsentrdagi kuchi 9 ball bo‘lgan. Zilzila O‘zbyokiston va
Turkmaniston, Qirg‘izistonning katta teritoriyasini qamrab olib, uning kuchi
Toshkent va Andijonda 7ball,
Aravonda 8, To‘qtagulda 8-9 ballni tashkil etgan.
Zilzila oqibatida Toshkentda ko‘pgina g‘ishtli binolar
shikastlangan. Mutaxassislarning fikricha, shikastlanish sabablaridan biri g‘isht
terish sifatining nihoyatda pastligi hamda antiseysmik
kamari bo‘lmagan
qator binolarda bo‘ylama devorlar ko‘ndalang devorlardan ajralib qolgan
qorishmalarning markasi mustahkamligi) juda past bo‘lganidan
g‘ishtlar bir-biriga yaxshi yopishmagan.Antiseysmik kamari bor binolar
deyarli shikastlanmagan.
Toshkent zilzilasi 1966 yilning 26 aprelida
mahalliy vaqt bilan
soat 5 dan 23 minut o‘tganda sodir bo‘ldi. Kuchi epitsentrda 8 ball, magnitudasi
5,1 manba chuqurligi 8 km. Epitsentr shahar markazida joylashgan bo‘lib,
markazdan 7-8 km narida 5 ball atrofida bo‘lgan. Asosiy va shiddatli er
silkinishlari 6-8 sekund davom etib, er tubidan kelgan gumbirlagan ovoz er
tebranishlari bilan qo‘shilib ketdi. Epitsentr zonasida kengligi 2 sm gacha va
uzunligi 20 m gacha bo‘lgan yoriqlar paydo bo‘ldi. Zilzilaning kelib chishiga er
254
tubidagi tektonik siniq bo‘ylab yuz bergan siljish sababchi bo‘lgan. 9-rasmda
Toshkent zilzilasining izoseysta haritasi tasvirlangan.
Toshkent zilzilasining takroriy er silkinishlari so‘nib ulgurmasdanoq
poytaxtni qayta tiklash ishlari boshlanib ketdi. Zilzila ta’sirida jiddiy
shikastlangan binolar o‘rnida yangi zamonaviy binolar qad ko‘tardi. YAngi
Toshkentni bunyod etishda butun MDH davlatlari ishtirok etdi. O‘sha kezlarda
Toshkent ulkan qurilish maydonini eslatar edi.
Gazli shaharchasida zilzila 1976 yilda ikki marta sodir bo‘ldi: birinchisi 8
aprel kuni mahalliy vaqt bilan 8 dan 40 minut o‘tganda, ikkinchisi 17 may
ertalab soat 7,58 minutda ro‘y berdi. Har ikkala zilzilaning epitsentri Gazli
shaharchasidan 40 km narida Qizilqum saxrosida joylashgan bo‘lib,
birinchisining mangitudasi taminan 7,3 manba chuqurligi 25 km, kuchi
epitsentrda 9 balldan yuqori, Gazlida 9 ballga yaqin bo‘lgan. Gazli zilzilalaridan
so‘ng o‘sha rayonning seysmik haritasi seysmologlar tomonidan qayta ko‘rib
chiqildi va tegishli o‘zgartirishlar kiritildi. YAngi KMK 2.01.03-96 bo‘yicha
Gazli 8 balli, Buxoro 7 balli zonaga kiritildi. Endi quriladigan binolar Gazlida 8
va Buxoroda 7 balli zilzilaga bardoshli qilib qurilishi kerak, deb topildi.
Gazli, so‘ngra Toshkentdagi Nazarbek zilzilalari ta’sir etgan shaharlarda
turar joy binolaridan tashqari maktablar, bolalar bog‘chalari, do‘konlar, jamoat
va sanoat binolari mavjud. Binolarning hammasi (panelli uylar bundan
mustasno) katta shikast edilar.
Umuman olganda, zilzila har yili o‘zini eslatib, natijada qurbonlarga, uy-
joylarning fojeali buzilishiga sabab bo‘lib kelyapti.
Ayniqsa, 2000-2004 yillarda Turkiya, Eron, YAponiya, Rossiya,
Kaliforniya shtatida bo‘lgan kuchli zilzilalar butun er yuzini larzaga soldi.
Zilzilaga qarshi ko’rashish, ularning salbiy oqibatlarini keskin kamaytirish
biz mutaxassislarga bog‘liq quradigan fuqaro, sanoat va boshqa turdagi binolarni
sifatli, zilzilabardosh qursak va to‘g‘ri foydalansak, maqsadga muvofiq bo‘lar
edi.
Do'stlaringiz bilan baham: