Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

1-савол.
Нима сабабдан қишлоқ жойларда катта шаҳардагига қараганда кўпроқ 
юлдузларни томоша қилиш мумкин? 
А.
Шаҳарда ой ёрқинроқ нур сочгани учун кўпгина юлдузларнинг ёруғлигини 
тўсиб туради.
Б.
Ёруғликни қайтарадиган чанг заррачалалари қишлоқ хавосида шаҳар ҳавосига 
нисбатан кўп бўлади.
С.
Шаҳарнинг ёруғ чироқлари сабабли кўп юлдузларни кўриб бўлмайди. 
Д.
Транспорт воситалари ва хонадонлардан ажралиб чиқадиган иссиқлик 
ҳисобига шаҳар ҳавоси иссиқрок бўлади. 
2-савол
.Саид хира юлдузларни линзасининг диаметри катта бўлган телескоп 
орқали кузатади.
Нима сабабдан хира юлдузларни кузатиш учун линзасининг диаметри катта 
бўлган телескопдан фойдаланилади ?
А.
Линзалар қанчалик катта бўлса, улар шунчалик кўп ёруғлик йиғади. 
Б.
Линзалар қанчалик катта бўлса, улар шунчалик катталаштириб кўрсатади. 
С.
Катта линзалар осмонни кенгрок кўришга имкон беради. 
Д.
Катта линзалар юлдузлардаги доғларни кўришга имкон беради
Буларнинг ҳар бири маълум бир ўқув фанига мос келади. Асосий эътибор 
ўқувчилар зарурий тушунчаларни англашига хамда юқорида кўрсатилган уч 
йўналиш доирасида ўрганилаётган асосий усулларни эгаллашларига ва ўз 
билимларини турли вазиятларда ишлата олиш қобилиятига қаратилган. 
Баҳолашда ўқувчиларнинг ўқув фанлари мазмун моҳиятини тўлиқ 
ўзлаштиришига алоҳида эътибор қаратилмаслиги кўрсатилган. PISA 
тадқиқотида ўқувчиларга анъанавий баҳолашда қўлланиладиган типик ўқув- 
топшириқлар ўрнига реал муаммоли вазиятларга яқин бўлган ҳамда ўқувчи 
математик тайёргарлигига мос бўлган топшириқлар таклиф қилинади.
Фанлар интеграциясининг вазифаси фақатгина бир нечта ўқув 
предметларининг бир-бирига таълуқли соҳаларини кўрсатиш эмас, уларнинг 
боғлиқлиги орқали ўқувчиларга атрофимиздаги дунёнинг яхлитлиги ҳақида 
тасаввур беришдир. Дарс жараёнида ўқувчиларнинг қизиқишларини ошириш, 
диққатини жамлаш, тасаввур қилишларини осонлаштириш мақсадида бошқа 
фанлардаги билимлардан фойдаланиш мумкин. Физика фанида интеграцияни 

---

419 
турли хил шаклларда амалга ошириш мумкин: а) физик ҳодисаларнинг биологик, 
кимёвий ва бошқа ҳодисалар билан боғланишини кўрсатиш; б) математика, 
кимё, биология, астрономия, география, табиатшунослик фанлари физик 
билимларни илмий жихатдан чуқурроқ ўрганишга ёрдам беради.
Ҳозирги ривожланиш даврида PISA халқаро бахолаш дастурига муносиб 
тайёргарлик кўриш, ёшларнинг билим ва кўникмаларини халқаро стандартлар 
асосида такомиллаштириш, билим даражаларини замонавий усуллар орқали 
аниқ ўлчаш ва талабга мос саводхонлик даражаларини кўтариш биз 
устозларнинг олдида турган катта масъулият вазифа ҳисобланади. Ушбу PISA 
дастури ўқувчиларнинг креативлигини, фикрлаш кўникмаларини ҳар хил 
тестлар кўринишида баҳолашдан иборатдир. Лойиҳа ўқувчи ёшларнинг
ижодкорлик ва олган билимларни турмушда қўллай олиш қобилиятларига баҳо 
беради ҳамда бу кўникмаларни ривожлантиришга йўналтирилади. Шунинг учун 
Халқаро баҳолаш дастурларга тайёргарлик кўриш бўйича олдимизга катта 
вазифа –Табиий фанларни (физика,кимё,биология,география) ўқитишда 
фанлараро боғлиқликни кучайтириш, фанни турли соҳаларга ва турмуш билан 
боғлиқ равишда ўқитиш, битирувчиларнинг эгаллаган умумий билим ва 
кўникмалари асосида жамиятда ўз ўрнини топишларига ёрдам бериш масаласи 
турибди. 
PISA тестларга тайёргарлик ишларини ҳозирдан бошлаш албатта, 
ўқувчиларимизнинг физика фани бўйича билим даражасини ошради. 
Шу вазифаларнинг амалий кўриниши сифатида Давлат назорат 
инспекцияси билан ҳалқаро ҳамкорлик ва ривожланиш ташкилоти ўртасида 
ўқувчиларнинг саводхонлигини баҳолаш бўйича халқаро PISA дастурда 
(Agreement for participation programme for international student assessment PISA 
2021) қатнашишга эришилди. 
Фанларнинг ўзаро интеграцияси ўқувчилар томонидан табиатнинг бир 
бутун борлиқ сифатида аниқланиши, уларнинг тафаккурида оламнинг ягона 
табиий манзарасини яратади. 
Шу билан бирга, фанлараро интеграция 
ўқувчиларга замонавий илмий-техник тараққиётнинг имконият ва муаммолари, 
экологик муаммоларининг моҳияти, табиатдан оқилона фойдалана олиш 
у
суллари, соғлам турмуш тарзига амал қилиш тамойиллари ҳамда молиявий-
иқтисодий саводхонлик асосларини тушунтириш ва кундалик ҳаётда фойдалана 
олиш кўникмаларини ривожлантиришга қаратилган. 
Таълим сифатини баҳолашга йўналтирилган PISA каби 
х
алкаро 
тадқиқотлар Ўзбекистон Республикаси таълим тизимида биринчи марта 
ўтказилаётганлиги сабабли уларни тўғри, натижавий ва объектив ўтказиш катта 
аҳамиятга эга. Ҳар бир фанни турли соҳаларга ва турмуш тарзи билан боғлаб 
ўқитиш ёшларнинг эгаллаган умумий билим ва кўникмаларидан жамиятда ўз 
ўрнини топа олишларига ёрдам беради. Шунга асосан ўз тажрибамдан келиб 
чикиб, табиий фанини ўқитишда фанлар буйича таълим мазмунини мажбурий 
минимум ва таълим сифатига қўйиладиган талабларидан иборат PISA тестларни 
турли синфлар кесимида ва физиканинг қисмлари бўйича тайёрладик ҳамда дарс 

---

420 
жараёнида қўллаб келмоқдамиз. PISA тестлари бўйича тайёргарлик ишларини 
қуйидагича кўрсатиш мумкин: 
1 
Юп
қ
а ёки 
қ
алин деворли стаканлардан 
қ
айси бири исси
қ
чой учун қулай? 
Жавобларини тушунтириб беринг. 
2 
Қирғоқда оғир юк ортилган қайиқ ва
юксиз қайиқ турибди. Қайси қайиқдан 
қирғоққа сакраш осон?
3 
Аҳоли кема капитанига темир ёғочдан 
тумор берди. Унинг оғирлиги 8,4гр, 
ҳажми 6 см
3
темир ёғочнинг зичлигини 
топинг.
4 
Олимларнинг аниқлашига кўра 
калтакесакларнинг ердаги энг йириги 
сейсмозаврнинг массаси 40т. Унинг 
оғирлигини топинг!
5 
Квадрат кўлдаланг кесимга эга 
брусокнинг массаси 40 кг. Унинг 
узинлиги 7 марта орттирилган ва 
квадратнинг ҳар тарафи икки марта 
кичрайтирилган бўлса, брусокнинг 
массаси қандай бўлади?
6 
Қорда чанғи билан сирпаниш қулайми 
ёки чанғисиз? Жавобингизни 
тушинтириб беринг!
7 
Чуқурлиги 5 м бўлган қудукдан массаси 
8 кг челак кўтарилди, уларнинг 
бажарган ишини топинг
8 
Электровоз моторлари у 72км/соат
тезлик билан ҳаракатланганида
3150кВт қувват олади. Агар 
моторларнинг ва ҳаракатни етказиб 
берувчи механизмларнинг биргаликда 
фойдали иш коеффициенти 55 % бўлса, 
моторларнинг тортиш кучини аниқланг?

---

421 
Айтиш керакки, физика фанини ўқитиш – мактаб битирувчиларида 
техникага бўлган қизиқишни орттиради ва уларда мухандислик кўникмалари ва 
компетенцияларини шакллантиради. Давлатимиз инновацион ривожланиш 
йўлида жадал ривожланаётган бир даврда келажагимиз давомчиси бўлган ёш 
авлодни, уларнинг билим ва кўникмаларини халқаро таълим стандартлари 
асосида ривожлантириш, замонавий аниқ ўлчаш талаблари асосида баҳолаш 
тизимини такомиллаштириш мухум аҳамиятга эгадир.