127
Shunday qilib, qо‘shimchasiz mahsulot ishlab
chiqarishda unning rejali
namligi (14,5%) va mahsulotning rejali namligida (13,0%) unning texnologik sarfi
quyidagidan iborat bо‘ladi:
S
t
= (100 – 13,0) / (100 – 14,5))
*
1000=1017,54 kg/t (10.3)
Hisobga olingan yо‘qotishlarga sanitarik yaroqsiz hisoblanadigan un, yarim
tayyor mahsulotlar va tayyor mahsulotlarning qayta ishlashga yaroqsiz bо‘lgan har
qanday (unni elashdagi chiqindilar, nam va tayyor mahsulotning xamir ushoqlari,
qoplar changidan un, ifloslangan, achigan, mog‘orlagan yarim tayyor mahsulot va
tayyor mahsulot) turlari kiradi.
Bu yо‘qotishlarning miqdori texnologik va transport jihozlarining turi va texnik
holati, texnologik jarayonni tо‘g‘ri olib borish, mexanizasiyalashtirish darajasi,
korxonaning quvvati, ish joylarini tashkil qilish, ishlab
chiqarish madaniyati va
boshqa omillarga bog‘liq bо‘ladi. Shularning hammasidan kelib chiqib, hisobga
olingan yо‘qotishlarning miqdori (14,5% namlikdagi unga hisoblanganda) 2...4 kg/t
ni tashkil qiladi.
Aytib о‘tilgan yо‘qotishlarning rejali meyorlari tajriba ishlarini о‘tkazish va
texnologik jarayonning bosqichlar bо‘yicha bevosita barcha turdagi sanitarik
yaroqsiz mahsulotni о‘lchash bilan belgilanadi.
Unning bazis namligi 14,5% bо‘lganida hisobga olingan yо‘qotishlarning
miqdori (kg/t):
Y
h.o
= Q
h.o
.
(100 – W
h.o
) / (M
m.m
.
(100 – W
u
))…….(10.4)
bu yerda: Q
h.o
- hisobga olingan yо‘qotishlarning tajriba vaqtida yig‘ib
olingan
massasi, kg; W
h.o
- hisobga olingan yо‘qotishlarning о‘rtacha namligi, %; M
m.m
-
tajriba ishlarini amalga oshirish vaqtida
ishlab chiqarilgan makaron
mahsulotlarining massasi, t; W
u
- unning bazis namligi (14,5%).
О‘rta quvvatli korxonalar uchun un yо‘qotilishlarining tavsiya etiladigan eng
katta qiymatlari 13 -jadvalda keltirilgan.
Qaytarilmas yо‘qotishlarga - qaytarib bо‘lmaydigan va chiqindi sifatida yig‘ib
olishning iloji bо‘lmaydigan yо‘qotishlar kiradi. Ishlab chiqarishni yomon tashkil
qilinganida, yetarlicha texnokimyoviy nazorat bо‘lmaganida ular katta miqdorni
tashkil qilishi mumkin.
Qaytarilmas yо‘qotishlar quyidagi elementlardan iborat bо‘ladi:
- unni omborxonaga tashishdagi (ishlab chiqarishgacha bо‘lgan) yо‘qotishlar;
128
- unning ishlab chiqarish binolarida, presslariga uzatishda yoki xamir qorishda
changishi;
- unning ventilyatsion havo bilan olib ketilishi;
- matritsalarni tozalash vaqtida xamirning yо‘qotilishi;
- un va tayyor mahsulotlar namligini yetarlicha kimyoviy nazorat qilmaslik
oqibatida yо‘qotishlar;
- unning idishlardagi qoldig‘i va boshqa yо‘qotishlar.
13 - jadval
Makaron mahsulotlari ishlab chiqarishda unning hisobga olingan
va qaytarilmas yо‘qotishlarining ruxsat etilgan meyorlari (kg/t)
Yо‘qotishlarning turlari
Yо‘qotishlarning meyori
Hisobga olingan yо‘qotishlar:
qoplarni tozalash
un elash bо‘limidagi supurindi
shakl berish bо‘limidagi supurindi
quritish bо‘limidagi chiqindilar
joylash bо‘limidagi yо‘qotishlar
laboratoriya tekshirishlariga sarflar
Qaytarilmas yо‘qotishlar:
elashdan keyingi chiqindilar (un
elaklagichlarning elagidan qolgan)
ventilyatsiya havosi bilan olib ketish
yuvindi suvlar bilan yо‘qotishlar
joylashdagi ortiqcha tortish
3,40
0,75
0,40
0,41
1,02
0,74
0,08
1,50
0,08
0,30
0,45
0,67
Qaytarilmas yо‘qotishlarning miqdori jihozlarning,
aspiratsion, transport
qurilmalarining konstruktiv xususiyatlari va texnik holatiga, ishlab chiqarishni
mexanizatsiyalashtirish
darajasiga, texnokimyoviy nazoratni tashkil qilishga va
matritsalarni almashtirish tezligiga bog‘liq bо‘ladi. Qaytarilmas yо‘qotishlarning
miqdori turli quvvatli korxonalar uchun turlicha bо‘lib, 14,5% namlikdagi unga
qayta hisoblanganda 1...2 kg/t ni tashkil qilishi mumkin.
Un sarfi meyorini tajribaviy ishlab chiqarish usuli bilan aniqlanganda,
qaytarilmas yо‘qotishlarning miqdori quyidagi formula bilan hisoblanadi:
Y
q
=[U
.
100 - W
u.a
) - M
m.m
.
(100 - W
m.m.a
) - Q
h.o
.
(100 - W
h.o
)] / (0,0855W
h.o
)]….(10.5)
129
bu yerda: Y
q
- unning bazis (14,5%) namligidagi xom ashyoning qaytarilmas
yо‘qotishlari; U - tajriba ishlarini bajarish vaqtida qayta ishlangan un miqdori, kg;
W
u.a
,W
m.m.a
,W
h.o
- un, mahsulot va hisobga olingan yо‘qotishlarning о‘rtacha
о‘lchanma namligi, %; M
m.m
- tajriba ishlarini bajarish vaqtida ishlab chiqarilgan
mahsulotning miqdori, t; Q
h.o
- hisobga olingan yо‘qotishlarning yig‘ib olingan
miqdori, kg.
Qо‘shimchali makaron mahsulotlari ishlab chiqarish. Bu holda un quruq
moddalarining bir qismi qо‘shimchalarning quruq moddalari bilan almashtiriladi.
Shu munosabat bilan bir tonna mahsulot ishlab chiqarish uchun un rejali sarfining
meyori quyidagicha kamayadi:
- tuxumli mahsulotlar ishlab chiqarishda 29,2 kg/t ga;
- tuxumli boyituvchilari miqdori kо‘paytirilgan mahsulotlar ishlab chiqarishda
44,4 kg/t ga;
- tomatli mahsulotlar ishlab chiqarishda 23,0 kg/t ga;
- sutli mahsulotlar ishlab chiqarishda 110,0 kg/t ga;
- "Bachkana" mahsulotlarini ishlab chiqarishda 84,4 kg/t ga.
Qо‘shimchali mahsulotlar ishlab chiqarishda un sarfi meyorini hisoblash uchun
quyidagi formuladan ham foydalanish mumkin:
N
q
u
= 85,5
*
N
u
/ [85,5 + 0,001
.
N
q
*
(100–W
q
)]……(10.6)
bu yerda: N
q
u
, N
u
- mos tarzda qо‘shimchali va qо‘shimchasiz bir tonna
mahsulot ishlab chiqarish uchun 14,5% namlikdagi un sarfining rejadagi meyori, kg;
N
q
- 1 tonna unga qо‘shimchalarning retsepturadagi meyori, kg; W
q
-
qо‘shimchalarning namligi, %.
Do'stlaringiz bilan baham: 
