MA’RUZA-2
NEFT. UNI QAYTA ISHLASH. NEFT FRAKTSIYALARI.
Reja:
1.
Neft va gaz kondensatini qayta ishlash
2.
Uni qayta ishlash.
3.
Neft fraktsiyalari.
Neft yer qobig’ida 500 — 5000m chuqurlikda joylashgan bo’lib, asosiy qismi
800 — 2500 m chuqurlikda, ba’zan undan xam chuqurroqda uchraydi. Ilgari yer
yuzasiga chiqqan neftdan foydalanishgan.
Neft yer ostidan uch xil usul: fontan, kompressor (gazlift) va nasoslar
yordamida olinadi.
Neft qudug’i qazilganda birinchi navbatda neft gazlar bosimi ta’sirida fontan
xolida yer yuziga chiqadi, keyinchalik yer qobig’idagi bosimning kuchi pasayadi
va neftni kompressor yordamida olinadi. Buning uchun ikkita truba (birini
ikkinchisining ichiga olib) tushiriladi. Tashqi truba orqali kompressor yordamida
gaz beriladi. Gaz bilan neft aralashmasi ichki truba orqali yer yuziga chiqadi. Shu
usulda ma’lum vaqtgacha neft olinadi. Keyinchalik bu usul xam yetarli samara
bermaydi. Nihoyat uchinchi usul plunjerli nasos yordamida neft chiqariladi. Oxirgi
vaqtda quduq ichiga tushiriladigan markazdan qochuvchi nasoslar keng
qo’llanilmoqda.
Qazib olinayotgan neftning 1 tonnasi o’zi bilan 50—100 m
3
gaz, 200 — 300 kg
suv, 10 — 15 kg mineral tuz va mineral chiqindilar olib chiqadi.
20 — 25 ba’zan 80 gacha quduqlardan chiqgan neft bir yerga yig’ilib,
aralashmaning ichidagi neftning mikdorini topiladi. Keyin neftni jo’natishga
tayyorlovchi qurilmalarga uzatiladi. Bu qurilmalarda aralashmadan gaz ajratib
olinib, gazni qayta ishlash qurilmalariga beriladi. Neft esa keyingi qurilmalarda suv
va tuzlardan tozalanadi. Neftda suv 0,2 — 0,8 % gacha, tuz esa 1t neftda 0,8—1 kg
gacha kamayadi. Neftdan ajratilgan suv yana quduqga kaytib beriladi. Suv va
tuzdan tozalangan neft qayta ishlash zavodlariga yuboriladi.
Xozirgi vaqtda Vatanimizning kuch qudrati, uning tez suratlar bilan
rivojlangan mamlakatlar darajasiga yetishishi neft sanoatining rivojlanishi bilan
chambarchas bog’liqdir.
Odam organizmida kon kanday zarur bo’lsa - mamlakat iqtisodiyoti uchun neft
va uning maxsulotlari xam shunday zarurdir.
Neft va gaz kondensatini qayta ishlash ikki xil yo’nalishda amalga oshiriladi.
Birinchisi yoqilg’i-yoqilg’i yo’nalishi. Bunda neft va gaz kondensati atmosfera
bosimining 360°C gacha qizdirib, ular dan benzin, kerosin va dizel yoqilg’isi
fraktsiyalarini ajratib olinadi. qolgan og’ir qismi-mazutni katalitik kreking, termik
kreking yoki gidrokreking qurilmalariga berilib qo’shimcha ravishda benzin, kerosin
va dizel yoqilg’i olinadi.
Ikkinchi yo’nalish-yoqilg’i-moylar olish yo’nalishidir. Bu yo’nalishda neft va
gazokondensatidan yengil fraktsiyalar olingandan sung, qoldiq qismi mazutni vakuum
ostida ishlovchi qurilmalarda turli fraktsiyalarga ajratiladi. Bo’lardan xar-xil neft
moylari olinadi.
Oltiariq neftni qayta ishlash zavodi 1906-yillarda ilk bor ishga tushdi. Bunda
neft maxsus kublarda xaydalar edi. 1917-yilda kublar texnologik qurilmalarga
almashtirildi. Keyinchalik texnologik qurilmalar takomillashtirildi. 1950-1960
yillarda eski qurilmalar zamonaviy texnologik qurilmalar bilan almashtirildi. Xozir
zavodda 7-ta texnologik qurilma mavjud bo’lib, zavod yoqilg’i-yoqilg’i yo’nalishi
bilan ishlaydi. Bu yerda ogir qoldiq - mazut termik kreking qurilmasiga berilib
yengil fraktsiyalar va termik qoldiq olinadi.
Farg’ona shaxridagi neftni qayta ishlash zavodi 1959 yilda ishg tushirilgan.
Zavod yokilg’i-moy yo’nalishida ishlaydi
, Ye
ngil fraktsiyalar ajratib olingandan
sung, ogir qoldiq mazut vakuum sharoitida ishlaydigan qurilmalarda xar xil
fraktsiyalar ajratiladi. Xar kaysi fraktsiya aloxida-aloxida tozalanib, ulardan turli xil
moylar olinadi. Xozirgi zavodda 30 dan ortik texnologik qurilmalar ishlab turibdi.
Zavodda ilk bor yiliga 600 ming tonna neftni xaydaydigan AVT qurilmasi
ishga tushirilgan, keyinchalik yana bir nechta AVT qurilmalari foydalanishga
topshirildi. 1965-1968 yillarda yiliga 300-600 ming tonna benzinni riforming etuvchi
qurilmalar ishgatushirildi.
Zavodda Markaziy Osiyoda yagona moy ishlab chiqaruvchi blok kurilgan.
Yiliga 500 t turli xildagi moylar tayyorlanadi. Respublikamiz xalq xo’jaligi
tarmoklarini zarur moy maxsulotlari bilan to’la ta’minlanadi.
Katalitik riformig qurilmalarida AP-56, AP-64 markali alyumoplatina
katalizatori ishtirokida benzinni oktan soni ko’tarilar edi. 1995-1997 yillarda
LCh/11-600 qurilmasi fraktsiyaning «Prokataliz» firmasi bilan xamkorlikda
qaytadan ta’mirlanadi. Alyumoplatina katalizatorini o’rniga, tarkibida reniy va
boshqa metallar qo’shilgan N-582 va N-482 markali katalizatorlar joylandi.
Qurilmaning gidroochistka blokiga ya’ni benzinni oltingurgutli birikmalardan
tozalash uchun alyumokobalt-molibden katalizatori o’rniga NK-306 katalizatori
joylanadi. Buning natijasida zavod tarkibidagi tetraetilsvinets (TES) qo’shilmagan
turli xil yuqori oktan sonli ekologik toza avtomobil benzinlarini ishlab chiqarish
imkoniyatiga ega bo’ldi.
Zavod dizel yeqilgisini gidroochistka etadigan qurilma yo’q edi. 1997-1999
yillarda Yaponiyaning «Mitsui End KO, LTD» va «Toyo Injeniring Korporeyshn»
firmalari bilan xamkorlikda yangi qurilma ishga tushirildi. Hozir zavod kam
oltingugurtli ekologik toza dizel yokilg’isi ishlab chiqmoqda.
1995-1997 yillarda Buxoro shaxrining yaqinida yiliga 2,5 mln. t
gazokondensatini qayta ishlaydigan zavod qurilib ishga tushirildi. Bu zavodning
texnologik qismini Frantsiyaning «TEKNIP» firmasi kurib berdi.
Zavodda gaz kondensatidan benzin, kerosin, dizel yoqilg’isini xaydab olish
qurilmasi, benzinni katalitik riforming etuvchi, kerosin fraktsiyasini
merkaptanlardan tozalovchi, dizel yoqilg’isi fraktsiyasini oltingugurt birikmalaridan
tozalovchi texnologik qurilmalar va bu texnologik qurilmalarni chiqindilarni qayta
ishlovchi va bir nechta yordamchi qurilmalar bor. Bu qurilmalar eng yangi
zamonaviy texnologiyalar bilan ta’minlangan.
Zavod yuqori sifatli maxsulot ishlab chiqarishga mo’ljallangan. Tarkibiga
tetraetilqo’rg’oshin (TES) qo’shilmagan, benzin, sifatli kerosin va kam oltingugurtli
dizel yoqilg’isi tayyorlaydi.
Xozirgi kunda yuqoridagi zavodlarda dunyo standartlariga javob beruvchi neft
maxsulotlari ishlab chiqarilmoqda. Bu zavodlar Respublikamiz xalk xo’jaligini
xamma tarmokdarini neft maxsulotlari bilan to’la ta’minlamoqda.
Neftni qayta ishlash quyidagi asosiy texnologik jarayonlardan iborat.
1 Suv va mexanik aralashmalardan tozalash.
2 Suv qoldiqlari va tuzlardan tozalash.
3 Atmosfera bosimi ostida rektifikatsiyalash.
4 Vakuum ostida rektifikatsiyalash.
5 - 10% suv va 2 -3 % qum bilan kirlangan neft quvur orqali rezervuar, filtr,
separatorlar sistemasiga uzatiladi (1) . Bu jarayonda neft suv va mexanik
aralashmalardan tozalanadi. Keyin neft ELOU(2) jixozida suv qodiqlari(0.1%) va
tuzlardan tozalanadi. Tozalangan neft AT (3)rektifikatsion kolonnasiga yuboriladi
va atmosfera bosimi ostida bir necha fraktsiyalarga bo’linadi. Yengil fraktsiya,
benzin, kerosin dizel fraktsiyalari va kub qoldig’i (mazut). Mazut so’ng vakuum
ostida AVT (4) rektifikatsion kolonnaga yuboriladi va yana fraktsiyalarga
bo’linadi. Benzin, kerosin, dizel, moy va kub qodig’i (mazut). Bu qodig’dan bitum
zavodlarida (5) yana qayta ishlanilib bitum, asfaltin, gudron kabi fraktsiyalar va
xattoki yana yoqilg’i olish mumkin. AT va AVT apparatlaridan chiqqan benzin
fraktsiyasi reforming (6) jarayonidan o’tadi va oktan sonini oshirish uchun to’g’ri
chiziqli olefinlar izomer (2,2,4 metil pentan) xolatiga o’tkaziladi. Bundan tashqari
benzinga gazokondensat xam qo’shiladi. Buxoro va Farg’ona zavodlarida kreking
jarayoni ishlatilmaydi, chunki kreking natijasida yoqilg’i miqdori oshsada moy
fraktsiya juda kamayib ketadi.
Neft odatda, qora rangli moysimon, yonuvchan suyuq modda bo’lib o’ziga
xos xidi bor. U suvdan biroz yengil va suvda erimaydi, Neft asosan uglevodorodlar
aralashmasidan iborat bo’lib buni tajribada aniqlash mumkin. U muayyan
bir temperaturada xaydalmasdan balki temperaturalar oralig’ida xaydaladi,
demak neftni bir xil moddadan iborat deb bo’lmaydi. Neftning asosiy sifatini
belgilaydigan narsa bu uning fraktsion sostavidir (tarkibidir). Buni laboratoriyada
neftni xar-xil temperaturada xaydash yo’li bilan aniqlanadi. Avval qaynash darajasi
past, molyar masasi kichik moddalar xaydaladi, so’ngra yuqori temperaturada
molekulyar massasi yuqori bo’lgan moddalar xaydaladi.
Atmosfera bosimida xaydalganda neftdan quyidagi fraktsiyalar olinadi.
140°Cgacha - benzin fraktsiyasi -
180°C(205C) 140- 180
o
C-ligroin fraktsiyasi
140 - 220
o
C - kerosin fraktsiyasi
180 - 350
o
C - dizel fraktsiyasi
350°C dan yuqori temperaturada xaydaladigan fraktsiya mazut deyiladi.
Mazut vakuum ostida xaydaladi va quyidagi fraktsiyaga ajraladi;
Do'stlaringiz bilan baham: |