Microsoft Word 2-Modul. Jismoniy tarbiya metodologiyasi. 1-Mavzu. Jismoniy tarb-fayllar org doc

---

Mavzu. Jismoniy tarbiyani boshqa tarbiya turlari bilan 
bog'Iab olib borish metodikasi.
Reja:
1.Jismoniy tarbiyani boshqa tarbiya turlari bilan bog'ligi.
2.Jismoniy tarbiyani boshqa fanlar bilan bog'ligi, ayniqsa 
matematika, biologiya, fizika, fiziologiya va boshqalar.
3.Jismoniy tarbiya jarayonida aqliy, axloqiy, estetik tarbiya.
4.Pedagogika, psixologiya, inson umrini yosh davrlarining 
fiziologiyasi va jismoniy tarbiya psixologiyasi haqida 
ma'lumotlarga 
ega 
qilish.
Jismoniy tarbiya jarayonida aqliy tarbiya
Jisman etarli darajadagi rivojlanganlik normal aqliy 
rivojlanishga sharoit yaratadi.
“Har qanday mehnat 
–
bu aqliy, jismoniydir. Agar aqliy va 
jismoniy mehnat orasidagi farqni ajratsak, bittasida asosiy rolni 
miya, ikkinchisida muskullar o’ynaydi. Miyaning faoliyati 
muskullarning o’zaro faoliyatiga, muskullar faoliyati esa 
miyaning boshqarishi orqali amalga oshiriladi”, - degan edi 
Chernishevskiy.
Jismoniy bilimlar asoschisi P.F. Lesgaft ko’rsatganidek, aqliy 
va jismoniy rivojlanish bir-biri bilan uzviy bogliq. Aqlning 

---

o’sishi va rivojlanishi o’z navbatida jismoniy rivojlanishni taqazo 
qiladi.
Jismoniy tarbiyaning vazifasi shunda muvaffaqiyatli hal 
qilinadiki, shugullanuvchilar jismoniy mashqlarni ongli ravishda 
tushunib bajarsalar yoki ular sport mashgulotlariga qiziqib, 
tashabbus ko’rsatib ijodiy yondashsalar, organizmda harakat 
malakalarini to’gri shakllanishi, funktsional qobi-liyatlarini 
rivojlanishi uchun umumiy maxsus bilimlarga tayanishlari 
lozim bo’ladi. 
Jismoniy tarbiyada yoki sportda talantni ochish shugul-
lanuvchida umumiy jismoniy rivojlanganlik va tayyorlangan-
lik hamda soha bo’yicha chuqur malakaviy bilimlarga ega bo’lish, 
bosh miya, muskullar faoliyatidan foydalanish ko’r-ko’ronalikka 
yo’l qo’ymaslikni talab qiladi. Mashgulotga ongli munosabatda 
bo’lmaslik talantni so’nishiga sabab bo’ladi. Eng havflisi 
shugullanuvchida bir tomonlamalilik, faqat sport bilan 
shugullanishgagina odat shakllanadi 
– 
jamiyat uchun esa boqi-
mandalar ko’payadi.
Sport trenirovkasi sirlariga sho’ngish, uni tushunish, 
shugullanuvchi mahoratini oshishiga olib keladi. Bunga faqat 
har tomonlamalilik orqaligina erishish mumkin. Jahon 
rekordlarini o’rnatish, chempionlik lavozimlari uchun kura-shish, 

---

sportchidan yuqori saviya, chuqur bilim va jismoniy qobiliyatni 
talab qiladi. Bunga erishish uchun esa mashaqqatli mehnat, 
o’tkir intellekt sohibi bo’lishlik talab qilinadi. 
Aqliy va jismoniy tarbiyanig o’zaro bogliqligi masalasi tabiiy-
ilmiy fanlarning tadqiqotlari asosida ulug rus fiziologi I.M. 
Sechenov va I.P. Pavlov tomonidan isbotlan-gan. “Men 
butun hayotim bo’yi aqliy va jismoniy mehnatni sevdim, ko’proq 
ikkinchisini. Ayniqsa, miyada paydo bo’lgan fikrni hal qilish 
uchun aqlimni qo’lim bilan boglaganimda o’zimni juda yaxshi 
his qilar edim”, - deb yozgan edi ulug rus olimi I.P. Pavlov.
Demak, jismoniy tarbiya intelektining aqliy tarbiyasi bilan 
o’zaro uzviy bogliq holda amalga oshirilishi lozim.
Jismoniy tarbiya jarayonida axloqiy tarbiya
Har qanday jamiyat azal-azaldan o’zining axloq normalari va 
ularning talablari bilan biri-biridan ajralib turgan, ayrim holda 
keskin farqlangan. Bu talablar va normalardan jamiyatning 
mavqei, o’rni, darajasini belgilash, baholashda foydalanilgan. 
Axloqiy tarbiya ularga jamiyat a’zolari rioya qilishidek zarur 
muammolarni hal qilishda jismoniy mashqlar bilan 

---

shugullanish mashgulotlari, sport trenirovkalari, turli xil 
musobaqalar va ko’ngil ochish tadbirlari axloq normalarini 
shakllanishi, tarbiyalanishida vosita rolini hozirgi kunda ham 
o’ynab kelmoqda. O’zaro munosabat, muloqot, umuminsoniy 
qadriyatlar, millati, xalqi, davlati, shoni-shuhrati uchun 
qaygurish hissiyoti jismoniy tarbiya jarayonida to’gridan-to’gri 
tarbiyalangan. 
Mamlakat sportchisining axloqi 
– 
bu, millat vakili, mavjud 
jamiyat kishisining axloqidir. O’zbek sportchisining axloq 
normalari maxsus, alohida emas. Ular ham mazkur 
jamiyatning oddiy a’zosining axloqi normalaridan farq 
qilmaydi. «Sportchining axloqi» degan axloqni tuzushga 
urinish sharq xalqlari axloq normalaridan uzoqlashishga olib 
keladi.
Biz qisqa fikrli, tor o’ylaydigan faqat sport bilan 
shugullanadigan baquvat, yaxshi xazm qilish organlariga ega 
bo’lganlarni emas, fikrlar doirasi keng, ma’naviy boy, 
kirishuvchan, tashkilotchilik qobiliyati yaxshi bo’lgan individni 
tarbiyalashni nazarda tutmogimiz lozim. Bu sifatlar ko’proq 
navqiron mamlakatimiz yoshlari uchun taaluqlidir. 

---

Sportchi va fizkulpturachilar axloqiy tarbiyasining asosiy 
xususiyatlari, uni jismoniy tarbiya jarayonini yo’lga qo’yilishi 
quyidagi yo’nalishda va shaklda bo’lishiga e’tibor qaratilmoqda:
1. Jamoatchilik burchiga ijtimoiy munosabatda bo’lish, jamiyat 
ishini o’z shaxsiy ishi bilan teng qo’yish, jamiyat va davlat ishini 
darajasini pasaytirmaslik. O’zining jismi tarbiyasiga ongli 
munosabatda bo’lish, Vatan mudofaasiga doimo tayyorlik har bir 
jamiyat a’zosining umumiy burchiga aylangan bo’lishligi sport 
hayotidagi maqsadni birligi va umumiyligi barcha uchun yagona 
qonuniy ahamiyatga ega bo’lishligi, uni jamoa faoliyatida 
gavdalanishi, jamiyati jismoniy madaniyati tarixi, an’analari, 
millatining shoni uchun jamoaning kuchini umumlashtira 
bilishlik xususiyati. 
Mamlakat sportchisi xalqaro maydondagi galabalarning hal 
qiluvchi omili ekanligi, o’z xalqi, Âàòàíè oldidagi javobgarlik 
burchini his qilabilishlik xususiyati.
2. Jamoat mulkiga (sport inshoati, undagi jihoz va anjomlarga) 
ijtimoiy munosabatni sport maydonlarini jihozlash va qayta 
jihozlash ishida ishtirok etish. 
3. Jamiyat a’zolarining axloq normalarini eng asosiy mehnatga 
ijtimoiy munosabatda bo’lishlikdir. Jismoniy mashqlar bilan 

---

shugullanish shugullanuvchi mehnatda, ishlab chiqarish 
jarayonida har tomonlama garmonik rivojlanishini amalga 
oshirish imkoniyatini yuzaga keltiradi. Sportchini sport 
natijasiga erishishi mashaqqatli bo’lib, chidamli mehnatni talab 
qiladi. U rekordlarnigina yangilash bilan mehnat jarayoni 
uchun iroda, intizom, mehnat qilishga odatni shakllantiradi, 
mehnatni qadrlashga o’rganadi.
4. Jismoniy madaniyat jamiyat qonunchiligiga bo’ysunishga 
o’rgatadi. Gimnastika, o’yinlar, sport, turizm va boshqa 
jismoniy mashqlar bilan shugullanish tarbiyalanuvchilardan 
belgilangan qoidaga, tartibga qat’iyyan rioya qilish talabini 
qo’yadi. 
Ularga 
bo’ysunmaslik 
sportchini 
yoki 
tarbiyalanuvchini umumiy maqsaddan uzoqlashtiradi. Sport 
faoliyati sportchi hayotini havf ostida qoldirishi 
– 
masalan, to’p 
uchun kurasha-yotganda o’yinchilar bir-biri bilan to’qnashib 
ketdi. Kimdir aybdor. Qo’pollikka javob qilgingiz keladi. 
Lekin sportchi axloq normalari, o’zini qo’lga olish va nizoli 
holatni tinch yo’l bilan hal qilish uchun lozim bo’lgan axloqiy 
normalar, talablarni ustun kelishi xususiyati. 
5. Gumanizm, insonni hurmat qilish, kelajak uchun, tinchlik 
uchun kurashishga zamin, bir-birini qo’llash, yordam berish, 
ayniqsa, musobaqalar davomida o’zaro o’rtoqlik yordami o’z 

---

raqiblariga nisbatan hkrmat ruhida turkiy xalqlarda o’ta yuqori 
bo’lganligi, mustahkam salomatlik va jisman tayyorgar-lik 
jamiyat a’zosining axloq normalari, irodasi va boshqa 
xususiyatlarni tarbiyalash xususiyatlarini shakllantiradi.
2.Jismoniy tarbiyani boshqa fanlar bilan bog'ligi, ayniqsa 
matematika, biologiya, fizika, fiziologiya va boshqalar.
.Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati o’quv fani sifatida 
mutaxassislar oldiga qo’yilgan vazifalarni hal etish uchun zarur 
bilimlar, professional faoliyat jarayonida zaruriy ko’nikma va 
bilimlar bilan qurollantiradi. 
Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyatining vujudga kelishi 
va rivojlanishida jamiyat taraqqiyoti va ayrim insonlarning 
yaxshi jismoniy tayyorgarlikka ehtiyoj tug’ilishini 
anglaganliklari turtki bo’ldi. Bu ehtiyoj qonuniylikni 
o’rganishga intilishni talab qiladi, uning asosida harbiy ish va 
mehnatda yuqori natijalarga erishish uchun insonning jismoniy 
rivojlanishini boshqarish yotadi.
Amaliyotning rivojlanishiga qarab muayyan nazariy holatni 
vujudga keltiruvchi maxsus fan yuzaga keldi. Bu fanni ikki 
bo’limga ajratish mumkin: 

---


jismoniy tarbiyaning ijtimoiylik predmeti, jismoniy 
tarbiyani tashkillashtirishning qonuniyligi tarix, sport 
psixologiyasi va boshqalarning qonuniyligini o’rganuvchi 
maxsus gumanitar harakterdagi fandir.
Jismoniy tarbiya sharoitida (dinamik anatomiya, fiziologiya, 
biokimyo va biomexanika, jismoniy mashqlar va boshqalar) 
organizmning rivojlanishi va ishlab turishining qonuniyligini 
o’rganuvchi biologik xarakterdagi fan. Bu fanlardan olingan 
umumlashtirilgan ma’lumotlar va ular asosida jismoniy 
tarbiyaning umumiy qonuniyatini bilish bilan jismoniy tarbiya 
nazariyasi shug’ullanadi.
Shunday qilib, jismoniy tarbiya nazariyasi pedagogik jarayon 
sifatida jismoniy tarbiyaning umumiy qonuniyatini o’rganishga 
qaratilgan. Bu qonuniyat teng darajada aholining har qanday 
kontingentini jismoniy tarbiyasiga ham tegishlidir. 
Jismoniy tarbiya uslubiyatining o’rganish predmeti 
shug’ullanuvchilarning aniq yoshiga yo’naltirilgan, ularning 
kasbiy faoliyati, sport ixtisosligiga ega bo’lgan jismoniy 

---

tarbiyaning xususiy qonuniyatini o’rgatishdan iboratdir. 
Binobarin, jismoniy tarbiyaning uslublari ko’p. Pedagogik 
tavsiya ko’rinishida umumiy qonuniyatni amalga oshirishda 
uslubiyatning bu qonuniyatlari shug’ullanuvchilar va jismoniy 
tarbiya rahbarlari harakatlarini tasvirlashga aylanib qoladi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati barcha sport-
pedagogika fanlari bilan mustahkam bog’langan holda ishlab 
chiqilgan umumiy qonuniyat nazariyasiga tayanadi, sport-
pedagogik fanlaridan olingan aniq ma’lumotlar esa 
nazariyaning kelajakdagi umumlashtirish predmeti bo’lib 
hisoblanadi.