Microsoft Word doc

n0F0Ha
lar
Iyerarx
ik Shakl Sinf Tur Kurinish Gurux, Daraja

I	Ekoturizm predmetiga kura
II		Ekoturizm obyektiga kura
III			Ekoturizm turiga kura
IV				Ekoturizm vositasiga kura
V					Ishtirok- chilarga- kura
VI						Ishtirok- chilarning

iktisodiy imkontiya- lariga kura

2. 
   rasm. Ekoturizmning iyerarxik (pogonali) tasniflanishi.
   

Ekoturlarning eng yukori taksonomik birligi - shaklida milliy va xalkaro turizmni ajratish shart emas deb uylaymiz. Chunki ular umumiy turizmning bir shakli bulib xisoblanadi. Ekoturizmning predmetidan kelib chikib ekoturlarni shaklan uchga ajratamiz (1-jadval):

1. 
   Tabiiy atrof muxitni muxofaza kilishga karatilgan ekoturlar. Kishilar faoliyati tomonidan nisbatan tegilmagan yoki antropogen uzgarmagan, davlat va xalkaro xamjamiyatning aloxida e’tibori bilan
   

1-jadval. Tasnifiy satordagi ekoturlar.
Iyerarxik Tasnifiy Ekoturlar
boskich katorlar

1. 
   
   I. Шакл
   Atrof tabiiy muxitni muxofaza kilishga karatilgan ekoturlar.
   
2. 
   Tabiiy resurslardan okilona foydalanishga karatilgan ekoturlar.
   
3. 
   Buzilgan tabiat yodgorliklari, mujmualari va tizimlarini kayta tiklashga karatilgan ekoturlar.
   

1. 
   Tabiat komponentlarini muxofaza kilish, ulardan okilona foydalanish va buzilganlarini kayta tiklashga karatilgan ekoturlar;
   
2. 
   
   II. Синф
   Tabiiy tizimlarni muxofaza kilish, ulardan okilona foydalanish va buzilganlarini kayta tiklashga karatilgan ekoturlar;
   
3. 
   Tabiat majmua(kompleks)lar muxofaza kilish, ulardan okilona foydalanish va buzilganlarini kayta tiklashga karatilgan ekoturlar.
   

1. 
   Ekstremal ekoturlar;
   
2. 
   
   III. Тур
   Ilmiy ekoturlar;
   
3. 
   Rekrasion ekoturlar;
   
4. 
   Davolanish ekoturlari;
   
5. 
   Ma’rifiy-ma’naviy ekoturlar;
   
6. 
   Sport ekoturlar va x.k.;
   

4. 
   Piyoda (yayov) ekoturlar;
   
5. 
   Samolet va vertalyotdagi ekoturlar;
   
6. 
   Sharlardagi ekoturlar;
   
7. 
   
   IV. Куриниш
   BuFi yoki itlar kushilgan aravadagi ekoturlar;
   
8. 
   Chayetidagi ekoturlar;
   
9. 
   Urgatilgan yovvoyi xayvonlardagi ekoturlar;
   
10. 
    Kemadagi ekoturlar;
    
11. 
    Uy xayvonlardagi ekoturlar;
    
12. 
    Kanoya yoki kayikdagi ekoturlar;
    
13. 
    Suv osti moslamalari orkali amalga oshiriladigan ekoturlar
    
14. 
    Maxalliy axolining muayyan tabiiy sharoitga moslangan usullarini kullagan ekoturlar va xk.
    

1. 
   Maktab yoshdagi bolalar uchun muuljallangan ekoturlar;
   
2. 
   
   Гуру*
   Talabalar uchun muljallangan ekoturlar;
   
3. 
   Ilmiy tadkikotchilar uchun muljallangan ekoturlar;
   
4. 
   Tadbirkorlar uchun muljallangan ekoturlar;
   
5. 
   Nogironlar uchun muljallangan ekoturlar;
   
6. 
   Kariyalar uchun muljallangan ekoturlar;
   
7. 
   Oilalar uchun muljallangan ekoturlar;
   
8. 
   Raxbar xodimlar uchun muljallangan ekoturlar;
   
9. 
   Ayollar uchun muljallangan ekoturlar;
   
10. 
    Erkaklar uchun muljallangan ekoturlar va x.k.;
    

1. 
   Ijtimoiy muxofazaga muxtoj axolining ekoturlari;
   
2. 
   Urtacha ta’minlangan axoli uchun ekoturlar;
   
3. 
   
   VI. Даража
   Yukori darajada ta’minlangan axoli uchun ekoturlar;
   
4. 
   Kam ta’minlangan axoli uchun ekoturlar va x.k.
   

muxofaza etiladigan tabiiy xududlar va obyektlarga kilinadigan sayoxat. Masalan, Uzbekiston Respublikasining 2004 yil 3 dekabrda kabul kilingan “Muxofaza etiladigan tabiiy xududlar tuFrisida”gi Krnunida aks ettirilgan obyektlar - kurikxona, rezervat, buyurtma kurikxona, tabiat yodgorliklari.

2. 
   Tabiiy resurslardan okilona foydalanishga karatilgan ekoturlar. Kishilarning xujalik faoliyati turgan ekoturistik obyektlar buyicha utkaziladigan ekoturlar. Ular kupincha boshka turdagi (agro, diniy, tarixiy) turizm bilan birgalikda olib boriladi.
   
3. 
   Buzilgan tabiat mujmualari va tizimlarini kayta tiklashga karatilgan ekoturlar. Antropogen yoki tabiiy jarayon va xodisalar natijasida uzgargan ekoturizm obyektlariga uyushtiriladigan ekoturlar. Jigariston surilmasi, Buzsuv jarlari, Katrin sunamiysi vayron etgan AKDTning janubiy shtatlari, Orol va Orolbuyi, Chad kuli, Chernobil AES zonasi, Semipalatinsk poligoni, Tursunzoda alyumin zavodi ta’sir etuvchi mintakalar kabilarga kilinadigan ekoturlar (4-jadval).
   

Ekotur shakllari uz navbatida sinflarga ajratiladi. Sinflarni uch ekoturistik ijtimoiy munosabat predmeti kaysi bir ekoturistik obyektga karatilganiga karab farklaymiz:

1. 
   Tabiat komponent(unsur)larini muxofaza kilish, ulardan okilona foydalanish va buzilganlarini kayta tiklashga oid ekoturlar;
   
2. 
   Tabiiy tizim(sistema)larni muxofaza kilish, ulardan okilona foydalanish va buzilganlarini kayta tiklashga oid ekoturlar;
   
3. 
   Tabiat majmua(kompleks)larini muxofaza kilish, ulardan okilona foydalanish va buzilganlarini kayta tiklashga oid ekoturlar.
   

Ekoturning funksional tasniflanishidagi 3-boskich (kator) bevosita uning anik bir turizm turiga borib takaladi:
1.Ekstremal ekoturlar;

2. 
   Ilmiy ekoturlar;
   
3. 
   Rekrasion ekoturlar;
   
4. 
   Davolonash ekoturlar;
   
5. 
   Ma’rifiy-ma’naviy ekoturlar;
   
6. 
   Sport ekoturlar va xk;
   

Ekoturistik sayyoxlikni kaysi vositalar orkali amalga oshirilishiga, ya’ni anik bir kurinishiga karab kuyidagicha tasniflash mumkin:

1. 
   Rafting ekoturlar;
   
2. 
   Velosiped ekoturlar;
   

3.Otlardagi ekoturlar;

5. 
   Samolyot va vertolyotdagi ekoturlar;
   

6Sharlardagi ekoturlar;

2. 
   BuFu yoki itlar kushilgan aravadagi ekoturlar;
   

8.Chayetidagi ekoturlar;

9. 
   Urgatilgan yovvoyi xayvonlardagi ekoturlar;
   
10. 
    Kema ekoturlari;
    
11. 
    Uy xayvonlarida ekoturlar;
    
12. 
    Kanoe yoki kayikdagi ekoturlar;
    
13. 
    Suv osti moslamalari orkali amalga oshiriladigan ekoturlar;
    
14. 
    Maxalliy axolining muayyan tabiiy sharoitga moslangan usullarini kullangan ekoturlar va xk.
    

Ekoturlar yukorida sanab utilgan taksonomik birliklarining mazmun va moxiyatiga kura sayyoxlarning yoshi, ijtimoiy xolati, salomatligi, kizikishlari, iktisodiy axvoli kabi guruxlarga ajratiladi:

1. 
   Maktab yoshidagi bolalar uchun ekoturlar;
   
2. 
   Talabalar uchun ekoturlar;
   
3. 
   Ilmiy tadkikotchilar uchun ekoturlar;
   
4. 
   Tadbirkorlar uchun ekoturlar;
   
5. 
   Nogironlar uchun muljallangan ekoturlar;
   
6. 
   Keksalar uchun muljallangan ekoturlar;
   

7.Oilalar uchun muljallangan ekoturlar;

2. 
   Raxbar xodimlar uchun ekoturlar;
   
3. 
   Ayollar uchun ekoturlar;
   

10.Erkaklar uchun ekoturlar va xk.;
Ekoturizm sayyoxlarning iktisodiy imkoniyatlariga kura darajalanishi xam mumkin:

1. 
   Ijtimoiy muxofazaga muxtoj axolining ekoturlari;
   
2. 
   Urtacha moddiy ta’minlangan axoli uchun ekoturlar;
   
3. 
   Yukori darajada moddiy ta’minlangan axoli uchun ekoturlar;
   
4. 
   Kam ta’minlangan axoli uchun ekoturlar va xk.;
   

Shunday kilib ekoturistik tasniflash ekoturlarning maksadi va vazifalariga karab turli tasnifiy belgilarga ega bulishi mumkin. Uni taksonomik birliklarga ajratishda biror kat’iy mezon ishlab chikilmagan. Ushbu keltirilgan tasniflar ilk bor nazariy tarzda amalga oshirilgan, lekin yakuniy bulmagan tajribadir. Ekoturistik tasniflash real imkoniyat, sharoit, xolatdan kelib chikkan tarzda turlicha kurinish va shakllarni olishi mumkin. Unga global, regional, milliy va maxalliy mikyosda kayta kurib chikish xamda tegishli uzgartirishlar va kushimchalar kiritilishi tabiiy xoldir.
Ekoturistik tasniflash ilmiy tadkikotlarni maksadli yunaltirish, ekoturlarni rejalashtirish va olib borish, milliy va xalkaro mikyosda loyixa, dastur, reja va xattoki, tegishli konuniy me’yorlarni ishlab chikish imkoniyatini yaratadi.