Milliy iqtisodiyotning mazmuni va uning tuzilishi Iqtisodiy mutanosiblik va uning turlari

2. Iqtisodiy mutanosiblik va uning turlari.
Milliy iqtisodiyotdagi muvozanatlik uning turli tomonlari va sohalari o’rtasida mutanosiblik bo’lishini taqozo qiladi.
Iqtisodiy mutanosiblik – iqtisodiyotning turli tomonlari va sohalari o’rtasida miqdor va sifat jihatdan ma’lum moslik bo’lishidir. Bunda tenglik bo’lishi shart emas. Ular mos keluvchi nisbatlarda (masalan, 2:3, 5:3, 3:1) bo’lishi mumkin.

Makroiqtisodiy jarayon g’oyat murakkab va ko’’ qirrali bo’lishi sababli mutanosiblik turlari ham ko’’ va xilma-xil. Jumladan, ‘rofessor A.G.Gryaznova va boshqalar iqtisodiyotda muvozanatga erishishni ta’minlovchi beshta asosiy mutanosiblikni ajratib ko’rsatadilar:

1) resurslarning hajmi, tarkibiy tuzilishi va samaradorligini moddiy ne’matlar va xizmatlar ishlab chiqarish tarkibiy tuzilmasi bilan bog’lovchi omillar (ishlab chiqarish, mehnat, moliyaviy resurslar) mutanosibligi;

2) jamg’arish me’yorini, ya’ni ishlab chiqarishning ma’lum hajmiga erishish uchun uni kengaytirishga yo’naltiriluvchi mamlakat milliy daromadidagi ulushni belgilovchi jamg’arish mutanosibligi;

3) ishlab chiqarish faoliyatidan olingan daromadlarni ishlab chiqarish omillarining barcha egalari o’rtasida taqsimlanishi nisbatini belgilab beruvchi taqsimot mutanosibligi;

4) iste’molchi talabi va taklifning hajmi, tarkibiy tuzilishi va qiymati bo’yicha nisbatini belgilab beruvchi ayirboshlash (sotish) mutanosibligi;

5) tovar va ‘ul massasi o’rtasidagi nisbatni aks ettiruvchi tovar-’ul mutanosibligi.

Iqtisodiy mutanosibliklarni bu kabi turli ko’rinishdagi turkumlashlar boshqa manbalarda ham ko’’lab uchraydi. Shunga ko’ra, ularning barchasini umumlashtirib mutanosiblikning quyidagi guruhlari tarkibiga kiritish mumkin.