Молиявий ҳисобот ва молиявий коэффициентлар таҳлили молиявий ҳисобот ва молиявий

МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТ ВА МОЛИЯВИЙ КОЭФФИЦИЕНТЛАР ТАҲЛИЛИ
МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТ ВА МОЛИЯВИЙ
КОЭФФИЦИЕНТЛАР ТАҲЛИЛИНИНГ ТУРЛАРИ

Режа:

1. 
   Корхона молиявий хисоботи
   
2. 
   Сармоя тузилмасининг кўрсаткичлари.
   
3. 
   Бухгалтерия баланси
   
4. 
   Рентабеллилик кўрсаткичлари
   

I Корхона молиявий ҳисоботининг таҳлили деганда корхона молиявий-хўжалик фаолиятининг ҳисоботга киритилган турли кўрсаткичлари ўртасидаги ўзаро боғлиқ ликларнинг аникланиши тушунилади. Таҳлил натижалари манфаатдор кишшшр ва ташкиллотларга компаниянинг жорш! молиявий аҳволи ва бундан оляитн йлллардаги фаолиягини хдмда унинг келгуси йиллар учун потетшал имкогаштларини баҳолаш асосида карорлар қаоул қилншга имкон беради.
Ҳозирги амалиёт тахлилнинг бешта турини кўпроқ қўллайдл. Уларнинг биринчиси - хисоботни ўқиш ва мутлақ кўрсаткичларни тахлил этиш. Бу - биз олдинги семинарда молиявий хисоботнинг базавий шаклини кўриб чиқишда бажарган ишимиздир. Ҳисоботни ўқиш еки у билан шунчаки танишиб чиқиш корхонанинг маблағларни жалб қилишнинг асосий манбалари. уларнн сарфлаш йўналишлари, ҳисобот даврида олинган фойданинг асосий манбалари, бошқа пул маблағлари, қўлланллаётган хисоб-китоб услублари ва улардаги узгаришлар, корхонанинг_________тузилмаси ва унинг фаолиятининг йуналишлари дивиденд сиёсати ваш у сингарилар тугрисида хулосалар чикариш учун имконият яратди.видснн сиссати аа гау сингарилар тўгрисида хулосалар чиқариш угуч имкокият яратади. Бироқ бундай ахборот унинг бошқарувга оид қарорларни қабул килиш, шу жумладан молиявий менежмент учун катга аҳамиятта эгалигига қарамасдан компания фаолияти асосий кўрсаткичларининг динамикасини, унинг мамлакатдаги ва жаҳон бозоридаги турдош корхоналар ўртасидаги ўрнини баҳолашга имкон бермайди. Бунга қиёсий таҳлил орқали эришиш мумкин.
Иккинчи- горизонтал тахдил. Ҳисобот турли моддаларининг мутлақ ва нисбий оғишларини белгилаш тўғрислда пш борганида бундай тахлил қўлланилади. Бунда эришилган кўрсаткичлар базавий кўрсаткичлар ёки олдинги йиллардаги кўрсаткичлар билан таққосланади.
учинчиси - вертакал таҳлил - 100 фоиз деб қабул қилинадиган умумий якуний кўрсаткичда айрим моддаларнинг салмоғини аниқлаш мақсадида амалга оширилади (масалан. актив ва пассив турли моддаларининг тегишли равишда корхона маблагларининг ва бу маблағларни шакллантирадиган манбаларнинг умумий суммасидаги салмогини аниқлашда ва ҳоказо).
Биз ё горизонтал бўйича тахлил қиламиз (масалан, ўтган йили 10 минг эди. бу йил эса 12 минг бўлди) ё вертикал бўйича тахлил этамиз (асосий маблағлар 10 мингни ташкил этади, умумий активлар эса 100 мингни;ташкил килади). Ўтган йил ва-ҳисобот йили учун асосий маблагларнинг салмоғини ажратамиз. кейин эса ўзгаришлар сабабларини таҳлил этамиз.
Агар шу тариқа катта даврни тахлил этмокчи бўлсак, унда тахлилнинг тўртинчи тури - тренд таҳлилини (треид – «тенденция», демак) қўллаймиз. у корхонанинг рявожланишидаги тенденцияни аниқлаб олишга имкон беради. Бундай тахлил тури қатор йиллар учун ҳисобот кўрсаткичларининг барча кўрсаткичлар 100 фоиз деб қабул қилинадиган базис йилдаги даражадан нисбий огишлари ҳисоб-китобига асосланади.
Ва ниҳоят харажатлар таркиби тўғрисидаги Низом жорий қилиши муносабати билан бизни бевосита қизиқтирадиган таҳлил тури - бу тахлилнинг бешинчи тури - молиявий коэффициентлар тахлилидир. У молиявий ҳисоботнинг турли моддалари ўртасидаги нисбатни аниқлашга имкон беради. Бундай коэффициентлар катга аҳамиятга эгадир, чунки улар компаниянинг молиявий аҳволини етарли даражада тез ва оддий баҳолашга ёрдам беради. Уларнинг инфляция таъсирини бартараф қилишга имконият яратиши ҳам яна бир афзаллигидир, узоқ муддатли жиҳатдан тахлил этишда айникса мухим. Услуб мохияти, биринчидан, тахлил этилаётган давр учун тегшшш кўрсаткични ҳисоб-китоб қилишдан, иккинчидан эса, ушбу кўрсаткични қандайдир базавий маълумотлар билан таққослашдан иборатдир.
Қуйидагилар шуидай база бўлиши мумкин умумий қабул қилинган андозавий кўрсаткичлар; ўрта тармоқ кўрсаткичлари; олдинги йиллардаги шунга ўхшаш кўрсаткичлар; рақобатлашувчи корхоналар кўрсаткичаари; тахлил қилинаётган фирманинг бошқача кўрсаткичлари.
Бундай коэффициентлар агар уларнинг даражаси таққослаш базасидан ёмонроқ бўлса, қўшимча таҳлилга муҳгож компаниялар фаолиятининг энг заиф жойларини кўрсатувчллар деб хисобланади.
• Корхона учун молиявий коэффициентлар унинг фаолиятига хисоботлардан ташқаридаги фойдаланувчилар, аввало ҳиссадорлар ва кредитлар (қарз берувчилар) баҳо беришининг мезони ҳисобланиши сабабли алохида аҳамият касб этали. Шунинг учун молиявий менежер ҳар қандай қарорни қабул қилар экан, ушбу қарорнинг эиг муҳим молиявий коэффициентларга таъсир килишига бахо беради. Коэффициентларнинг тахлилий қиймати, жумладан, кўшина мамлакатларда молиявий коэффициентлар эълон қилинадиган махсус нашрларнинг мавжудлиги билан хам ўз тасдиғини топади. Масалан, АҚШда "Дал энд Брэдстрит" - коишашшси, "Роберт Моррис Ассошиэйтс" фирмаси, АҚШ Савдо вазирлигининг Солиқлар бюроси, қимматли қорозлар бўйича комиссия ва бошқалар ана шундай фаолият билан шуғулланадилар. Японияда бундай маълумотлар Савдо ва саноатвазирлигининг маьлумотномасида эълон қшшнади.
Молиявий коэффициентларни ҳисоб-китоб килишда кўрсаткичларнинг қандайдир бир ягона тизимга риоя қилинмайди. Масалан, АҚШда кўпинча 10-15 та кўрсаткич эълон қилиниш. Японияда "Кайся нэмкан" йиллик тўпламида 12 та кўрсаткич. Савдо ва саноат вазирлиганииг маълумотномасида - 80 га яқин кўрсаткич келтирилади. Бироқ умуман олганда жаҳон амалиётида корхонанинг молиявий аҳволини ва инвестициявий жалб қилишини таҳлил этиш учун 10-15 та кўрсаткичдан фойдаланиш кифоя деб ҳисобланади.
Бизни асосан молиявий натижалар тўғрисидага ҳисоботдан олинадиган кўрсаткичлар – яъни соф фойданинг қайсидир бошқа кўрсаткичлар билан нисбатлари ва сотишдан олиш тушум нинг қайсидир бошқа кўрсаткичлар билан нисбати сифатидаги айланиш кўрсаткичлари қизиқтиради. ,
Барча молиявий коэффициентлар жуда чамбарчас боглиқ бўлади. Шунинг учун жуда бўлмаганда қисқача бўлсада, уларнинг кўриб чиқиш мумкин. Жами бешта гуруҳ ажралиб туради. Молиявий коэффициентларнинг турлари 2-чизмада келтирилган.
Ликвидлилик кўрсаткичлари корхонанинг ўзининг кисқа муддатли мажбуриятларини тўлашга қодирлигини тавсифлайди ва асосан баланс маълумотларидан келиб чиқиб ҳисоб-китоб қилинади. 3-чизмани кўриб чиқамиз.
Тўрта асосий кўрсаткич ажралиб кўрсатилади: Жорий ликвидлилик коэффициеити корхонада ўзининг қис-қа муддатли мажбуриятларини навбатдаги йил давомида узиш учун маблагларнинг етарли ё етарли эмаслигини акс эттиради. У барча оборот маблагларини йил давомида қайтарилшш лозим бўлган қисқа муддатли мажбуриятлар билан таккослаш имконини беради.
Баъзан қисқа муддатли мажбуриятлар қоплаш учун кам миқдордаги оборот маблагларига эга бўлишнинг ўзи етарлими, чунки улар айланшнга улгуради-ку, деб савол беришади. Бироқ шуни унутмаслик керакки, биз бундай кўрсаткичлар тўғрисида гапирганда. ташқаридаги фойдаланувчилар учун тузилган ҳисоботлардан келиб чиқамиз. Уларда маблағларнинг оборот тезлиги ҳақида маълумотлар бўлмайди. Шунинг учун барча корхоналардаги бир хилдаги ўлчам билан ёндашилади ва молиявий бозор мантиқидан келиб чиқиб, оборот маблағлари ҳеч бўлмаганда қисқа муддатли мажбуриятлардагига нисбатан кам бўлмаса керак. деб ҳисоблашади.
Бундай мантиқ, шубҳасиз. ўз камчиликларига эга. Корхона раҳбарияти, унинг молиявий бошқарувида бошқача муҳимроқ фикр-мулоҳазалар мавжуд лекин ташқаршиги фойдаланувчилар бошқача тенг шарт-шароитлар бўлгани ҳолда инвестиция қилиш учун оборот маблағлари қисқа муддатли мажбуриятларга нисбатан катгароқ миқдорни ташкил этадиган объектии танлайдилар. Танишиш учуи кўрсаткичлар балансдан олинади. Умумий қабул қилинган андозаларга мувофиқ, жорий ликвидлилик коэффициенти бирдан юқори бўлиши керак яъни 1 дан 2 гача ва ҳатто 3 гача бўлган доирада бўлиши лозим, деб ҳисобланади. Энг пастки чегара шу билан боғлиқки, айланиш маблағлари ҳеч бўлмаганда қисқа муддатли мажбуриятларни узиш учун етарли бўлиши керак. акс ҳолда компанияга синиш хатари хавф солиб турадл. Оборот маблағларининг қисқа муддатли мажбуриятларга нисбатан икки баравардан ортиқ бўлиб кетиши ҳам дуруст эмас, чунки бундай кўрсаткич сармояни капитализация қилиш ўрнига ундан оборот маблағлари сифатида нооқилона фойдаланилаётганидан далолат беради.
Коэффициентни таҳлил этишда унинг динамикасига алохида эътибор берилади.
Мисол кўриб чиқамиз. Айтайлик. корхонанинг активлари ва пассивларинккг аҳволи тўғрисидаги маълумотлар балансда қуйидаги тартибда гурухлаштирилган (1-жадвал)
Бизнинг мисолда жорий ликвидлилик коэффициенги 1993 йшша 1,94 бараварни ташкил эттан (264900:136850). бу 1992 йилдагига нисбатан 1,13 баравар қўпдир - 1992 йилда 1.71 баравар бўлган эди (274300:160750). Бироқ коэффициентларининг кўпайтирилиши ҳисобига эмас, балки улар ҳажминмнг қисқа муддатли мажбуриятларгашг камайиши суръатларига нисбатан камроқ пасайиши ҳисобига содир бўлган.
Оборот маблағларишшг энг ликвид қисмининг (яьни моддий - ишлаб чиқариш захираларини ҳисобга олмасдан) қисқа муддатли мажбуриятларга нисбатани очиб берадиган муддатли ликвидлилик коэффициентининг энг кўп учрайдиган кўрсаткичи ҳисобланади. Бу кўрсаткич ҳисоб-китобининг зарурлиги оборот маблағлари айрим тоифалари лик-видлилигининг бир хил эмаслиги тақозо этади. Ва агар, масалан, пул маблағлари жорий мажбуриятларни узишининг бевосита манбаи бўлиб хизмат қилса, унда заҳиралар бундай мақсад учун фақат уларни сотгандан кейингина хизмат қилиши мумиш бу нафақат харидорнинг мавжуд бўлишини шу билан бирга харидорда пул маблагларининг ҳам мавжуд бўлишини тақозо этади. Муддатли ликвидлиликни баҳолаш бизнинг корхоналар учун янада мураккаблашади.
Юқорида баён қилингаклардан келиб чиқадики, нафақат пул маблағлари шу билан бирга қисқа муддатли қимматли қогозлар ва соф дебиторлик қарзи ҳам энг ликвидли акгивларга киради. Ривожланган бозор иқгисодиёти шароитида бундай ёндашув ўз-ўзини тўла оқлайди кисқа муддатли қимматли қоғозлар юқори ликвидли маблаглар хисобланади.
Кўпчилик ҳолларда ликвидлиликни фақат пул маблағларининг кўрсаткичи бўйича баҳолаш энг ишончли усул ҳисобланади. Яна шуни қайд қилиш керакки. ликвидлилик кўрсаткичларини ҳисоб-китоб қилишда Ғарбий мамлакатларда. шунингдек"Келгуси даврлар харажатлари" кўрсаткичи, ҳам ҳисобга олинади.
Бизнинг мисолимизда 1993 йидда муддатли ликвидлилик кўрсаткичи1,31 бараварни ташкил этди (500+177000+2400): 136850, 1992 йилда эса бундай кўрсаткич 1,2 баравар бўлган эди (300+2000+190000+2000): 160750.
Муддатли ликвидлилик кўрсаткичини ҳисоб-китоб қилиш учун шунингдек бошқача ҳисоб-китоб формуласи ҳам қўлланилиши мумкин, бундай формулага биноан каср сурати оборотли маблағлар билан моддий ишлаб чиқариш заҳиралари ўртасидаги тафовутга тенг бўлади. ' •.
Корхонанинг ликвидлилигини таҳлил этиш жараёнида соф оборотли сармояни ўрганиш катта аҳамият касб этади.У корхонанинг қисқа муддатли қарзни узганидан сўнг ривожланишга бўлган потенциал имкониятини тавсифлайди. Умумий сумма давр учун ўзгаришлар ва бундай ўзгаришларнинг сабабларидан ташқари, сотилмаган моддий-ишлаб чиқариш заҳираларига боглиқ бўлган соф оборотли сармоя хиссасини тавсифлайдиган коэффициент хам хисоблаб чиқилиши мумкин.
Бизнинг мисолимизда 1993 йилда соф оборотлн сармоя 128050 минг сўмни ташкил этди (264900-136850); 1992 йилда бундай сармоя 113550 минг сўмга тенг эди (274300-160750), демак моддий-ишлаб чиқариш заҳираларини соф оборотли сармояга бўлишдан олинадиган сон сифатида хисоблаб чиқиладиган коэффициент 1993 йидда 66,4 фоизни (85000:128050), 1992 йилда 70.5 фоизни (80000:113550) ташкил этди. Умуман олганда коэффициентнинг юқори даражадалигига қарамасдан, 1993 йидда соф оборотли сармоянинг ўсиши моддий-ишлаб чиқариш заҳираларининг ўсишидан ортиқ бўлиши хисобига кўрсаткичнинг бир-мунча яхшиланиши кузатилган.
Муддатли ва мутлақ ликвидлилик коэффициентлари оборотли маблағлар миқдорига қараб фарқ қилади. Биринчи кўрсаткичда жорий ликвидлилик кўрсатигчидан фаркли равишда моддий-ишлаб чиқариш заҳиралари ҳисобга олинмайди. чунки у оборотли маблағларнинг энг кам ликвидли моддасидир. Уни пулга айлантириш жуда қийин.
Жорий ва муддатли ликвидлилик коэффициентларини ҳисоблашда дебиторлик қарзи даргумон қарзларни хисобдан чиқариб ташлаш билан хисоб-китоб килинади, чунки сиз ўзингизга ҳеч қачон тўлашмайдиган нарсаларни хисобга олмай туриб ўз ликвидлилигингизга баҳо беришингиз мумкин эмас. Бу эҳтиёткорлик тамойилига мувофиқ келади, зеро у активларни ҳисобга олишда энг кам реал баҳога якин баҳода акс эттириш имконини беради.
Ғарбда қисқа муддатли мажбуриятлар бўйича пул маблағларининг мутлақ ликвидлилиги коэффициенти асосан қандайдир ички мақсадлар учун ҳисоб-китоб қилинади, молия бозорлари эса дастлабки иккита кўрсаткич билан кифояланишади. Негаки ривожланган бозор иқгисодиёгига эга бўлган мамлакатларда қисқа муддатли молиявий маблағ сарфлашлар ва соф дебиторлар пул маблағларига жуда якин туришади. Ўтиш иқтисодиёти шароитида эса ҳатго пул маблағлари ҳам ҳамиша ликвидлиликни аниқ акс эттиравермайди, сабаби бундай маблағларнинг актив фаолиятига кескин путур етказиши мумкин бўлган "йўлдага пул маблаглари" деган модда мавжуддир.
Бизнинг мисолимизда мутлақ ликвидлилик коэффициенти 1993 йилда 500: 136850=0.36 ни. 1992 ййлда 300:160750=0:18 ни ташкил этди, яъни корхона (х-у) ўз кредиторлари билан 0, 18 марта тезроқ ҳисоб-китоб қила олиши мумкин.
Соф оборотли маблаглар (иш сармояси) - оборотли маблағлар «минус қисқа муддатли мажбуриятлардир. Улар хам корхонанииг ликвидлилигини тавсифлаш, лекин молиявий бозор тилида у яна корхонанинг ўсишга бўлган потенциал қобилиятини хам тавсифлайди. Бундаги мантиқ қуйидагичадир: агар сиздаги оборотли маблаглар фақат қисқа муддатли мажбуриятларни қоплаш учунгина етарли бўлса, унда бу пуллар оборотли мажбуриятларга киради ва компанияни бундан сўнг ривожлантиршл учун имконият йўқ. Бундай мулоҳазалар юзасидан баҳслашиш мумкин лекин барибир молиявий бозорлар корхонага айни шундай ўлчамлар билан ёндашади. Инвесторлар бошқа тафсилотлар билаи қизиқиб ўтирмасдан, аввало ана шу кўрсаткичларга қарашади.
Шундай қилиб, барча ликвидлилик коэффициентлари баланс маълумотлари асосида ҳисоблаб чикилади.