Motor moylari klassifikatsiyasi. Reja

---

Mavzu:

Motor moylari klassifikatsiyasi. 

                                 Reja:

1.Motor moylarining klassifikatsiyasi.

2.Xorijiy moylarning klassifikatsiyasi.

3.Foydalanilgan adabiyotlar.

Ishlatilish  sharoitiga  va  ekspluatatsion  xoss

alari  darajasiga  ko’ra  motor 

moylari    A,  B,  V,  G,  D,  E  guruxlarga  bo’linadi

.  Zamonaviy  avtomobil 

dvigatellarida  asosan  B,  V,  G,  D  guruxlardagi

  moylar  ishlatiladi.  B  guruxdagi 

moy-kichik tezlikdagi, V-o’rtacha tezlikdagi, G-y

uqori tezlikdagi  karbyuratorli  va 

dizelli dvigatellar uchun, D-yuqori tezlikdagi hav

o turbina yordamida bosim bilan 

kiritiladigan dizzelar  uchun  mo’ljallangan. B, V,

 G guruxdagi  moylar  yana kichik 

guruxlarga  bo’linadi.  Birinchi  kichik  guruxdag

i  moylar ��������������(1  in

deksli)  karbyuratorli 

dvigatellar  uchun,  ikkinchi  kichik  guruxdagi  

moylar  (2  indeksli)  dizellar  uchun 

mo’ljallangan,  uchinchi  kichik  guruxdagi  moy

lar  (indeksiz)  universal  bo’lib, 

karbyuratorli dvigatellarda ham, dizelli dvigatell

arda ham ishlatiladi. Har bir gurux 

chegarasida  100

0

C  da  moy  ettita  kinematik  qovushqoqlik  kla

ssiga  ega  bo’lishi 

mumkin: 6, 8, 10, 12, 14, 16 va 

20 mm

2

c

---

oqlikligini ko’rsatadi. 

A  -  guruxdagi  moylarga prisadkalar qo’shilma

ydi  yoki kam qo’shiladi,  ular 

faqat siqish darajasi kichik bo’lgan karbyuratorl

i dvigatellarda ishlatiladi. 

B, V, G - 6-16%��gacha prisadkalar kompozit

siyasi qo’shiladi. Siqish darajasi 

o’rtacha bo’lgan dvigatellar uchun B, V, siqish d

arajasi yuqori bo’lgan dvigatellar 

uchun  -  G  guruxdagi  moylar  ham  karbyurato

rli,  ham  dizelli  dvigatellarda 

ishlatiladi. 

E - guruxdagi moylar sekin yurar dizellarda ishl

atiladi. 

D  -  guruxdagi  moylar  tezyurar  dizellarda  ishl

atiladi,  15-18%  prisadkalar 

kompozitsiyasi qo’shiladi. 

M-10G

2

 - moyning 100

0

C dagi qovushqoqligi 10sSt ga teng. Ekspluatat

sion 

xossasiga ko’ra, yuqori��darajada kuchaytiril

gan dizel dvigatellariga G

(2)

 guruxdagi 

moylar ishlatiladi. 

Dizel dvigatellarida: 

-yozda  100

0

C  dagi  qovushqoqligi  10-12sSt   qishda  100

0

C  dagi 

---

qovushqoqligi 8sSt bo’lgan moylar ishlatiladi. 

Karbyuratorli dvigatellarda: 

-yozda  100

0

C  dagi  qovushqoqligi  8-10  sSt     qishda  100

0

C  dagi 

qovushqoqligi 6-8sSt bo’lgan moylar ishlatiladi

. 

84 

 

Hozirgi  vaqtda  dizellarda  ishlaydigan  traktorl

ar,  kombaynlar,  og’ir  yuk 

ko’taradigan  avtomobillarda  ishlatiladigan  m

oylarga  prisadkalar  miqdori  ko’proq 

qo’shiladi.  Bu  dvigatellar  yuqori  haroratda,  k

atta  yuk(nagruzka)  ostida  va  katta 

tezlikda  ishlaydi.  Shuning�� uchun  bularga 

 ishlatiladigan  moylar  yuqori  sifatli 

bo’lishi kerak. 

Dvigatel  ishlaganda  moyning  sifati  asta-seki

n  yomonlashib  boradi.  shuning 

uchun, belgilangan vaqtlardan so’ng, uni yangis

i bilan almashtirish zarur. Qishloq 

xo’jaligi  mashinalarda  moy  texnik  xizmat  ko’

rsatishning  belgilangan  tizimiga 

muvofiq almashtiriladi. 

Moyni  uning  ekspluatatsion  xossalarini  hiso

bga  olgan  holda  almashtirish 

uchun, ma’lum vaqt o’tgandan keyin katerdan n

amuna olib, uning sifati aniqlanadi. 

Sifati yomonlashgan moy yangisi bilan almash

---

tiriladi. 

Zamonaviy  kuchaytirilgan  traktorlar,  og’ir  yuk

  ko’taradigan  avtomobillar 

dizellarida  moy  juda  qiyin�� sharoitlarda  is

hlaydi.  Shuning  uchun  bu  dvigatellarda 

ishlatiladigan  moylar  neftni  bevosita  haydas

h  yo’li  bilan  olingan  yuqori  sifatli  va 

yaxshilab tozalangan maxsulotlarga prisadkala

r ko’shib tayyorlanadi. 

Dizel dvigatellarida V

2

 guruxdagi moylar eng ko’p tarqalgan. Ularga y

uvish-

disperslash prisadkalari, oksidlanish va eyilish

ga qarshi prisadkalar kompozitsiyasi 

qushiladi. 

Yuqori darajada kuchaytirilgan dizel dvigatellari

da harorat yuqori, yuklanish 

katta,  shuning  uchun  ularda  moylash  materi

allarining  ish  sharoiti  xam  og’ir.  Shu 

sababli, ularda ishlatiladigan G guruxdagi moto

r moylariga 14% gacha prisadkalar 

kompozitsiyasi qo’shiladi. 

Neft sanoati��G guruxdagi moylarning asosi

y 2 xil markasini chiqaradi: yozgi 

M-10G

2

 va qishki M-8G

2

. 

Qishki  moylar  -  10

0

C  gacha  dizellarni  sovuqda  yurgizib  yuboris

hni 

---

ta’minlaydi. Bundan past haroratda quyultirilga

n moylardan foydala

n

iladi. 

Bundan  tashqari,  klassifikatsiyasiga  ko’ra  qu

yultirilgan  qishki  va 

qovushqoqlik harorat xossalari yaxshilangan 

moylar ham chiqariladi. Masalan, M-

4

3

8V

2

,  4  raqamli  -  qovushqolik  klassini  (-18

0

C  da  u  2600sSt.dan  yuqori 

bo’lmasligi  kerak),  "3"  xarfi  -  moy  tarkibida  

quyultiruvchi  prisadkalar  borligini 

bildiradi. 

Karbyuratorli  dvigatellarda:  VAZ,  Volga,  GAZ-

24,  Moskvich  va  boshqa 

yengil avtomashinalardagi yuqori darajada kuc

haytirilgan dvigatellarning ishonchli 

ishlashi  uchun  G

1

  guruxdagi  moylar(qishki  M-8G

1 

va  yozgi  M-12G

1

)  barcha 

mavsumbop  quyultirilgan  M-6

3

10G

1

  moylari  ishlatiladi. ��Moylar  1-TXK  vaqtid

a 

almashtirilib  turiladi.  Chet  mamlakatlardan  k

eltiriladigan prisadkalar asosida oz

---

miqdordi  chiqariladigan  M-8GI,  M-10GI,  M-12

GI  moylari  xam  oz  miqdorda 

chiqariladi. Ozgina  vaqt  ishlagan dvigatel  kat

eridan olingan  moy tashqi ko’rinishi 

va xossalari jixatidan yangi moydan ayncha far

q qiladi. 

Dvigatel  ishlaganda  moyning  sifati  asta-seki

n  yomonlashib  boradi,  shuning 

uchun  ma’lum  vaqtdan  so’ng,  uni  yangisi  bil

an  almashtiriladi.  Bu  muddat  yuk  va 

yengil  avtomashinalari  uchun  bosib  o’tilgan  

yo’lning  uzunligi  (TXK  davriyligi) 

85 

 

bilan  belgilanadi.  Traktor  va  qurilish  mashin

alari  uchun  esa,  ishlagan  vaqt 

motosoat soni bilan belgilanadi.

Xorijiy motor moylarining klassifikatsiyasi. 

Mamlakatimizda  zamonoviy  avtomobillarni

ishlab  chiqarilishi  va  xorijiy 

rusimdagi  avtomobillarini  ko’payishi

munosabatida  xorijiy  moylar  ham  ko’plab 

ishlatilmoqda. 

Xorijiy  motor  moylari  qovushqoqlik  va

ekspluatatsion  tariflari  bilan 

klassifikatsiyalanadi. Moylarning qovushqoqlik

klassifikatsiyasi SAE J 300 "Motor 

moylarining qovushqoqlik sinflari" standarti

asosidadir. Shu standart bo’yicha 100 

0

---

qovushqoqligiga mos holda belgilanish

kiritilgan. 

 

«Kamminz»  dvigatellarida  Amerikaning  SAE

va  ASTM  jamiyatlari 

tomonidan tasdiqlangan motor moylari

ko’llaniladi. Bunday moylar Respublikamiz 

qishloq  ho’jaligida  birinchi  marta

ko’llanilayotganligi  sababli,  ularga  qisqacha 

tavsif berib o’tish lozim. 

 

SAE moylari qovushqoqlik va èkspulatatsion

xossalari bilan baholanadi. Bu 

moylar  dvigatelning  ishlash  mavsumiga

qarab  bir  nechta  qovushqoqlik  sinflariga 

bo’linadi. SAE klassifikatsiyasi 5W, 10W, 15W

va 20W sinfidagi moylar uchun –

18  S  va  100  C  haroratlardagi,  20,  30,  40  va

50  sinifidagi  moylar  uchun  esa  faqat 

100 C harortdagi qovushqoqlik ko’rsatkichlarini

belgilaydi. 

 

Amerika  neft  instituti  (ARJ)  tomonidan

qo’yilgan  moylar  dvigatelining  ish 

sharoitiga mos bo’lishi  shart. 

Yozgi moylar qo’yidagicha belgilanadi:SAE 20,

SAE 30, SAE 40, SAE 50. 

Qishki  moylar  qo’yidagicha  belgilanadi:  SAE

OW,  SAE  5W,  SAE  10W, 

SAE 15W,  SAE 20W. 

Hamma  mavsumda  ishlatiladigan  moylar

qo’yidagicha  belgilanadi:  SAE 

10W

-40, SAE 15W-50, SAE 20W-50, SAE 15W-40. 

---

 Shuni eslatish kerakki, SAE sinfi faqat

moyning qovushqoqligini ta’sirlaydi, 

uning vazifasi to’g’risida ma’lumot bermaydi. 

Moyning  ekspluatatsion  xossa  kategoriyasi

uni  qo’llanish  miqyosi  bo’yicha 

aniqlanadi.  Ko’p  tarqalgan  APJ  moy

klassifikatsiyasi  benzin  dvigatellari  uchun 

qo’yidagi kategoriyalarni belgilanadi: SA, SB,

SC, SD, SE, SG, SH, SJ. 

Dizel dvigatellari uchun: 

CA, CB, CC, CE, CF-4, CF-2, CF-6. 

Universal moylar ikkita ko’rinishda belgilanadi:

SF/SD, CG/CE, SH/CC, 

SJ/CE,

 PS.  

FOYDALAMLGAN ADABIYOTLARI.

УЗБЕКИСТОН   РБСПУБЛИКАСИ   ОЛИЙ  В А

УРТА  МАХСУС  ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

Узбекистан  Республикаси  Президента

Ислом  Каримовнинг 2011 ййлнинг  асосий

якунлари  ва 2012 йилда Узбекистонни

ижтимоий -  иктисодий

ривожлантиришнинг  устувор

йуналишларига  багашланган Узбекистан

Республикаси Вазирлар Мах,камасининг

мажлисвдаги “2012 йил ВАТАНИМИЗ

ТАРАВДИЁТИНИ  ЯНГИ  БООдЯЧГА

КУТАРАДИГАН  ЙИЛ  БУЛАДИ”

мавзусидаги маърузасини урганиш буйича

ук;ув куллАНМА “Укитувчи” -  2012Й.2.

Буюк ва мукаддассан,  мустакил Ватан. /

---

УзР  олий ва урта махсус таълим

вазирлиги,УзР  мах,алла  жамгармаси;

Маъсул  ижодий  гурух,. А.Ш. Бетурадов [ва

бошк.]. -  Т.: “Укигувчи” НМИУ, 2011 й., 199 б.

3.  Алимова  З.Х.,  Хамрокулов  O.A.

«Транспорт  воситаларвда ишлатиладиган

эксплуатадион  материаллар»  Укув

кулланма,  Жиззах 2004 й., 81 б.4.  Алимова

З.Х.  «Транспорт  воситаларвда

ишлатиладиган  мате риаллар ва уларнинг

химмотологияси» Маърузалар матни,Т.:

2000 й.5. Смирнов А. В. Автомобильные

эксплутационные материалы: Учеб.

пособие / НовГУ им. Ярослава Мудрого. -

Великий Новго-род, 2004. -  348 с.6.

Синельников А.Ф., Балабанов В.И.

Автомобильные топлива, масла и

эксплуатационные жидкости. Краткий

справочник. -М.: ЗАО «КЖИ - За рулем»

2003, 176 с.7.  Сафонов  А.  С,  Ушаков  А.  И.,

Чечкенев  И.  В.  Автомобильные топлива:

Химмотология. Эксплуатационные

свойства. Ассортимент. — СПб.:

Издательство «НПИКЦ», 2002. — 264 с,

8.1<одиров С.М., Никитин С.Е. Автомобил

ва трактор двигателлари.Т.: Укцтувчи, 1992

й.9. Манусаджянц О.И., Смал Ф.В.

«Автомобильные эксплуата-ционные

материалы». М.: Транспорт, 1989 г., 272 с.

10.  Милушкин  A.A.,  Черняйкин  В.А.

«Автомобил  хайдовчиси  учун

справочник». Т.: Укдтувчи, 1995 й.II.

Химики  автолюбителям.  Под  общей

редакцией  проф.  А.Я.  Мал кина, Л., 

---

«Химия» Ленинградской отделение,

1991,318 с.12. Балтенас Р., Сафонов A.C.,

Ушаков А.И., Шергалис В. Моторные масла.

Производство.  Свойства.  Классификация.

Применение.  Альфа- Лаб. Москва -

Санкт-Петербург, 2000, 146 с.13.  Кириченко

Н.Б.  Автомобильные  эксплуатационные

материалы Учебное  пособие  для

сред.проф.образования  -   М.:  Из.Центр

«Академия», 2003г.14. Internet, www.

эксплуатационные материалы, ru.