Muhammad al-xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Farg`ona filiali Fan: Telekommunikatsiyada Suniy Intelekt

Model mantiq
Birinchi tartibli mantiq imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan birinchi urinish modal mantiqlar majmuasining paydo bo‘lishi bo‘lib, unda real dunyoning u yoki bu tomonlarini aks ettiruvchi turli kvantlashtiruvchilar (modalliklar) va aksiomalar kiritilgan. Eng mashhur modal mantiqlar "mumkin-zarur" (aletik mantiq), deontik mantiq ("ruxsat etilgan-majburiy" modalliklari), epistemik mantiq (bilim-e'tiqod mantig'i), temporal modal mantiq ("har doim-hech qachon" modalliklari, "ko'pincha - ba'zan").
Modal mantiqni talqin qilish uchun faqat ikkita ma'noga ega bo'lgan (ikki qiymatli semantika) predikatlarning imkoniyatlari etarli emas edi. Shuning uchun birinchi marta Lukasievichning uch qiymatli mantig'i (Lukasievich mantig'i) paydo bo'ldi, bu erda mantiqiy o'zgaruvchilar 0, 1, 2 qiymatlarini, keyin esa mumkin bo'lgan olamlarning semantikasini (4-qiymatli mantiq) olishlari mumkin.
Quyida mumkin bo'lgan olamlarning to'rtta qiymatli semantikasi keltirilgan (3-rasm).
Lekin modal mantiq Aniqemas bilimlarni ifodalash uchun mos emas, chunki ular deterministik semantikaga asoslanadi va mohiyatan,
bilimlarni ifodalash usuli sifatida barcha kamchiliklari bilan 1-darajali predikatlar mantiqini biroz takomillashtirish.



3- rasm. Mumkin olamlarning semantikasi
Aniqemas to'plamlar nazariyasi va Aniqemas mantiq
Aniqemas tushunchalarni ifodalash va ular bilan ishlash uchun amerikalik olim L.Zade 60-yillarda Aniqemas to‘plamlar nazariyasini yaratdi, so‘ngra .
- unga asoslangan Aniqemas mantiq. Aniqemas to‘plamlar nazariyasi a elementining A to‘plamga tegishli ekanligini 0 dan 1 gacha bo‘lgan _{ A} bilan to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin bo‘lgan fakt sifatida talqin qilishga asoslanadi. a elementning A to'plamga a'zolik funksiyasi deb ataladi .
Aniqemas to'plamlar nazariyasidagi inklyuziya va tenglik operatsiyalari odatda quyidagicha ta'riflanadi (Zadehga ko'ra):
FG : 
a , _F ( a ) _G ( a )
F G :
a , _F ( a ) _G ( a ).
F to‘plamning G to‘ldiruvchisi shunday aniqlanadi
a , _F ( a ) 1 _G ( a ).
To'plamlarning kesishishi va birlashmasi quyidagicha aniqlanadi:
_a , _F _G ( a ) min( _F ( a ), _G ( a )),
_a , _F _G ( a ) max( _F ( a ), _G ( a )).
Bu ta'riflar yagona emas, garchi ular Aniqemas to'plamlarda mos keladigan operatsiyalar haqidagi intuitiv g'oyalarga zid bo'lmasa ham.
Aniqemas toʻplamlar nazariyasining alohida holati ( = 1 yoki 0 boʻlganda) klassik toʻplamlar nazariyasidir. Biroq, Aniqemas to'plamlardagi operatsiyalarning boshqa ta'riflari mavjud.
Ikkilik (mantiqiy) mantiq klassik to‘plamlar nazariyasi asosida qurilganidek, Aniqemas to‘plamlar nazariyasi ham Aniqemas to‘plamlar nazariyasi asosida quriladi. U ilgari tasvirlangan a'zolik funktsiyasi haqiqiy takliflar to'plamida aniqlangan takliflar ustida ishlaydi. A'zolik funktsiyasi haqiqat, ishonch yoki ishonchlilik o'lchovi sifatida talqin qilinadi va bilimlarning noaniqligini aks ettiradi.
Faraz qilaylik, quyidagi gaplar bor:
“Ivanov yaxshi odam” =0,8 bilan,
“Siyosatchi yaxshi odam” = 0,3 bilan.
Keyin bu ikki gapning birikmasi (bu Ivanovning siyosatchi ekanligi ma'lum bo'lganida uning haqidagi fikrni takomillashtirish sifatida mantiqiy bo'ladi) a'zolik funksiyasi = 0,3, diszyunksiyasi esa - = 0,8 bilan aniqlanadi.
Odatda psevdofizik mantiqlar doirasida ko'rib chiqiladigan Aniqemas predikatlar mantig'iga Aniqemas takliflar mantiqini ishlab chiqish mumkin ( 2.5 ga qarang ).
Aniqemas to'plamlar nazariyasida a'zolik funktsiyasini bayonotlar haqiqatining sub'ektiv ifodasi yoki bilimning (ma'lumotlarning) ob'ektiv noaniqligi sifatida talqin qilish mumkin. Birinchi holda, Aniqemas bayonotlarning tavsifi, go'yoki, tashqi muhit bilan o'zaro ta'sir qilish misollari bo'yicha o'qitilgan yoki mutaxassislarning sub'ektiv bilimlari bilan to'ldirilgan ba'zi bir intellektual tizim holatining oniy tasviridir. Ikkinchi holda, Aniqemaslik - bu tizimga ma'lumot oqimi va uni bilim shaklida talqin qilishda har qanday aralashuvning natijasidir. Ikkala holatda ham a'zolik funktsiyasi haqiqatning ehtimollik o'lchovi sifatida talqin qilinishi mumkin va ehtimollik nazariyasi uni qayta ishlash va tahlil qilishda qo'llanilishi mumkin. Bu haqiqat, chunki Intellektual tizim bayonotlarning haqiqati haqida turli sub'ektiv g'oyalarga ega bo'lgan turli xil sub'ektlar bilan yoki turli xil aralashuvlar ma'lumot (bilim) haqiqatining ehtimollik tavsifini yaratadigan turli xil vaziyatlar bilan ishlaydi.