|
U ayniqsa, kichik hukmdorlarga jangu jadalga kirishmaslikni, yuqori hokimiyat sifatida uni tan olgan holda o‘z yurtida avvalgidek hukmronlik qilaverishni tavsiya etgan. Manbalardan ma'lumki, ko‘p hollarda bu siyosat muvaffaqiyat qozongan. Albatta, bunday hukmdorlarning Amir Temur takliflarini qabul qilishi zamirida Turondagidek birlashish zarurati emas, balki noilojlik asosiy omil bo‘lgan. Shu bilan ular, cheklangan bo‘lsada, o‘z hukmronliklarini saqlab qolganlar. - U ayniqsa, kichik hukmdorlarga jangu jadalga kirishmaslikni, yuqori hokimiyat sifatida uni tan olgan holda o‘z yurtida avvalgidek hukmronlik qilaverishni tavsiya etgan. Manbalardan ma'lumki, ko‘p hollarda bu siyosat muvaffaqiyat qozongan. Albatta, bunday hukmdorlarning Amir Temur takliflarini qabul qilishi zamirida Turondagidek birlashish zarurati emas, balki noilojlik asosiy omil bo‘lgan. Shu bilan ular, cheklangan bo‘lsada, o‘z hukmronliklarini saqlab qolganlar.
- Sohibqironning xalqaro yozishmalari asosan fors tilida olib borilgan. Chunki bu til o‘sha paytda Yaqin va O‘rta Sharq mamlakatlarining nafaqat o‘zaro, balki boshqa mintaqa davlatlari bilan olib borgan muloqotlarida rasmiy xalqaro aloqalar vositasi sifatida tan olingan va diplomatik yozishmalar ko‘pincha ana shu tilda olib borilgan. Amir Temur bu an'anaga amal qildi, lekin o‘z xatlarini "Amir Temur so‘zim" yoki "so‘zimiz" degan turkiy kalima bilan boshlashni rasmiy udumga aylantirdi. Buni Ovrupo mamlakatlariga yo‘llangan yozishmalarda ham ko‘ramiz. Hatto Amir Temur maktublarining lotincha tarjimalaridan birida "so‘zimiz" kalimasi Temurning rasmiy unvonlaridan biri bo‘lsa kerak, degan andisha bilan ag‘darilmasdan "so‘zimiz" deb yozib qo‘ya qolinganligi nazarga tashlanadi.
- Amir Temur diplomatiyasiga xos xususiyatlardan yana biri shuki, u rakiblariga yozgan xatlarida odatda sharqona odob-axloq va asrlar mobaynida qaror topgan udumlardan chekinmagan. Bu haqda yuqorida Sohibqiron va Sulton Boyazid o‘rtalaridagi yozishmalardan misollar keltirib o‘tgan edik.
- Amir Temur boshqa hukmdorlarga elchilar yuborar ekan, ularga yuklatilgan vazifaning ahamiyatiga qarab o‘z nomidan ish ko‘ruvchi bunday odamlarning e'tiborli, el-yurt ichida tanilgan, aql va zakovatli bo‘lishiga katta e'tibor bergan. Uning a'yonlari ham ana shunday kishilardan iborat bo‘lgan. Buni italiyalik tojir Mignanelli asarida keltirilgan quyidagi satrlar to‘la isbotlaydi: : "Temurning kishilari, - deb yozadi u, - juda ham ko‘rkam edilar, ular nasli-nasabiga ko‘ra ham ulug‘vor ko‘rinardi.
- Ular oliy xususiyatli, farosatli, mashhur, yoshiga qarab mansabdor bo‘lgan kishilar edi. Temurning shunday odamlari bor ediki, ular arab, yunon, hibru (yahudiy) va boshqa kator tillarni bilardilar, osmon ilmi, geometriyadan mashhur edilar". Sohibqiron elchilarni ham ana shunday kishilardan tanlaganligiga shubha qolmaydi.
- Manbalarda keltirilgan Amir Temur diplomatik aloqalariga doir materiallar shundan dalolat beradiki, Sohibqiron elchilarni tanlashda g‘oyat ehtiyotkorlik ko‘rsatgan, o‘z a'yonlari ichidan eng sadoqatli, bilimdon va hushyor kimsalarnigina bu ishga loyiq ko‘rgan. Bu o‘rinda Sohibqiron, fikrimizcha, to‘la-to‘kis qadimiy turkiy diplomatiyaga xos bo‘lgan urf-odatlarga qattiq rioya qilgan. U, shubhasiz, bu soha uchun g‘oyat qimmatli sanalgan, XI asrda bitilgan va qadimiy diplomatiya sir-asrorlarini o‘zida ifoda etgan turkiy tildagi qomusiy asar -"Qutadg‘u bilik" bilan yaxshi tanish bo‘lgan.
- Amir Temur tashqi siyosatiga o‘z xayotini bag‘ishlagan uning sadoqatli elchilari orasida Ispaniyaga borib, u yerda Amir Temur elchisi sifatida ma'lum muddat turgan va Kastiliya elchilari bilan Samarqandga qaytgan Muhammad Al-Keshiy singari zukko diplomatlar bor edi. Amir Temur saltanatining mashhur diplomatlaridan biri - Muxammad Al-Keshiy haqida ma'lumotlar kam uchraydi. yevropa mamlakatlariga Amir Temur musulmon diplomatlardan faqat AlKeshiyni yuborishni lozim topgan. Bu narsa Al-Keshiyning yuksak madaniyatli va savodli bir kishi bo‘lishi bilan bir qatorda uning ma'lum darajada yevropa tillaridan, hech bo‘lmaganda uning birontasidan xabardor bo‘lganligini bildiradi. U Ispaniyaga yetib borib, uning qiroli Genrix III huzurida Sharqning buyuk imperatori - Amir Temurning shaxsiy vakili sifatida juda katta xurmat-e'tiborga sazovor bo‘ladi, qirol saroylaridagi yig‘inlarda katta obro‘ qozonadi. Genrix III unga Rui Gonsales de Klavixo rahbarligidagi o‘z elchilarini qo‘shib, hurmatehgirom bilan Samarqandga qaytaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
