Mundarija kirish 1 bob. “O'tgan kunlar'' romanida milliy qadriyatlarning badiiy

Akbarali Miryoqub
Xadicha Poshshaxon Xotini
O’lmasjon Zebi Sultonxon Hakimjon
Poshshaxon va Sultonxonlar timsolida o’sha davr ayollarining qurbonini ko’ramiz. Poshshaxon ayollik qalbidagi orzu-istaklari bilan mingboshiga bir odam orqali: “Menga javob bering, boshqa er qilay. Hali yoshman, ko’nglimda orzuhavaslarim bor. Qolgan umrim xazon bo’lmasin!” deydi. Lekin mingboshi: “Menga xotin bo’lgan kishi boshqa birovga ham xotin bo’lsa, men el-xalq orasida qanday boshimni ko’tarib yuraman? Mening qo’limga tushibdi, taqdirga tan berib o’tirsin. Mendan javob yo’q! Mendan bejavob ketib ko’rsin, qani?” deydi.
Poshshaxon o’z ko’nglicha Miryoqub bilan munosabat bog’laydi.
Poshshaxon

Akbarali Miryoqub
Professor D.Quronov Poshshaxon to’g’risida quyidagi e’tiborli fikrlarni bildirgan edi: “O’zining xarakter mantig’iga ko’ra Poshshaxon “O’tgan kunlar”dagi Xushro’ybibi, “Qutlug’ qon”dagi Nuri obrazlariga yaqin. Biroq ulardan farq qilaroq, CHo’lponning qahramonida ikkiga ajralish kuzatiladi, Tolstoy aytmoqchi, uning vujudida ikkita odam yashaydi. Qahramon ongida shu ikki “odam” o’rtasida keskin kurash boradi-yu, hech biri g’olib kelolmaydi”¹.
Darhaqiqat, qiyin ahvolga tushgan qahramonlarning ruhiy holatlarini ifodalashda Qodiriy ham CHo’lpon ham psixologik tasvirni qo’llaydilar. Zaynabga qarshi chiqishda Kumush oynaga qarab, o’zini o’zini muhokama qilgan bo’lsa, CHo’lpon romanida ham aynan oyna detali bor: “Oynaga qaraydi Poshshaxon:
“Mana, mana o’sha ahmoq!” deydi, yig’lashga hozirlangan ho’rsiniq ovozi bilan qahqaha solib kuladi”²². Nihoyat, Poshshaxon ichidagi yovuz kuch g’olib keladi, Zebini o’ldirishga qasdlanadi. Poshshaxonning maqsadi kundoshlarini yo’q qilish va erining davlatiga egalik qilish edi.
Sultonxonning otasi ham mingboshidan qizini chiqarib olishni so’raganda, Poshshaxonga aytilgan javobni eshitadi, mingboshi yana qo’shib qo’yadiki: “Kim olardi endi u kampirni?” Sultonxon ham kundoshlik adovatidan Poshshaxon va Xadichaxonlardan o’ch olish uchun Zebiga o’zini yaqin tutadi, mingboshining mirzasi Hakimjon bilan don olishadi.