Мундарижа нодирбек Сайфуллаев

Annotation: 
This article contains detailed materials on the development of domes of Central 
Asian architecture of the medieval period
Key words: 
architecture, monument, structure,restoration, dome, decor
Ўрта Осиё ҳозирги ҳудудида қадимги 
меъморий обидаларнинг турли услубларда 
барпо этилиши турли даврларга тўғри келади. 
Эрамиздан олдинги даврлар меъморчилик 
қолдиқлари хам қадимий шаҳарларда 
жумладан, Самарқандда сақланиб қолган 
суғд меъморчилиги намуналари Афросиёб 
ёдгорликлари ва ундан кейинги меъморий 
обидаларни мисол тариқасида келтиришимиз 
мумкин. Лекин Ўрта Осиё тарихида Ўрта 
асрлар даври муҳим аҳамият касб этади.
Бу даврда санъат ва маданиятнинг қайта 
уйғониши ва Ўрта Осиёга арабларнинг кириб 
келиши боис ислом дини мустаҳкам давлат 
динига айланади ва шу муносабат билан ўлка 
шаҳарларида диний иморатлар: мақбаралар, 
масжидлар, мадрасаларнинг бунёд этилиши, 
хонақохлар, хаммомлар, шифохоналарнинг 
шаклланиши кузатилади.
Бухорода 
Сомонийлар 
давлати, 
Хоразмда Хоразмшохлар давлатлари ташкил 
топади. Бу давр Ўрта Осиёда “Уйғониш” даври 
деб ном олган. Дунёдаги машҳур меъморий 
обидалардан Бухородаги Сомонийлар қасри 
харобалари, Тимдаги Араб ота мақбараси, 
Термиздаги Қирқ қиз қальаси, Бухородаги 
Минораи Калон, Бухоро Арки қайта қурилади. 
Шаҳарлар 
кенгайтирилади. 
Мудофаа 
деворлари, дарвозалари мустаҳкамланади.
Тарихга назар ташлайдиган бўлсак, 
архитектуранинг ривожи билан Ўрта 
Осиёнинг тасвирий санъатида узилиши 
мумкин эмас. Айнан, кўрилаётган тарихий 
даврларда 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Маданий мерос объектларини сақлаш ва 
таъмирлаш Илмий тадқиқот ишлаб чиқариш 
Бош Бошқармаси ва УзНИПИ Реставрация 
таъмирлаш корхоналари фаолияти натижасида 
талайгина ёдгорлик иншоотлари бизгача 
етиб келган. Ўрта асрларда Ўрта Осиёда 
яратилган обидалар ва ёдгорликлар ҳозирги 
вақтда Ўзбекистоннинг ташриф карточкаси 
вазифасини 
ўтамоқда. 
Л.И.Ремпель, 
Г.А.Пугаченкова, Б.Н.Засипкин, К.С.Крюков, 
М.С.Булатов, П.Ш.Зохидов А.Хаққулов ва 
бошқаларнинг илмий изланишлари Амир 
Темур ва темурийлар даври меъморчилигида 
ҳандасавий уйғунлаштириш ва меъморий 
мутаносиблаштириш 
усуллари 
кенг 
қўлланилганлигини кўрсатди. Ўша даврда 
марказлаштирилган маданият фаннинг 
тараққий этишига олиб келди. Меъморлар 
УДК: 726.04

---

7
№1 (5)
2021
“Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти Ахборотнома”
ўз даврининг юксак даражадаги кўп қиррали 
усталари бўлишган.Ўрта аср меъморлари 
диний ва дунёвий билимларни жуда пухта 
эгаллашган. Бу даврда пештоқ, бағал, 
гумбаз тоқ ва равоқларнинг бир неча янги 
кўринишлари ишлаб чиқилган. [1].
унинг томони ва диоганалини ташкил этган 
тўртбурчак, тўғритўртбурчак, учбурчак, 
айлана, призма каби геометрик жисмлардан 
гумбазлар шаклланган. Гумбазлар шакли 
ва кўриниши асосий 5 турларга бўлинган: 
ярим айлана, конус, қиррали шатёрсимон, 
шолғомсимон ва қовурғали кўринишга эга.