|
9.Iqtisodiy ma’lumotlarning haqqoniyligi, ishonchliligi, barqarorligiga
shubha tug‘iladi. Natijada aholining davlat tomonidan olib borayotgan
makroiqtisodiy siyosati va pul – kredit tizimiga ishonchi pasayadi.
Milliy iqtisodiyotda inflyasiyaga qarshi siyosatni tashkil etish muhim
ahamiyat kasb etadi. CHunki, inflyasiya mamlakatning ijtimoiy – iqtisodiy
siyosatini izdan chiqaradi. Ishlab chiqarishga va aholining turmush darajasiga
salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Inflyasiyaga qarshi siyosatni amalga oshirishda, iqtisodchilarning fikricha,
uning ikkita yo‘li mavjudligi e’tirof etiladi:
– umumiy talabni tartibga solish;
– umumiy taklifni tartibga solish.
Umumiy talabni tartibga solish orqali inflyasiyaga qarshi kurash keynschilik
yo‘nalishi sifatida e’tirof etiladi. Ular inflyasiyaga qarshi kurashda umumiy
talabni tartibga solish taklifning oshishiga samarali ta’sir ko‘rsatishini ta’kidlaydi.
Taklifning oshishiga samarali ta’sir ko‘rsatadigan asosiy omillar davlat
xarajatlarini oshirish va imtiyozli kreditlarning miqdorini ko‘paytirishdir. Ular o‘z
navbatida mamlakatda investitsion talabni keltirib chiqaradi, investitsion talab
taklifning o‘sishiga olib keladi, taklifning o‘sishi esa baholarning pasayishiga,
baholarning pasayishi inflyasiyani oldini olish va giperinflyasiyani bartaraf etish
imkoniyatini beradi.
Inflyasiyaga qarshi kurashning monetaristik yo‘nalishi vakillarining diqqat
markazida asosiy masala yalpi taklifni tartibga solishga qaratiladi.
Monitaristlarning fikricha, inflyasiyaga qarshi kurashning keynschilar tomonidan ilgari surilgan usuli mamlakatni inflyasiyadan qisqa muddat ichida chiqishga
imkoniyat beradi, lekin mamlakatda yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi
nomutanosiblik holati saqlanib qoladi. Buning natijasida, ma’lum vaqtdan keyin,
mamlakatda inflyasiya jarayoni vujudga keladi. Monetaristik siyosatning
asoschilaridan hisoblangan Milton Fridmanning fikricha – inflyasiya – bu
bevosita pul bilan bog‘liq bo‘lgan holat bo‘lib, uning kelib chiqishini asosiy sababi
davlatning iqtisodiyotni boshqarishga nooqilona aralashuvi natijasida vujudga
keladi. SHuning uchun davlat byudjeti taqchilligini qo‘shimcha emissiya evaziga
emas, balki mamlakatda yalpi taklif hajmini oshirish yo‘li bilan bartaraf etish
lozimligini ta’kidlaydi.
Giperinflyasiya sharoitida baholar juda tez va yirik miqdorda oshib boradi,
asosan giperinflyasiya sharoitida tovarlar va xizmatlarning bahosi astronomik
darajada ortib, yiliga 1000 foiz, oyiga 100 foiz darajasida o‘sishi kuzatiladi.
Mamlakatda iqtisodiyotni boshыarish va pul muomalasi buzilishi natijasida, pul –
kredit siyosati to‘liq izdan chiqib ketadi.
Giperinflyasiya birinchi jahon urushidan keyin Germaniya iqtisodiyotiga
juda katta salbiy ta’sir qilgan. Bu haqda E.M.Remark shunday yozadi. “Inflyasiya
nima ekanligini shunda bilganman. Mening oylik ish haqim ikki yuz milliard
markani tashkil etar edi. Ish haqi bir kunda ikki marta berilar edi, ish haqi
berilgandan so‘ng ishdan yarim soatga ruxsat berilardi. Biz bu vaqtdan foydalanib
kursni ikki martaga oshib ketishidan va olgan ish haqimiz o‘z qiymatini
yo‘qotishidan qo‘rqib qandaydir tovar yoki iste’mol mollarini sotib olish uchun
do‘konlarga yugurar edik 3
Markazlashgan iqtisodiyot sharoitida inflyasiyani vujudga kelishi 1930
yillarda muomalaga haddan ziyod qog‘oz va tanga pullarni chiqarilishi natijasida
iqtisodiyotning “pul kanallari” to‘lishi yuz beradi, bu o‘z navbatida inflyasiyaga
olib kelishi ta’kidlandi, 1940 yillarda esa inflyasiyaning sababi iqtisodiyotda
qog‘oz pullar to‘lov vositasini bajarishi har qanday holatda inflyasiyani keltirib
chiqarishini e’tirof etishdi, 1950 yillarda inflyasiyani kelib chiqishining asosiy
sababi sifatida uning etarli darajada oltin va boshqa moddiy qimmatliklar bilan
ta’minlanmaganligi ekanligini qayd etdilar.
1960 yillarda iqtisodchi olimlar inflyasiya murakkab, ko‘p omilli ijtimoiy –
iqtisodiy jarayon ekanligini, uni tashqi va ichki omillar ta’sir qilishi natijasida
vujudga keladigan iqtisodiy kategoriya sifatida baholadilar.
Iqtisodchi olimlar va mutaxassislarning fikricha, mamlakatda sudraluvchan
inflyasiya iqtisodiyot rivojiga kuchli salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Odatda
iqtisodiyotda inflyasiya darajasi yillik 12 – 14 foizdan ortgandan so‘ng uning
salbiy ta’siri seziladi. Inflyasiyaning salbiy ijtimoiy – iqtisodiy oqibatlari sifatida
quyidagilarni ta’kidlash maqsadga muvofiq.
Monitaristlar kreditning foiz stavkasini oshirish, byudjet taqchilligini
qisqartirish va soliq stavkalarini pasaytirishni ilgari suradilar. Ularning fikricha,
buning natijasida, iste’molga bo‘lgan ehtiyoj qisqaradi, investitsiya hajmi ortadi,
samarasiz xo‘jalik sub’ektlari bankrot bo‘ladi, mamlakatda kuchli raqobat muhiti
shakllanadi. Bular o‘z navbatida mamlakatda inflyasiya darajasining tushishiga
olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
