mavzu: shamol elektr stansiyalari. Quruqlik, sohil, offsher, suzuvchi, afzalliklari va kamchiliklari. Tayanch so’zlar: 3.Dunyodagi eng yirik SHES. 2.Shamol elektr stansiyalarining turlari. 1.Shamol elektr stansiyalarining paydo bo’lish tarixi. Reja: Shamol elektr stansiyasi (SHES) — shamol oqimining kinetik energiyasini elektr energiyasiga aylantiruvchi qurilma. Shamol dvigateli, elektr toki generatori, generator va dvigatelning ishini boshqaruvchi avtomatik qurilma xamda ular oʻrnatiladigan inshootlardan iborat. Shamol elektr stansiyasidan, koʻpincha, shamol oqimining oʻrtacha yillik tezligi yuqori (5 m/sek dan katta) boʻlgan va markazlashtirilgan elektr taʼminot tarmoqlaridan uzoqda joylashgan hududlarda ( Oʻrta Osiyoda — dasht, chul va chala chullarda) elektr energiyasi manbai sifatida foydalaniladi. Shamol elektr stansiyasida.da 8 kVt dan 1,2 mVt gacha quvvatli elektr energiyasi hosil qilish mumkin.
Shamol elektr stantsiyalarining ishlash printsipi shamol konstruktsiyaning pichoqlarini aylantirishiga asoslanadi, uning reduktori elektr generatorini boshqaradi. Ishlab chiqarilgan elektr energiyasi kabel orqali shamol turbinasi tagida joylashgan quvvat shkafi orqali uzatiladi. Shamol elektr stantsiyalarining ustunlari katta balandlikka ega, bu shamol energiyasidan to'liq foydalanishga imkon beradi. Joylashtirilishi rejalashtirilgan hududda shamol elektr stantsiyasini loyihalashda shamolning kuchi va yo'nalishini oldindan o'rganish anemometrlar yordamida amalga oshiriladi.
Suzuvchi shamol turbinasining birinchi prototipi 2007 yil dekabrda qurilgan 80 kVt quvvatga ega. Janubiy Italiya qirg'og'ida suzuvchi platformada o'rnatilgan.
Dunyodagi birinchi suzuvchi elektr stansiyasi («Hywind») 2017-yil oktyabrida Shotlandiya qirg‘oqlaridan 25 kilometr uzoqlikda foydalanishga topshirilgan edi. «Hywind» elektr stansiyasining quvvati 30 MVt bo‘lib, Piterxed shahrini elektr toki bilan ta’minlayapti.
Shamol elektr stansiyalarining turlari: 1.sohil bo’yida joylashgan shes.lar. 2.Quruqlikda joylashgan shes.lar. 3.Suzuvchi shes.lar. 4.Offshore shamol elektr stansiyalari. 1991 yilda dunyodagi birinchi offshor shamol energetikasi yaratildi . U Daniyada, Boltiq dengizi suvlarida o'rnatildi va o'n bitta shamol turbinasiga ega edi. 2016 yil oxirida offshor shamolning o'rnatilgan quvvati 9000 (MVt) dan oshdi.
Dengizda offshor offshor shamol stansiyalari qurilmoqda: qirg'oqdan 10-60 kilometr uzoqlikda. Dengiz shamol stansiyalari bir qator afzalliklarga ega: ular amalda qirg'oqdan ko'rinmaydi; ular erni egallamaydilar; ular muntazam offshor shamollari tufayli samaraliroq. Dengiz elektr stantsiyalari dengizning sayoz joylarida qurilgan. Shamol turbinasi minoralari 30 metr chuqurlikka qoziqdan qilingan poydevorlarga o'rnatiladi. Elektr suv osti kabellari orqali erga uzatiladi. Dengiz elektr stantsiyalari qurilishga qaraganda ancha qimmat.
O‘zbekistonda birinchi shamol elektr stansiyasi qurilishi boshlandi
BAAning «Masdar» kompaniyasi Zarafshonda shamol elektr stansiyasini qurishni boshladi. 2024 yilning oxirigacha foydalanishga topshirilishi kutilayapti.
Dastlab 600 mln dollarga baholangan loyiha kengaytirilgandan so‘ng qariyb 1,8 mlrd dollar miqdorida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etishi kutilmoqda.
500 MVt quvvatga ega loyiha 500 mingta xonadonga yetarli hajmda elektr energiyani ishlab chiqarishni va atmosferaga chiqariladigan karbonat angidrid chiqindilarini yiliga 1,1 mln tonnaga kamaytirishni ta’minlab berishi ko‘zda tutilgan edi.
Birinchi shamol elektr stantsiyasi 1931 yilda Yaltada qurilgan va quvvati 100 kVtgacha ishlab chiqilgan
. Elektr ishlab chiqaradigan shamol tegirmonlari 19 -asrda Daniyada kashf etilgan.
Ularning eng kattasi minora balandligi 24 m va diametri 23 m bo'lgan to'rt pichoqli rotorga ega edi.
Zamonaviy gorizontal o'qli shamol elektr stansiyalari 100 kVt quvvatga ega .
1931 yilda Yaltada qurilgan. Uning balandligi 30 m bo'lgan minorasi bor edi.1941 yilga kelib shamol elektr stansiyalarining birlik quvvati 1,25 MVtga yetdi.
1-fundament; 2-kuch kontaktorlari va boshqaruv zanjirini o‘z ichiga olgan kuch shkafi; 3 - minora; 4-chiqish narvoni; 5 –aylantirish mexanizmi; 6 – gondola; 7 - elektr generatori; 8 –shamol yo‘nalishini shmol yo‘nalishi va tezligini kuzatuvchi tizim(anemometr) 9 – to‘xtatish tizimi; 10transmissiya;11-parraklar;12– parraklar joylashish burchagini o‘zgartirish tizimi;13 –rotor qalpog‘i.
Test. 1.Suzuvchi shamol turbinasining birinchi prototipi nechanchi yil va qaysi oyda qurilgan. A). 1997 yil oktyabrda. B). 2002 yil fevralda. C). 2000 yil martta. D) 2007 yil dekabrda, 2. O‘zbekistonda birinchi shamol elektr stansiyasi qayerda qurilishi boshlandi A). Zarafshonda, b). Namanganda. C). Surxondaryoda. D). Termizda. 3. Elektr ishlab chiqaradigan shamol tegirmonlari ………………………kashf etilgan. A). 20 asrda amerikada. B). 19 asrda daniyada, c). 20 asrda rassiyada. D). 19 asrda germaniyada. 4. shamol elektr stansiyalari nechta turga bo’linadi. A). 5 ta. B). 3 ta. C). 4 ta, d). 2 ta. 5. dunyodagi birinchi suzuvchi elektr stansiyasi nechanchi yilda foydalanishga topshirilgan. A). 2000 yilda. b). 1998 yilda. C). 2017 yilda, D).1995 yilda.
