N. M. Kayumova

MAKTABGACHA PEDAGOGIKANING ILMIY TADQIQOT

METODLARI

METOD HAQIDA TUSHUNCHA, PEDAGOGIK TADQIQOT

METODLARI

Metod  (lotincha-metodas-yo'l  so'zidan)  tadqiqot  yo'li,  na- 

zariya,  ta'limot  deb  tarjima  qilinadi.  Ilmiy  tushuncha  sifati­

da  «metod»  so'zi  keng  ma'noda  muayyan  maqsadga  erishish 

yo'lini,  tor  ma'noda  tabiat va  ijtimoiy  hayot  hodisalari  va  qo­

nuniyatlarini  bilish  maqsadida  qandaydir  vazifani  hal  etish 

usulini bildiradi.

Obyektiv  dunyoni  bilish,  nazariyada  nimani  o'rganish  ke­

rak, kimni va qanday tarbiyalash lozim degan masalalar mav­

jud bo'lib, ular o'zaro uzviy bog'liqdir.

Pedagogika  fani  o'z  mazmun-mohiyatini  boyitishda/yangi- 

lashda mavjud pedagogik hodisa va jarayonlarni uning maqsa­

di va vazifalariga muvofiq keladigan usullari bilan o'rganiladi.

Usul va metod tushunchalari o'zaro bog'liqdir, chunki ular­

ning  har biri  metod  sifatida ham,  usul  sifatida  ham  namoyon 

bo'ladi.

Pedagogika fani  o'z  mazmun-mohiyatini  boyitishda,  yangi- 

lashda mavjud pedagogik hodisa va jarayonlarni uning maqsa­

di va vazifalariga muvofiq keladigan usullar bilan o'rganadi.

Umuman,  pedagogika  amaliyotida  o'qitish  usullari  va 

metodlarining juda katta boyligi to'plangan.  Ularni tanlashda 

turli  sharoitlar,  o'qitilayotgan  fanning  xarakteri,  bolalarning 

yosh xususiyatlari, oldingi tayyorgarliki darajasi va hokazolar 

hisobga olinadi.

Ushbu ilmning ilmiy tadqiqot usullari deganda yosh avlodni 

tarbiyalash, bilimli qilish va o'qitishning real jarayonlariga xos 

bo'lgan ichki yo'llari, uslublari va vositalari majmui tushunila- 

di. Pedagogika fanining ilmiy tadqiqot usullari qanthalik to'g'ri 

tanlasa, ta'lim-tarbiya mazmunini yangilash va takomillashti­

rish shu darajada yuksaladi.

---

Mavjud metodlar (usullar) asosan quyidagilardir:

1.  Adabiyotlarni o'rganish metodi;

2.  Kuzatish metodi;

3.  Suhbat metodi;

4.  Bolalarni ijodini o'rganish metodi;

5.  MTM hujjatlarini tahlil qilish metodi;

6.  Eksperiment, tajriba-sinov metodi;

7.  Test sinovlar metodi metodi;

8.  Statistika ma'lumotlarni tahlil qilish metodi;

9.  Matematika va kibernetik metodi;

10.  Sotsiologik tadqiqot metodi,

O'qitish metodi  o'qituvchi va bolalar nazariy hamda amaliy 

bilish  faoliyatining  ta'limiy vazifalarini  bajarishga  qaratilgan 

ilmiy vazifalarni  bajarishga  qaratilgan  yo'Idir,  degan  edi  pro­

fessor R.A.Mavlonova. U o'qish metodlariga quyidagi muayyan 

talablarni qo'yadi:

1. O'quv  materialini  o'rganishning  o'qituvchi  tavsiya  etgan 

yo'li  fikrlashning  dialektik-materialistik  usuli  mustaqil  qa- 

rashlar, irodaviy xususiyatlari va xulqning shakllanishiga olib 

borishi  kerak.  Ana  shu  talab  nuqtayi  nazaridan  metod  tarbi­

yaviy tusda bo'lishi lozim.

2. O'qish  metodining  ilmiy  asosi  yaqqol  va  aniq  bo'lishi 

zarur. Shundagina o'qituvchi mazkur metod orqali qanday ma­

salalar  qo'yilishi  va  hal  qilinishi  mumkinligini,  qanday  masa­

lalarni hal qilib bo'lmasligini ko'ra oladi.

3. O'qitishning tizimliligi uning samaradorligini belgilaydi.

4. O'qitish  metodining  tushunarliligi:  o'qitishning  yo'li 

o'quvchi uchun qabul qilinishi va qo'llanishi, o'quv materialini 

o'rganishning usuli esa bilimlarni o'zlashtirishning imkoniyat- 

lariga muvofiq bo'lishi lozim.

5. O'qitishning onglilik va faollik zaruriyati nihoyatda jiddiy 

talabdir.

6. Bilimlarning puxtaligi va asosliligiga e'tibor.

7.  O'qitish  metodikasida  nazariy  va  amaliy  hodisalarning 

muvofiqligi.

29

---

Har qanday metoddan biror maqsadga erishish ko'zda tuti­

ladi va shuning uchun u  qandaydir maqsad  qo'yishni unga eri­

shish bo'yicha faoliyat usulini,  ana shu faoliyatni amalga  oshi- 

rishda yordam beradigan vositalarni bilishni taqozo etadi.

Bir so'z bilan aytganda, o'qituvchi tarbiyachi va bolalarning 

xatti-harakatlariga  asoslangan  pedagogik  metod  natijasida 

o'quvchilar bilim, iqtidor va ko'nikmalarga ega bo'lib, o'z dun- 

yoqarashini,  tafakkurini  va  ma'naviyatini  yuksaltirishga  eri- 

shadiiar.

Ta'lim-tarbiyaga  taalluqli  xatti-harakatlarni  tafakkurga 

asoslanib tahlil  qilish pedagogika va  didaktikada yagona usul 

hisoblangan.

Yan 

Amos 

Komenskiyning 

"Buyuk 

didaktika", 

K.D.Ushinskiyning "Inson tarbiya predmeti sifatida” asarlarida 

masalaga shunday yondoshishni ko'rish mumkin.

O'quv-tarbiya jarayoni haqida jiddiy xulosa chiqarish uchun 

muntazam ravishda olib borilgan kuzatishlar, tajriba, faktlarga 

asoslangan empirik tadqiqotlar natijalariga asoslanish zarur.